الكتاب: مقدمه‌اى بر فقه شيعه (فارسي)
المؤلف: السيد حسين المدرسي
الجزء:
الوفاة: معاصر
المجموعة: فقه الشيعة من القرن الثامن
تحقيق: ترجمة : محمد آصف فكرت
الطبعة:
سنة الطبع: ١٣٦٨ ش
المطبعة: مؤسسه چاپ وانتشارات آستان قدس رضوي
الناشر: بنياد پژوهشهاي إسلامي - مشهد
ردمك:
ملاحظات:

بسم الله الرحمن الرحيم
1

مقدمه اى بر
فقه شيعه
كليات و كتاب شناسى
تأليف
حسين مدرسى طباطبائى
ترجمه
محمد آصف فكرت
3

مشخصات:
نام كتاب: مقدمه اى بر فقه شيعه (كليات و كتاب شناسى)
مؤلف: سيد حسين مدرسى طباطبائى
مترجم: محمد آصف فكرت
ناشر: بنياد پژوهشهاى اسلامى - مشهد، صندوق پستى 366 - 91735
تيراژ: 3000 نسخه
تاريخ انتشار: 1368
أمور فنى و چاپ: مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوى
4

فهرست مطالب
صفحه
يادداشت مؤلف 7
قسمت أول: ساختمان كلى فقه شيعه 9
فصل أول: مكتب فقهى شيعه و مباني آن 11
فصل دوم: كلياتى در باب أصول فقه 14
فصل سوم: رؤوس مطالب فقه 20
فصل چهارم: ادوار فقه شيعه 29
قسمت دوم: بخشي از أهم منابع فقه: 63
أهم آثار در فقه استدلالي 67
چند نمونه از رسائل عمليه 377
مآخذ كتاب و مشخصات كتابخانه ها و فهارس 407
فهرستها 425
5

يادداشتى از مؤلف بر ترجمه فارسي
كتابي كه برگردان فارسي آن را اكنون در دست داريد به منظور آشنا ساختن
خوانندگان با كلياتى در باب فقه شيعي تدوين گرديده است. اين نوشته در دو بخش
است: در بخش نخست وصفى به اجمال از محتواى فقه و أصول فقه شيعي انجام
شده، و تحولات آن از نظر تاريخي به اختصار مورد بحث قرار گرفته است. در بخش
دوم نام و مشخصات قسمتى از منابع فقهى كه مراجعه بدان براي هر بررسى و تحقيق
علمي پيرامون مسائل فقهى لازم است به دست داده شده است.
انگيزه اصلى تحرير اين اثر در زبان انگليسى پر كردن خلاء چشمگيرى بود كه
در فرهنگ حقوقى غرب نسبت به نظام حقوقى شيعي وجود داشت.
پس از پيروزى انقلاب اسلامى إيران كه به طرز بي سابقه اى أفكار جهانيان به
سوى مكتب تشيع و زير بناى فكرى و محتواى فرهنگى آن جلب شد، به خاطر فقدان
منابع لازم در زبانهاى اروپايى در اين زمينه، احساس نياز مبرم به آثاري از اين دست
فزونى گرفت. خلا معلومات در اين مورد آن قدر زياد بود كه في المثل در
" كتاب شناسى فقه اسلام " كه توسط يكى از متخصصان حقوق اسلامى در غرب
تدوين شده و مشتمل بر نام و نشان 305 منبع از منابع فقهى اسلامى به زبان عربى
است، در ليست منابع فقه شيعه اثنا عشرى تنها دو كتاب (شرايع الاسلام و مختصر
نافع) نام برده شده است. بگذريم كه مذهب خوارج اباضى را نيز شاخه اى از تشيع
دانسته و آن را ذيل مكاتب فقه شيعه قرار داده اند.
اين كمبود وخلا نويسنده را كه از شيفتگان نظام فقاهت و مكتب حقوقى
شيعي است بر آن داشت كه به عنوان نخستين گام براي معرفى اين نظام پيشرفته و
7

قويم و مستحكم علمي، كه از دست آوردهاى عظيم فكر و انديشه حقوقى بشرى
است اثرى فشرده در اختيار خوانندگان و علاقمندان مباحث حقوقى قرار دهد، كه در
آن خطوط اصلى اين مكتب نشان داده شده و فهرستى از منابعى كه يك پژوهنده
آشنا به زبانهاى شرقي مى تواند از آنها براي يك كار تحقيقى پيرامون اين مكتب
استفاده كند در دسترس بگذارد. كتاب حاضر محصول آن فكر بود. اميد است كه
بر گردان فارسي آن نيز براي علاقمندان فارسي زبان اين رشته از تحقيقات سودمند
باشد.
حسين مدرسى طباطبائى
8

قسمت أول
ساختمان كلى فقه شيعه
9

فصل أول
مكتب فقهى شيعه و مباني آن
تشيع به مثابه يك مكتب عقيدتي در اسلام، گرايشى خاص بر أساس يك سلسله نظرات و
تحليلات كلامي و تاريخي است. حديث (ثقلين) كه وسيله محدثان شيعي و سنى از پيامبر
روايت شده، و وى بر أساس آن مسلمانان را پس از خود به پيروى از قرآن و خاندان خويش فرا خوانده
بود، همراه تعدادى ديگر از روايات نبوي، ريشه اصلى اين گرايش را كه بعدا با استدلالات كلامي
و فلسفي و تاريخي تقويت گرديد تشكيل مى داد.
در مباحث مذهبي، مكتب شيعي نظرات خود را عموما از رهنمودهاى بزرگان و أئمة أهل بيت
پيامبر الهام گرفته است. اختلاف اصلى دو مكتب فقهى سنى و شيعي در كيفيت تلقى سنت نبوي
و منابع فقه است. أهل سنت، حديث نبوي را از طريق صحابه پيامبر اخذ نموده اند، در حالي كه
شيعه اين حديث را از طريق خاندان وى به دست آورده است. از سوى ديگر مذاهب فقهى أهل سنت
دنباله رو نظرات فقهى چند تن از فقهاء مدينه و عراق اند، ليكن مذاهب فقهى شيعي تابع نظرات
امامان أهل بيت هستند كه از آن ميان مكتب شيعي دوازده امامي كه عمده ترين نحله شيعي است
از آراء امامان دوازده گانه ء مشهور خود به خصوص امام ششم أبو عبد الله جعفر بن محمد الصادق پيروى
مى كند و به همين جهت به (جعفري) نيز شهرت دارد.
قرآن، حديث، اجماع و عقل منابع فقه شيعه را تشكيل مى دهند (1).

1 - منابع مشترك فقه مذاهب چهار گانه أهل سنت عبارتند از: قرآن، سنت، اجماع وقياس. برخى از مذاهب مزبور پاره اى
منابع ديگر را نيز به اين ليست افزوده اند (زرقاء 1: 31 و 47 / عبد الوهاب خلاف، علم أصول الفقه: 22) مقصود از قياس سرايت دادن
حكم يك موضوع است به موضوع مشابه بر أساس كشف واستنتاج احتمالي علت، بدون دستيابى بر علت واقعي و قطعي حكم. اين
كار برابر است با (تمثيل) منطقي كه در استدلالات عقلي و فلسفي آن را حجت نمىدانند و نه با (قياس) منطقي كه كاشف قطعي
علت، و در استدلالات عقلي معتبر و حجت است. قياس به خاطر آن كه دليلي قطع آور نيست در أصول فقه شيعه به صورت يك منبع
فقه شناخته نمى شود.
11

قرآن در همين شكل ومفاد ظاهري خود حجت، و شكل دهنده روح حاكم بر فقه شيعي است.
حديث يعنى گفتار و كردار و تقرير پيامبر يا امام، بايد با وسائط موثق و معتبر رسيده باشد كه
البتة در اين مورد وضع مذهبي راوي تأثيرى ندارد. حديثي كه وسيله يك غير شيعي راستگو نقل
شده باشد به همان اندازه معتبر و مورد عمل است كه حديث شيعي راستگو.
اجماع يعنى وحدت نطر همه ء دانشمندان شيعي در يك موضوع، به خودى خود حجت نيست
ليكن گاه به تفصيلي كه در كتابهاى أصول فقه هست از راه آن (سنت) به اثبات مى رسد.
مراد از عقل به عنوان يك منبع براي حقوق شيعي (2) احكام قطعي عقل نظري و عقل عملي
است، چنان كه در خوبى عدالت و بدى ستم (3). در تعاليم اسلامى قاعده اى است كه به مقتضاى
آن هر آن چه عقل بدان حكم كند شرع نيز برابر آن حكم خواهد نمود و از اين رو، در اين گونه موارد
بر حكم اين قاعده كه (قاعده ملازمه) خوانده مى شود حكم شرعي از حكم عقلي ناشى واستنتاج
خواهد شد (4). تلازم ميان وجوب جيزى با وجوب مقدمات آن، يا ميان امر به چيزى با نهى از ضد آن،
هم چنين اين كه امر و نهى در يك مورد نمى تواند جمع شود (كه همه از مسائل علم أصول فقه
ومنشاء آثار و احكام فقهى است) همه از قبيل همين احكام عقلي است.
از اين ميان، منبع دوم يعنى أحاديث وارده از پيامبر و امامان أهل بيت كه مهم ترين منبع
فقهى شيعي است در مجاميعى خاص گردآورى شده و مشهورترين آنها كه مرجع فقهاء است
عبارت است از:
1) كتاب الكافي، از محمد بن يعقوب كلينى (م 329).
2) كتاب من لا يحضره الفقيه، از محمد بن علي بن بابويه قمى، صدوق (م 381).
3) تهذيب الأحكام، از محمد بن حسن طوسي، شيخ الطائفة (م 460).
4) الاستبصار، از همو.

2 - پس از اين خواهيم ديد كه عقل در حقوق شيعي همچنين به عنوان ابزار فكر، أساس كار و مورد استفاده است كه البتة
مقصود از عقل در اين مورد، استدلال عقلي و شيوه تحليل منطقي است.
3 - ببينيد محقق حلى، المعتبر: 6 / شهيد أول، ذكرى: 5 / همو، قواعد: 25 / مقداد، التنقيح الرائع: 2 پ - 3 و / صاحب مدارك،
هداية الطالبين: 7 ر - 11 ر / قطيفى، كشف الفوائد: 130.
4 - برخى دانشمندان متأخر شيعي معتقدند كه عقل يك منبع بالقوة براي فقه شيعي است نه يك منبع بالفعل، به اين معنى كه
اگر چه براساس ضوابط علم أصول فقه عقل بتنهايى مى تواند حكمي فقهى را كشف كند و ما را به يكى از احكام و تكاليف مذهبي
راهنمايى نمايد، ليكن اين مطلب عملا در هيچ موردى اتفاق نيفتاده و تمامى احكام شرعي كه بر أساس احكام قطعي عقل مجرد
انساني قابل كشف است در همان حال در قرآن و سنت، مورد راهنمايى قرار گرفته و با دليل شرعي (سمعي) بيان شده است (ببينيد
محمد باقر الصدر، الفتاوى الواضحة 1: 98).
12

5) الوافي، از محمد محسن فيض كاشاني (م 1090).
6) وسائل الشيعة، از محمد بن حسن حر عاملي (م 1104).
7) بحار الأنوار، از محمد باقر بن محمد تقي مجلسي (م 1110).
8) مستدرك الوسائل، از حسين بن محمد تقي نوري (م 1320).
از اين جمله، چهار كتاب نخست به عنوان (كتب أربعة) شناخته شده و در فن حديث شيعي
از اهميتى همانند (صحاح سته) نسبت به مجاميع حديثي أهل سنت برخوردار است. متداول ترين
كتاب از فهرست بالا در مراجعات فقهى، كتاب وسائل الشيعة است كه جامع أحاديث چهار كتاب
نخست (كتب أربعة) و بسيارى از كتابهاى حديث ديگر است، و چون منحصر به رواياتى است
كه در مباحث فقهى رسيده است كتاب دستى براي مراجعه هر فقيهى است.
استناد به روايات اين مجاميع تابع وجود شرايط خاصي است (5). وثاقت و راستگويى همه
راويان سلسله سند يك حديث بايد به ثبوت رسيده باشد. دانشى خاص به نام علم رجال كه در باره
رواة حديث و شرح حال آنان بحث مى كند متكفل اين كار است. أحاديث از نظر مقدار اعتبار و
سنديت بر أساس ضوابط مخصوصى كه در علمي ديگر به نام علم درايه مورد بحث قرار گرفته است
به أنواع ورده هاى مختلفي تقسيم مىشود (6) و بر همين أساس، بسيارى از روايات متون ذكر شده از
نظر فقهاء ضعيف و غير قابل استناد است.
استخراج احكام شرعي از منابع ياد شده بر أساس قواعد و ضوابطى كه در علم أصول فقه بيان
شده است به كمك استدلال عقلي و با روش تحليل منطقي انجام مى پذيرد كه نام آن در اصطلاح
اسلامى (اجتهاد) است. از نظر أصول تعاليم شيعي امكان اجتهاد همواره براي دانشمندان وجود
دارد و هر فقيه الزاما بايد در بر خورد با مسائل، دلايل و مستندات هر مسأله را شخصا ملاحظه كرده و
در مورد آن نظر بدهد. تقليد و پيروى يك مجتهد از مجتهد ديگر در مسائل شرعي حرام است.

5 - ببينيد شهيد دوم، الدراية: 62 - 81 / أبو القاسم بن حسن يزدى 1: 44 - 61.
6 - ببينيد شهيد أول، الذكرى: 4 / ابن فهد، المهذب: 2 پ / مقداد، تنقيح: 3 ر / كركى، طريق استنباط الاحكام: 10 / شهيد
دوم، الدراية: 19 - 61 / حسين بن عبد الصمد، وصول الأخيار: 20 - 56 / صاحب مدارك، هداية الطالبين: 5 ر / بهاء الدين عاملي،
الوجيزه: 4 - 5 / همو، مشرق الشمسين: 269 / ميرداماد، الرواشح السماوية: 115 - 204 / بهبهانى، تعليقات منهج المقال: 5 - 9 /
أبو القاسم بن حسن يزدى 1: 3 - 44 / مامقانى، مقباس الهداية: 35 - 105.
13

فصل دوم
كلياتى در باب أصول فقه
استنباط و كشف حكم شرعي و فقهى از منابع ياد شده پيش، كه گاه در برخى موارد با
يكديگر متضاد و متعارض نيز هستند داراى نظام و سيستم خاصي است كه در واقع منطق فقه است،
و در اصطلاح علم أصول فقه خوانده مى شود. اين علم مجموعه أصول و ضوابطى كلى است براي به
دست آوردن حكم مسائل فقهى از منابع آن. بسيارى از اين أصول و ضوابط از علوم ديگر مانند
منطق و فلسفه و لغت و كلام گرفته شده، و براي استفاده در يك مسير مشخص به ترتيبي خاص با
يكديگر تركيب، و به شكلى ويژه منسجم گرديده‌اند.
در دوره هاى نخست اسلامى، رسائلي در اين فن وسيله شيعيان أولية نوشته شده بود كه ياد آن
در مصادر آمده (7)، ليكن قديم ترين اثرى كه در اين باب از دانشمندان شيعي در دست است عبارت
است از كتاب (التذكرة بأصول الفقه) تأليف شيخ مفيد، محمد بن محمد بن النعمان البغدادي
(م 413) كه كراجكى تلخيصى از آن را در كتاب كنز الفوائد خود درج نموده است (8).
پس از آن كتاب بزرگى در أصول فقه از شريف مرتضى علي بن الحسين الموسوي (م 436) در
دست است به نام الذريعة إلى أصول الشريعة (9). كتاب مشهور شيخ الطائفة محمد بن الحسن
الطوسي به نام عدة الأصول (10) مشهورترين كتاب أصولي است كه از آن قرن به جاى مانده و مدتها در

7 - ببينيد تأسيس الشيعة لفنون الاسلام از سيد حسن صدر: 310 - 312. پس از اين خواهيم ديد كه يك گروه از فقهاء شيعي
صدر أول ومعاصر أئمة، قواعد أصولي را براي استنباط احكام فقهى به كار مى بسته اند.
8 - كنز الفوائد: 186 - 194. نيز ببينيد ديباچه عده شيخ (ص 2) و ياد نامه شيخ طوسي 3: 372.
9 - چاپ تهران - 48 / 1346 ش در دو مجلد. أو در كتاب الذخيرة خود نيز كه در أصول عقائد (كلام)، ونسخ متعددى از آن در
دست است مبحث خبر واحد از علم أصول را بسيار دقيق و محققانه طرح و بحث مى كند كه در عده شيخ طوسي (ص 34 - 37) نيز نقل
شده است.
10 - چاپ تهران 14 / 1313 وبمبئى 18 / 1312.
14

حوزه هاى علمي شيعي متن درسى بوده است.
يكى ديگر از مصادر اصلى فن از اين ادوار، بخش أصول فقه از كتاب الغنية سيد ابوالمكارم
ابن زهره حلبى (م 585) است (11). كتاب المصادر في أصول الفقه سديد الدين محمود حمصى -
دانشمند و متكلم شيعي نيمه دوم قرن ششم - به دست ما نرسيده (12)، ليكن بندهايى از آن در كتاب
السرائر ابن إدريس هست (13). پس از آن معارج الأصول محقق جعفر بن الحسن الحلى (م 676)،
و سپس آثار أصولي علامه حسن بن يوسف بن المطهر الحلي (م 726) مانند تهذيب الأصول،
مبادى الوصول ونهاية الوصول اين علم را با تحولاتى تازه همراه ساخت.
پس از اين دوره كارهاى بسيارى از جانب دانشمندان شيعي به صورت تحشيه و شرح بر آثار
علامه در أصول فقه انجام گرفت، كه فهرست برخى از آنها در الذريعة (14) هست و از مشهورترين
آنها ست شروح ضيائى وعميدى (15) كه در پيشبرد علم أصول فقه نقشى قابل توجه داشته است. شهيد
أول شمس الدين محمد بن مكي العاملي (م 786) اين دو شرح را در كتابي با نام جامع البين
گردآورد و خود نيز مطالبى سودمند بر آن افزود (16).
حسن بن زين الدين العاملي فقيه مشهور آغاز قرن يازدهم (م 1011) با تأليف متنى مرتب و
پاكيزه در علم أصول فقه به عنوان مقدمه اى بر كتاب معالم الدين خود، راه را براي بحثهاى متمركز
بر روى مباحث أصول فقه به شكل تحشيه و شرح گشود، و اين گونه بحثها به سبب همين تمركز و
اظهار نظرها و نقد و ايرادهاى دانشمندان در مورد واحد، با توجه به اظهارات و آراء ديگر در همان جا،
در پيشبرد أصول فقه بسيار مؤثر افتاد. دقيق ترين نظرات علمي در اين باب در قرن يازدهم وسيله
سلطان العلماء حسين بن رفيع الدين محمد مرعشى مازندرانى (م 1064) يكى از حاشية نويسان
بر معالم ابداع و اظهار گرديده است. زبده تأليف بهاء الدين محمد عاملي (م 1030) ووافيه تأليف
عبد الله بن محمد تونى (م 1071) از متون مشهور أصولي قرن مزبور است.
در قرن دوازدهم اخباريگرى كه دشمن سرسخت علم أصول فقه بود به مرور بر محيط مذهبي

11 - چاپ شده در مجموعهء الجوامع الفقهية (تهران - 1276): 523 - 549.
12 - ذريعة 21: 95.
13 - السرائر: 409 - 410.
14 - ج 6، ص 54 - 55 / ج 13: 165 - 170 / ج 14: 52 - 54.
15 - يعنى منية اللبيب از ضياء الدين عبد الله بن مجد الدين محمد الأعرجي الحسيني، و شرح التهذيب از عميد الدين عبد المطلب
بن مجد الدين محمد الأعرجي الحسيني، خواهر زادگان علامه حلى كه هر دو برادر از دانشمندان ميانه قرن هشتم بوده‌اند (ذريعة
13: 168).
16 - ذريعة 5: 43 - 44.
15

شيعه چيره شده و پيشرفت اين دانش متوقف گرديد. ليكن در ثلث أخير آن قرن با ظهور عالم
عاليقدرى چون وحيد بهبهانى، محمد باقر بن محمد أكمل (م 1205) و كوشش و سعى بليغى كه أو
در نشر و ترويج أصول و مبارزه با طرز فكر اخبارى از خود نشان داد اين علم احياء شد و به سرعت
رو به گسترش نهاد. شاگردان مكتب وحيد هر يك به سهم خود در ترقى و توسعه اين دانش كوشش
فراوان كردند. كتابهايى چون قوانين از أبو القاسم بن حسن گيلانى، ميرزاى قمى (م 1231)، فصول
از محمد حسين بن محمد رحيم أصفهاني (م 1254)، هداية المسترشدين از محمد تقي بن محمد
رحيم أصفهاني (م 1248)، مفاتيح از سيد محمد مجاهد كربلايى (م 1242) و ضوابط از إبراهيم بن
محمد باقر قزوينى (م 1262) از آثار شاگردان و پيروان اين مكتب است.
شيخ مرتضى انصارى دانشمند و متفكر بزرگ حقوقى اين قرن (م 1281) بناى أصول فقه را
تجديد كرد، و با نبوغ خود آفاق جديد و گسترده‌اى را به روى اين علم گشود، و آن را به شكلى
بسيار دقيق و أصولي از نو پايه ريزى نمود. مجموعه رسائل أو در أصول فقه كه به نام رسائل يا
فرائد الأصول شناخته مى شود تا كنون در حوزه هاى سنتي فقه شيعي متن درسى است.
در مكتب علمي شيخ انصارى كه تا به امروز ادامه و استمرار يافته است مباني أصول فقه
همواره مورد دقتها وموشكافيهاى دانشمندان قرار گرفته، و با ظهور متفكرانى برزگ چون ملا محمد
كاظم آخوند خراساني (م 1329) نگارنده كفاية الأصول، محمد حسين نائينى (م 1355)، ضياء
الدين عراقي (م 1361) نگارنده مقالات و محمد حسين أصفهاني كمپانى (م 1361) نگارنده نهاية
الدراية و با كوشش هاى فكرى بسيار دقيق آنان، اينك علم أصول فقه شيعي دقيق ترين دانش
اسلامى است كه از اهميت بسيار برخوردار بوده و كما كان مورد بحثها و بررسيها، و در معرض تحولات
وتكميل و تغيير است.
* * *
چنان كه گفته شد فقه شيعه چهار منبع اساسى دارد: قرآن، سنت، اجماع و عقل. هدف
اصلى علم أصول فقه نشان دادن كيفيت استخراج احكام فقهى از منابع بالاست. با اين همه، در
برخى موارد احكام فقهى را نمى توان مستقيما از اين منابع گرفت. براي چنين موارد أصول كلى
خاصي در أصول فقه شيعه مقرر است كه اصطلاحا أصول عمليه خوانده مى شود. بدين طريق أصول
فقه به دو بخش منقسم مى گردد: بخشي در باب روش استنباط احكام از چهار منبع اصلى، و بخش
ديگر در باب شيوه استفاده از أصول عمليه.
در نخستين بخش أصول فقه، قواعد استدلال با قوانين مكتوب: قرآن و سنت مورد بحث قرار
16

مى گيرد. نخست مباحث ألفاظ است كه در باب وضع لغات و شيوه استعمال حقيقي و مجازى آن و
موضوعات مشابه بحث مى كند. سپس بحثهايى كلى است پيرامون مداليل مختلف امر و نهى، روش
تطبيق قوانين كلى با موارد استثناء (عام و خاص)، احكام مطلق وتقييدات آن (مطلق ومقيد) و
مدلولات اصلى وضمني قوانين (مفهوم ومنطوق). سپس حجيت منابع چهار گانه فقه مورد بررسى
قرار مى گيرد، و در اين ميان از مسائلي مانند ماهيت فقه و احكام حقوقى كه از راه عقل به دست
آمده، وطرق صحيح كشف حكم شرعي نيز سخن مى رود.
در بخش دوم أصول فقه، أساس حجيت و حدود اعتبار أصول عمليه بررسى مى شود. اين
أصول عبارتند از چهار أصل: براءت، احيتاط يا اشتغال، تخيير واستصحاب. اين چهار أصل همه
مواردى را كه در آن حكم واقعي نا معلوم است شامل مى شود. اگر موردى سابقه اى داشته و وضع
پيشين آن روشن باشد، به موجب أصل چهارم (استصحاب) بايد عين قانون قبلي ادامه يابد: در
غير اين صورت أصل نخستين (براءت) حكم مى كند كه تكليفي در آن مورد متوجه شخص نيست. ولى
اگر وجود أصل تكليف مشخص بوده، اما كيفيت و ماهيت آن ميان دو امر مختلف مردد باشد
بر أساس أصل دوم (احتياط) بايد تمام محتملات را به جا آورد تا يقين به اداى تكليف حاصل شود.
البتة اين در صورتي است كه چنين كارى ممكن باشد، اما اگر امكان انجام هر دو يا چند احتمال
وجود ندارد، در اين صورت مكلف بر أساس أصل سوم (تخيير) مخير است كه يكى از آن دو يا چند
امكان را انجام دهد.
در أصول فقه متأخر شيعه اين چهار أصل اهميت بسيار يافته، و كار برد و زمينه شمول هر يك با
دقت و ظرافت بسيار مورد بررسيها وموشكافيها قرار گرفته است. در اين راه بسيارى از مفاهيم و
مباحث دقيق منطقي و فلسفي به كار گرفته شده، و بسيارى از أفكار نو منطقي و فلسفي در خلال و از
راه اين بحثها براي نخستين بار مطرح گرديده و عرضه شده است.
اين بخش از أصول فقه طي قرن گذشته گسترش فراوان يافته و قسمتى بزرگ از كتابهاى
أصول را به خود اختصاص داده است، در حالي كه در آثار دانشمندان متقدم تا قرن دهم معمولا تنها
چند صفحه يا گاه حتى چند سطر صرف توضيح اجمالي اين أصول مى گرديد.
پس از دو بخش بالا، فصلى در باره تعارض قوانين وجود دارد. بيشتر مآخذ علم أصول با فصلى
ديگر در احكام اجتهاد تقليد و شرايط مجتهد ومفتى پايان مى گيرد.
* * *
آن چه در زير مى آيد ليست كوتاهى از أهم آثار در أصول فقه متأخر شيعي از يك قرن أخير
است. اين آثار مهمترين مآخذ مورد مراجعه در مكتب أصولي شيخ انصارى است كه بر أساس ترتيب
17

تاريخي ذكر مى گردد:
مطارح الانظار: تقريرات درسى شيخ انصارى در بخش نخستين أصول فقه (مباحث ألفاظ)،
گردآورده أبو القاسم كلانتر طهراني، تهران - 1308.
فرائد الأصول = الرسائل، از شيخ انصارى، با چاپهاى متعدد.
بحر الفوائد، شرح فرائد الأصول شيخ انصارى، از ميرزا محمد حسن آشتيانى، چاپ تهران -
1300 و 1315
محجة العلماء، از شيخ هادي (محمد هادي بن محمد امين) طهراني، چاپ تهران - 20 / 1318
تشريح الأصول الكبير، از علي بن، چاپ تهران - 1316
كفاية الأصول، از آخوند ملا محمد كاظم خراساني، با چاپهاى متعدد.
درر الفوائد، از همو در شرح فرائد الأصول شيخ انصارى، چاپ تهران - 1315 و 1343
المقالات الغرية، از حاجى ميرزا صادق آقا تبريزى، چاپ تبريز - 1317
درر الفوائد، از حاج شيخ عبد الكريم حائري يزدى، با چاپهاى متعدد
أجود التقريرات، تقريرات درس ميرزا محمد حسين نائينى، گرد آورده آية الله سيد أبو القاسم
خوئى، چاپ تهران - 1348
فوائد الأصول، مجموعه ديگرى از تقريرات درسى نائينى، گردآورده محمد على كاظمى
خراساني چاپ تهران - 1368 (ج 1 - 2) ونجف 51 / 1349 (ج 3 - 4)
مقالات الأصول، از آقا ضياء الدين عراقي، چاپ نجف - 1358 (ج 1) و تهران - 1369 (ج 2)
نهاية الافكار، تقريرات درسى آقا ضياء الدين عراقي، گردآورده محمد تقي بروجردي، چاپ
نجف - 7 / 1371
نهاية الدراية، از شيخ محمد حسين أصفهاني كمپانى، چاپ تهران - 1343 و 1371
الأصول على النهج الحديث، از هموكه نا تمام مانده است، چاپ نجف - 1378
وقاية الأذهان، از شيخ محمد رضا أصفهاني، ابوالمجد، چاپ 1337
نهاية الأصول، تقريرات درسى آية الله حاج آقا حسين بروجردي، گردآورده آية الله حسينعلى
منتظرى، چاپ قم - (1377)
محاضرات في أصول الفقه، تقريرات درسى آية الله سيد أبو القاسم خوئى، گردآورده
محمد إسحاق فياض، چاپ نجف - 1395
مصباح الأصول، مجموعه ديگرى از تقريرات درسى همو، گردآورده محمد سرور بهسو؟؟
چاپ نجف - 1377 و 1386
18

تهذيب الأصول، تقريرات درسى امام خمينى، گردآورده جعفر سبحانى، چاپ قم - 1373 و 1382
الرسائل، نيز از امام خمينى، چاپ قم - 1385
أصول الفقه، از محمد رضا مظفر، چاپ نجف - 1387
دروس في علم الأصول، از سيد محمد باقر صدر، چاپ بيروت - 1398
19

فصل سوم
رؤوس مطالب فقه
تقسيم مباحث فقهى و دسته بندى آن براي دادن يك نظم درست و أصولي به فقه، به چند
نحوه گونا گون انجام گرفته است. در فقه سنى معمولا مباحث فقه را به دو گروه: عبادات ومعاملات
تقسيم مى نموده اند. غزالى دانشمند شافعي در احياء علوم الدين خود تمامى احكام و مقررات
مذهبي و اخلاقى اسلامى را به چهار گروه: عبادات، عادات، منجيات ومهلكات دسته بندى
كرد (17)، كه اين روش بر متون فقه شافعي (18) تأثير نهاده و أساس تقسيم مباحث فقهى به چهار گروه:
عبادات، معاملات، مناكحات و جنايات قرار گرفته است. در توجيه اين روش دسته بندى أخير گفته
شده است كه: مباحث فقه يا مربوط به أمور اخروى است يا أمور دنيوي، بخش نخست يعنى
احكامى كه براي تأمين سعادت اخروى است احكام عبادات است، و بخش دوم كه براي تنظيم
زندگانى مادي است بر سه گونه است: زيرا يا قوانينى است براي تنظيم روابط افراد بشرى با
يكديگر كه أبواب معاملات فقه را تشكيل مى دهد: و يا قوانينى است كه براي حفظ نوع بشر وضع
شده و آن أبواب مناكحات است، و يا قوانينى كه بقاء فرد و نوع بشر هر دو، وابسته بدان است و آن
احكام جنائى و جزائي است (19).
در فقه شيعي قديم ترين طرح ها در مراسم سلار بن عبد العزيز ديلمى (م 448)، مهذب قاضى
عبد العزيز بن براج (م 481) وكافى أبو الصلاح حلبى (از ميانه قرن پنجم) ديده مى شود. أبو الصلاح
حلبى تكليف شرعي را بر سه قسم مى داند كه آن را به ترتيب: عبادات، محرمات و احكام خوانده

17 - غزالى، احياء 1: 3 / فيض، المحجة البيضاء 1: 4 - 5.
18 - مانند قفال، حلية العلماء 3: 382 / غزى، فتح القريب: 598 / باجورى، حاشية فتح القريب 2: 332.
19 - نقائس الفنون شمس الدين محمد بن محمود آملي: 146. نيز ببينيد فلسفة التشريع في الاسلام، صبحي محمصاني:
20

است. أو در مبحث عبادات، جز عبادات مصطلح مشهور (نماز، روزه، حج، زكات، و خمس،
و جهاد) تعدادى از مباحث بخش عقود ومعاملات (از قبيل نذر و عهد ووصايا) را نيز گنجانيده
و ديگر أبحاث فقه را در مبحث احكام جاى داده است (20).
ابن براج در مهذب احكام شرعي را دو بخش مى كند. بخشي براي احكامى كه مورد ابتلاء
همگان است و بخشي براي احكامى كه چنين نيست. احكام نوع نخست همان عبادات هستند كه
به همين دليل نيز مقدم بر ديگر أبواب فقه ذكر مى گردند (21). أو هيچ گونه تقسيم وتبويب خاص
ديگرى براي احكام فقهى ذكر نمى كند.
سلار، فقه را به دو بخش عبادات ومعاملات تقسيم كرده و بخش دوم را نيز در دو قسمت
" عقود " و " احكام (22) "، و احكام را نيز به نوبه خود در دو بخش: احكام جزائي و ساير احكام (23)
دسته بندى نمود. محقق حلى با الهام از اين روش، كتاب شرايع خود را بر چهار بخش پايه گذارى
كرد كه به ترتيب ذكر: عبادات، عقود، ايقاعات و احكام بود (24).
و اين روش مورد قبول و پيروى فقهاء پس از أو قرار گرفت (25). شهيد أول در كتاب قواعد اين
تقسيم را چنين توجيه علمي نمود كه مباحث فقه يا مربوط به جنبه هاى روحاني و اخروى و يا
مربوط به جنبه هاى زندگانى دنيوي و براي تنظيم آن است. بخش أول عبادات و بخش دوم
معاملات خوانده مى شود. ليكن بخش دوم نيز به نوبه خود دو تقسيم دارد، زيرا يا احكامى است كه
بر تعهدات خود افراد مترتب مى گردد، و يا احكامى است كه مربوط به تعهدات آدميان نيست. اين
نوع أخير را احكام مى گويند و شامل مباحث قضايى و جزائي وارث و نظائر اينهاست. تعهدات نيز
برد و نوع است چه برخى از آنها طرفينى است و برخى ديگر يك طرفي و قائم به شخص متعهد. نوع
أول را عقود و نوع دوم را ايقاعات مى خوانند (26). شهيد همين بيان را در كتاب ذكرى نيز دارد جز آن
كه در آن جا أساس فرق ميان عبادات و ساير مباحث را بر اين پايه استوار ساخته است كه اعمال
عبادي بايد به نيت أطاعت فرمان الهى و به منظور نزديكى به أو و به خاطر رضاى أو انجام پذيرد، اما

20 - الحلبي، الكافي في الفقه: 1 - 2. أو در تقريب المعارف: 96 ر تكاليف شرعي را در دو قسم: افعال و تركها دسته بندى كرده
و براي هر يك اقسامى ذكر نموده است.
21 - ابن البراج، مهذب: 123 پ.
22 - سلار، مراسم: 28.
23 - أيضا: 143.
24 - محقق، شرايع 1: 19 و 163 و 2: 53 و 135.
25 - براي نمونه ببينيد علامه، تحرير 1: 4 و 158 و 2: 52 و 123. نيز رجوع شود به منية الطالب نائينى 1: 33.
26 - شهيد أول، القواعد والفوائد: 4 / مقداد، التنقيح: 3 پ - 4 ر / شرح قطرة البحرين: 1 پ.
21

در ساير موضوعات فقهى اين نيت و نظر شرط نيست (27). برخى ديگر از دانشمندان مناط فرق و امتياز
را وجود نوعي محبوبيت و مطلوبيت الهى و رجحان ذاتي در عبادات دانسته اند كه در ساير
موضوعات نيست (28).
فاضل مقداد (م 826) براي تنظيم و ترتيب موضوعات فقهى دو شيوه ديگر پيشنهاد نموده كه
هر دو از نوشته هاى شهيد أول در كتاب قواعد (29) الهام گرفته شده است. يكى از آن دو شيوه كه خود
آن را روش فلسفي دانسته بر اين أساس است كه بشر در راه تكامل شخصيت انساني خويش نا گزير بايد
عوامل سودمند را فرآهم كند، و عناصر زيان بخش را از مسير خود دور نمايد. عوامل سودمند به
اختلاف طبيعت خود برخى نتيجة فورى مى بخشند و برخى ديگر در آينده نتيجة خواهند داد.
عبادات از اين قسم دوم، و احكام و مقررات مربوط به ازدواج ومعاملات و مسائل تغذيه و نظاير آن
از قسم أول است. احكام جزائي نيز براي جلوگيرى از عوامل زيان بخش در مسير تكامل افراد بشر
تشريع گرديده است. اين بيان و تقرير چنان كه مى بينيم مباحث فقه را در سه گروه دسته بندى
مى كند.
شيوه ديگر كه فقه را به پنج بخش تقسيم مى كند بر اين أساس است كه مذاهب براي حفظ و
حراست پنج عنصر بنيادى زندگى انسانها آمده اند و آن عبارت است از دين، جان، مال، نسب و
عقل. عبادات به عنوان پشتوانه دين، قسمتى از احكام جزائي براي پاسدارى از جان، مقررات
ازدواج و توابع آن و برخى از احكام جزائي براي نگاهدارى انساب، مقررات باب معاملات براي
تنظيم روابط مالي وحفظ أموال، و احكام مربوط به تحريم مسكرات و مجازات شرابخوارى و نظاير
آن به منظور مراقبت و حراست از عقل آدمي تشريع شده، و أبواب قضاء و شهادات كه مشتمل بر
دستور العملها و مقررات و احكام قضائي است به عنوان حافظ و نگاهبان كليت نظام اسلامى،
و ضامن اجراء درست آن طرح ريزى شده است (30).
فيض (در گذشته 1090) در كتاب هاى فقهى وحديثى خود مانند وافى ومعتصم الشيعة و
مفاتيح الشرايع ترتيب نوينى پيش گرفت و با ادغام پاره اى أبواب در برخى ديگر و جا به جا كردن
آنها، تدوين جديدى براي فقه وحديث پديد آورد (31). أو فقه را در دو بخش ريخت: يكى در فن

27 - شهيد أول، ذكرى: 6 - 7 / كلباسى، شوارع الهداية: 2 ر.
28 - كاشف الغطاء، شرح القواعد: 1 پ.
29 - شهيد أول، قواعد: 4 - 6.
30 - مقداد، التنقيح الرائع: 4 ر. پايه اين روش دوم از مصادر سنى است. ببينيد مستصفى غزالى و موافقات شاطيى 1: 38. نيز
ببينيد مسوده أبو العباس الحراني: 455 ومدخل زرقاء 1: 64 - 67.
31 - اين روش نيز تا حدود زيادى از شيوه غزالى در احياء علوم الدين - كه وسيله فيض با نام (المحجة البيضاء في تهذيب =
22

عبادات و سياسات، و ديگرى در فن عادات ومعاملات (32).
يك دسته بندى ديگر روشى است كه در برخى مصادر جديد پيش گرفته شده و از روش هاى
تقسيم بندى حقوقى جديد متأثر است. بر أساس اين روش جديد مباحث فقهى در چهار گروه
رده بندى مى شوند به شرح زير:
1 - عبادات (نماز، روزه، اعتكاف، حج، عمره و كفارات).
2 - أموال كه بر دو قسم است:
أ - أموال عمومى، يعنى اموالى كه به شخصي خاص متعلق نيست و براي مصالحى عمومى و
مصارفى مشخص در نظر گرفته شده است، مانند خراج، انفال، خمس و زكات. دو عنوان أخير
گرچه جنبه عبادي نيز دارند، ليكن جنبه ء مالي آن قويتر و بارزتر است.
ب - أموال خصوصي، يعنى اموالى كه مالك يا مالكان مشخصى دارد. مقررات مربوط به اين
بخش در دو قسمت جدا مورد بررسى قرار مى گيرد:
(يك) أسباب شرعي تملك يا به دست آوردن حق خاص. مباحث احياء موات، حيازت،
صيد تبعيت، ميراث، ضمانات و غرامات (33) و نظاير آن در اين مبحث مورد سخن قرار مى گيرد.
(دو) احكام تصرف در أموال. شامل مباحث بيع، صلح، شركت، وقف، وصيت و ساير
تصرفات ومعاملات.
3 - سلوك و آداب و رفتار شخصي، يعنى اعمال شخصي كه ربطى به عبادات و أموال ندارد
كه دو گروه است:
ا - روابط خوانداگى، مناسبات دو جنس زن و مرد. مباحث نكاح و طلاق، خلع و مبارات،
ظهار ولعان وايلاء، و از اين قبيل.
ب - روابط اجتماعي و مقررات مربوط به تنظيم رفتار فردى افراد جامعه. مقررات مربوط به
أطعمه واشربه، ملابس و مساكن، آداب معاشرت، احكام نذر و عهد ويمين، ذباحه، امر به معروف
و نهى از منكر همه در اين بند جا مى گيرد.
4 - آداب عمومى، يعنى رفتار وسلوك دستگاه هاى حكومتى و عمومى در مسائل قضاء و
حكومت، و صلح و جنگ، و روابط بين المللى. أبواب و مباحث ولايت عامه، قضا و شهادات،

= الاحياء) تلخيص وتهذيب شده - الهام گرفته شده است.
32 - ببينيد مفاتيح الشرايع فيض 1: 14 / وافى 1: 16. نيز نائينى 1: 33.
33 - مانند مباحث ضمان، حواله، قرض، بيمه و مانند آن. زيرا مقصود از (أموال) مفهومي است أعم از أشياء و أموال عيني
واقعي، و اعتبارات و أموال فرضى (تعهدات).
23

حدود، جهاد و نظاير آن در اين مقولة وارد است (34).
* * *
أبواب فقه كه هر يك به (كتاب) تعبير مى شود (35) چنان كه دانستيم در موضوعات گوناگون
و در مجموع، مجموعه وظايف يك فرد مسلمان شيعي از نظر فردى و اجتماعي است.
ترتيب وقوع اين أبواب در متون فقهى مختلف است، ليكن عموما مباحث مربوط به عبادات (36)
در آغاز، مباحث معاملات در ميان، و مباحث ارث و قوانين جزائي در انتها قرار مى گيرد (37). در
پاره اى از مآخذ فقه سنى دليل اين پيشى وپسى ها، و فلسفه نظام حاكم بر كتب مختلف فقهى در
آغاز برخى از أبواب و كتابها شرح و توضيح گرديده است (38). معمولا نويسندگان سنى (39) و شيعي (40)
وجه تقدم برخى مباحث و أبواب را اهميت آنها و اهتمام مذهب نسبت بدانها مى دانسته اند، ليكن
قاضى عبد العزيز بن براج در آثار خود نظر مى دهد كه اين پيشى وپسى ها نسبت به مباحث فقهى در
كتب فقه به لحاظ عموميت مبحث است. از اين رو عبادات كه تكليف همه مسلمانان است و در
همه حال شامل آنها خواهد بود بر معاملات يا احكام قضائي و جزائي كه شمول آن اختياري يا
مربوط به شرائطى خاص است مقدم گرديده، و از ميان عبادات نيز نماز كه تكليف روزانه هر فرد
مسلمان و در واقع عمومى ترين تكليف اسلامى است با شرط مقارن خود (طهارت) بر ديگر أنواع
پيشى گرفته است (41). ابن حمزه فقيه شيعي ديگر در قرن ششم بر همين أساس ميزان عموميت و
شمول هر يك از عبادات را سنجيده، و شرحي در اين باب در مقدمه كتاب وسيله خود آورده
است (42).
أبو الفتح محمد بن علي بن عثمان كراجكى فقيه شيعي نيمه نخستين قرن پنجم در اثر فقهى خود به

34 - محمد باقر الصدر، الفتاوى الواضحة 1: 132 - 134.
35 - در باره اين اصطلاح ووجه اين تسميه ببينيد: فصول خطر بالبال: 84 پ - 85 / و 87 پ - 88 ر / شهيد دوم، شرح لمعه 1: 26.
36 - شهيد أول در آثار فقهى خود - با الهام گرفتن از روش أبو الصلاح حلبى در كافى - عبادات را با يك مفهوم وسيعتر شامل
همه واجبات قرارداده و از اين رو پاره اى از مباحث (احكام) و (معاملات) را در اين بخش مقدم جاى داده است. در اين مورد
مخصوصا ببينيد نائينى 1: 33.
37 - جز در ترتيب فيض كه مباحث جزائي پيش از معاملات قرار مى گيرد. ببينيد مفاتيح الشرايع أو 1: 14.
38 - از باب نمونه ببينيد طحطاوى 2: 2.
39 - نفائس الفنون آملي: 146 / فصول خطر بالبال: 89.
40 - شرايع 1: 19 / تبصره علامه: 1 / رسالة في الطهارة والصلاة، برگ 34 ر.
41 - ابن البراج، شرح جمل العلم والعمل: 54 / همو، مهذب: 124. نيز ببينيد فصول خطر بالبال: 89 / شيخ، اقتصاد: 239.
42 - ابن حمزة، وسيله: 662.
24

نام بستان أبواب فقه را به ترتيب مشجر از يكديگر تفريع كرد كه عملي ابتكارى بود و اين راه را
پيش از أو كسى نرفته بود (43).
روشن است كه اختلاف نظر در مناط تقدم و تأخر بخش ها و أبواب فقه بر نحوه ترتيب آنها در
متون فقهى تأثير گذارده است. عامل ديگر در اين مورد اختلاف نظري است كه در مورد مصاديق و
تعداد موضوعات هر بخش وجود دارد (44). از باب مثال شيخ طوسي وابن زهره تعداد عبادات را پنج (45)،
سلارشش (46)، أبو الصلاح وابن حمزه و محقق حلى ده (47)، و يحيى بن سعيد چهل و پنج (48) دانسته اند.
از طرف ديگر در برخى مآخذ بسيارى از أبواب را در يكديگر ادغام كرده و تا حد ممكن
عناوين كلى را كاهش داده اند. اين كار در مآخذ قديم كمتر انجام شده و بسيارى از أبواب كه
مى توانسته است در تحت عنواني جامع مورد بحث قرار گيرد تجزيه گرديده است. از اين رو مآخذ
فقهى جز از نظر ترتيب أبواب، از رهگذر شماره آنها نيز تفاوت‌هايى چشمگير دارند. به عنوان مثال
كتاب نهاية شيخ طوسي بيست و دو باب، كتاب مبسوط وى 71 باب، كتاب شرايع الاسلام محقق
حلى 52 باب، كتاب قواعد علامه حلى سى و يك باب، تبصرة المتعلمين أو هيجده باب،
اللمعة الدمشقية شهيد أول پنجاه و دو باب، دروس وى چهل و هشت باب، مفاتيح الشرايع فيض
دوازده باب ووافى كه كتاب حديث است ده باب دارد.
* * *
آن چه در زير مى آيد شرح بسيار فشرده اى است از محتواى فقه شيعه بر أساس تنظيم شرايع
الاسلام محقق حلى با اشاره به برخى مباحث استطرادى كه در پاره اى از أبواب فقه آمده، و براي
بررسيهاى ديگر نيز سودمند است:
أ - عبادات
1 - كتاب طهارت، فصلى در احكام غير مسلمانان و مباحث احكام أموات نيز در اين باب
مندرج است.

43 - مستدرك نوري 3: 498 / ذريعة 3: 105.
44 - ببينيد كلباسى، شوارع الهداية: 2 ر.
45 - شيخ، اقتصاد: 239 / ابن زهره، غنيه: 549.
46 - سلار، مراسم: 28.
47 - أبو الصلاح، كافى: 2 پ / ابن حمزه، وسيله 662 / محقق حلى، شرايع 1: 19.
48 - يحيى بن سعيد، نزهة الناظر: 6 - 7.
25

2 - كتاب صلاة. مباحثى علمي در باب وقت نماز و قبله در اين باب آمده است. هم چنين در
بخش نماز جمعه بحثهايى است در باب مقام اجتماعي فقيه و وظايف أو و ماهيت حكومت اسلامى.
3 - كتاب زكات. كه معروفترين واجب مالي اسلامى است.
4 - كتاب خمس. ماليات يك پنجم كه بر أساس فقه شيعه از همه أنواع در آمد گرفته مى شود،
و نه چنان كه نظر أهل سنت است تنها از غنائم جنگى و گنجها. بحثي در مناصب و اختيارات فقيه
در اين باب است. احكامى مربوط به غير مسلمانان كه در قلمرو دولت اسلامى زندگى مى كنند نيز در
اين باب آمده است. چه، يكى از موارد خمس زمينهايى است كه به غير مسلمانان فروخته مى شود.
در پايان اين باب بحثي در انفال، يعنى أموال دولت اسلامى - شامل تمامى أراضي موات و ثروتهاى
طبيعي - آمده است.
5 - كتاب صوم (روزه)
6 - كتاب اعتكاف، كه به عنوان يك عبادت مستحب مورد بحث قرار گرفته است، و آن
عبارت از انزوا گزيدن در مسجد جامع شهر است به قصد عبادت.
7 - كتاب حج، زيارة مكة معظمه در آخرين ماه سال قمري (ذيحجه) با ضوابط و شرايط خاص.
8 - كتاب عمره، شكل ساده تر زيارة مكة معظمه كه در هر وقت سال مى توان انجام داد.
9 - كتاب جهاد، يعنى نبرد مقدس، تهاجمى و تدافعى، و در مورد دوم دفاع در برابر دشمنان
خارجي يا داخلي، در اين باب اقسام أراضي در سرزمين اسلامى، روابط ميان حكومت اسلامى و
دول غير مسلمان، وضعيت غير مسلمانانى كه در سرزمينهاى اسلامى زندگى مى كنند و مباحث مشابه
نيز مورد بحث قرار مى گيرد.
10 - كتاب امر به معروف و نهى از منكر، قواعد و ضوابط اين - وظيفة مشترك اجتماعي در
يك جامعه اسلامى.
ب - عقود
1 - كتاب تجارت، بحث در راههاى صحيح و فاسد انتقالات ومعاوضات مالي، معاملات
نامشروع، أنواع خيار فسخ، احكام شروطى كه ضمن عقد قرارداد شود و مباحث مشابه. اين باب
هم چنين مشتمل است بر بحثهايى در مالكيت و نظام مالياتى أراضي مختلف در سرزمين اسلامى،
حكم كاركردن براي حكومتهاى ستمكار و غير مشروع، وضع تصرفات آنان در بيت المال مسلمانان،
(و در مآخذ متأخر فقه - از قرن گذشته به اين سو - بحثي در ولايت فقيه). بحثهاى فقهى در مورد
موضوعاتى از قبيل موسيقى و بهره وأم (ربا) نيز در همين باب مى آيد.
2 - كتاب رهن
26

3 - كتاب مفلس، در باره ورشكستگى و تكليف دولت اسلامى در برابر شخصي كه دچار
چنين حالتي شده و عوايدش تكافوى بدهى وى را نمى كند.
4 - كتاب حجر، حالتي كه شخص از نظر حقوقى اختيار تصرف در مال يا فروش ما يملك خود
را ندارد، چنان كه در مورد صغار ومجانين.
5 - كتاب ضمان، ضمانت مالي - مبحث كفالت بدني هم در همين باب مورد بحث قرار
گرفته است.
6 - كتاب صلح، توافق دو شخص در موضوعي معين كه جزئيات آن روشن نيست، مانند
توافق طلبكار و بدهكار بر مبلغى معين در موقعى كه مبلغ طلب به طور دقيق مشخص نيست.
7 - كتاب شركت.
8 - كتاب مضاربه. قرارداد شركتى كه در آن سرمايه از يك شريك است و فعاليت اقتصادى از ديگرى.
9 - كتاب مزارعه و مساقات. مواردى كه مالك زمين، زمين خود را در برابر بخشي از محصول
به رعيت واگذار مى كند.
10 - كتاب وديعه، حفظ مال ديگرى به صورت امانت
11 - كتاب عارية.
12 - كتاب اجاره.
13 - كتاب وكالت.
14 - كتاب وقف و صدقات.
15 - كتاب سكنى وتحبيس (وقف موقت منافع عين).
16 - كتاب هبه.
17 - كتاب سبق ورمايه، مسابقات تيراندازى و أسب و شتردوانى، تنها موردى كه شرط بندى
(آن هم فقط براي شركت كنندگان واقعي در مسابقه، نه افراد ديگر) در فقه اسلامى اجازه داده
شده است.
18 - كتاب وصيت.
19 - كتاب نكاح.
ج: ايقاعات
1 - كتاب طلاق
2 - كتاب الخلع والمبارات، دو نوع طلاق كه در آن زن خود را به مناسبتى از قيد نكاح آزاد مى سازد.
3 - كتاب الظهار، كه شوهر زن را به مادر خويش تشبيه مى كند (در جوامع عرب) اين بيان
27

تشبيه باعث لزوم كفاره مى شود.
4 - كتاب الايلاء، كه در آن سوگند شوهر باعث حرمت همسرش براي مدتي بيش از چهار ماه
مى شود، كه در آن مدت يا بايد سوگندش را باطل كند يا همسرش را طلاق گويد.
5 - كتاب اللعان، لعن شوهر در تأكيد بر بيوفايى زن در حضور محكمه، و نظير لعن از جانب زن
مبنى بر كذب شوهر. تكرار لعن شوهر باعث فسخ نكاح مى شود.
6 - كتاب العتق = آزاد ساختن بردگان.
7 - كتاب التدبير والمكاتبة والاستيلاد، سه طريق براي آزاد ساختن بردگان. تدبير با مرگ
مالك براي غلام ميسر است. مكاتبه عبارت از پيمان ميان مالك ومملوك است. استيلاد در مورد
كنيزى است كه از مالك صاحب فرزند مى شود كه به خاطر آن كودك با مرگ مالك آزاد مى شود.
8 - كتاب اقرار، اقرار در مورد قرض، روابط خانوادگى و نظير آن.
9 - كتاب الجعالة، كه به خاطر اجراى امرى، شخصي متعهد به پرداخت مبلغى مى شود.
10 - كتاب الايمان، سوگند ياد كردن به نام جلاله.
11 - كتاب النذر، به گردن گرفتن نذر در حضور پروردگار به نيت انجام شدن امرى يا انجام
نشدن آن.
د - احكام
1 - كتاب الصيد والذباحة = شكار وذبح نمودن.
2 - كتاب الأطعمة والأشربة = خواركيها و نوشيدنيها.
3 - كتاب الغصب
4 - كتاب الشفعة، حق تقدم شريك در خريد بخش ديگر تملك.
5 - كتاب احياء الموات، زراعى ساختن أراضي باير. اين بخش شامل بررسى فقه زمين و
مطالعه مشتركات نيز هست، مثلا آب و مرتع.
6 - كتاب اللقطة، در مورد متروكات.
7 - كتاب الفرائض، در مورد ميراث.
8 - كتاب القضاء، در جريان أمور قضائي.
9 - كتاب الشهادات، در شهادت و گواهى
10 - كتاب الحدود والتعزيرات، در قوانين كيفر ومجازات.
11 - كتاب القصاص، در حق مظلومى كه در مورد ظلم واقع شده در عمل به مثل.
12 - كتاب الديات = غرامت خون، پول و جز آن.
28

فصل چهارم
ادوار فقه شيعه
سيستم حقوقى كه اكنون به نام فقه شيعه به دست ما رسيده است ادوار مختلفي را گذرانده، و
به وسيله شخصيتهايى مبرز تجديد سازمان وتكميل شده است. شيخ الطايفه محمد بن
الحسن الطوسي (م 460)، محقق جعفر بن الحسن الحلى (م 676)، علامه حسن بن يوسف بن المطهر
الحلي
(م 726) و صاحب المدارك، محمد بن علي العاملي (م 1009) از اين نا مدارانند.
معمولا در متون فقهى، ادوار فقه شيعي را به دو دوره متقدمين و متأخرين تقسيم مى كنند (49). در
متون فقهى قرنهاى ششم و هفتم معمولا مقصود از متقدمين فقهاى معاصر أئمة، و متأخرين فقهاى
پس از دوران حضور امام (از 360 به بعد) مى باشند (50). گاه نيز اصطلاح متقدمين بر شيخ الطايفه و
فقهاء مقدم بر أو (51)، واصطلاح متأخرين بر دانشمندانى كه پس از وى آمده اند اطلاق شده است (52).
همچنان كه اصطلاح " متأخر " گاه نيز در معناى لغوى خود (يعنى دانشمندانى كه " در همين
أواخر " و نزديك به زمان گفتگو پديدار شده اند) به كار رفته است (53). در متون فقهى قرنهاى بعد
متقدمين دانشمندان پيش از محقق يا علامه حلى، ومتأخرين فقهاى پس از آنانند. در متون فقهى
قرن سيزدهم معمولا اصطلاحى ديگر دارند به شكل متأخري المتأخرين كه مراد از آن در آثار قديم‌تر

49 - اين تقسيم جز تقسيم مربوط به روايت و علم الحديث است كه در آن مشايخ حديث شيعه را به ده طبقه تقسيم نموده اند
(سيد حسن صدر عاملي، بغية الوعاة في طبقات مشايخ الإجازات به نقل ذريعة 3: 137). ملاكات تقسيم در علم الحديث نيز جز
ملاكات تقسيم در فقه است.
50 - محقق حلى، المعتبر: 7 / النقض عبد الجليل رازي: 209.
51 - شيخ خود جزء متقدمين شمرده مى شود. ببينيد شهيد دوم، شرح لمعه 2: 73.
52 - يحيى بن سعيد، نزهة الناظر: 6 / نكت النهاية محقق: 438.
53 - ابن إدريس، سرائر: 265 / حر عاملي، أمل الآمل 2: 5.
29

فقهاى پس از شهيد أول، و در آثار متأخر تر فقهائى هستند كه پس از صاحب مدارك آمده اند (54).
اين ترتيب چندان دقيق نيست. ادوار فقه شيعي را در يك تقسيم دقيق‌تر بر أساس تحولات عمده
فقهى شايد بتوان به هشت دوره تقسيم كرد. در زير هر يك از اين ادوار به اجمال ياد، و خصوصيات
هر يك ذكر مى شود. نام مهمترين دانشمندان تشكيل دهنده هر دوره و مهمترين مآخذ فقهى مربوط
به آن نيز ذكر مى گردد (55). شرح حال تمامى اين دانشمندان با ذكر مصادر سر گذشت و فهرست آثار
هر يك در كتاب روضات الجنات سيد محمد باقر خوانسارى (چاپ هشت جلدي جديد) آمده و
نظر به وضع اين نوشته به رعايت اختصار از هر گونه توضيح إضافي خود دارى شده (56).
1 - دوره حضور امام:
معمولا چنين تصور مى شود كه فقه شيعي در دوران حضور امام كه از زمان پيامبر آغاز شده و تا
سال 260 ادامه يافت دامنه اى بسيار محدود داشته است، زيرا با وجود امامان و امكان دسترسى بدانان،
مجالي براي فقاهت و اجتهاد آزاد حاصل نبوده وفقه اين دوره در شكل سماع و نقل حديث از
امامان محصور بوده است. اين تصور درست نيست و براي روشن شدن حقيقت امر بايد چند نكته در
مورد وضع و حال، وطبيعت و معتقدات جامعه شيعي اعصار أولية توضيح گردد:
1) بنابر آنچه از روايات مذهبي به دست مى آيد امامان شيعه به تحريك و ايجاد زمينه تفكر
تعقلى واستدلالى در ميان شيعيان خود علاقة فراوانى داشته اند. در زمينه بحثهاى كلامي و
عقيدتي، تشويق ها و تحسين هاى بسيار از آنان نسبت به متكلمان شيعي زمان خود نقل
شده است (57). در مسائل فقهى آنان به صراحت وظيفة خود را بيان أصول و قواعد كلى دانسته و

54 - تنقيح المقال مامقانى به نقل ريحانة الأدب 3: 439.
55 - مقصود تنها دانشمندانى است كه آراء وانظار آنان در متون فقهى مورد توجه بوده و نقل شده است. معمولا بر أساس سنت
متداول فقه شيعي پيش از بررسى هر مسأله، أقوال گوناگون مجتهدان پيشين شيعي و گاه حتى سنى در آن باب نقل مى گردد كه براي
باز كردن زمينه تفكر بسيار مفيد ومدد كار است. البتة آراء تنها تعدادى از مجتهدان صاحب نظر و بر جسته كه در أفكار دانشمندان
دوره هاى بعد مؤثر بوده اند نقل مى گردد و مورد توجه قرار مى گيرد. در مقدمه مقابس الأنوار كاظمى (صفحات 4 - 19) نام تمامى اين
دانشمندان واثريا آثار مشهور و مورد استناد آنان ذكر، و دوره هر يك مشخص شده است.
56 - در متون فقهى اصطلاحات و اختصارات خاصي براي أسامي فقهاء ومآخذ فقهى به كار مى رود كه بسيارى از اين
اصطلاحات و اختصارات در همان روضات الجنات 2: 114 - 115 و در مقدمه كتاب مقابس الأنوار كاظمى: 19 - 22 ياد و شرح
گرديده است.
57 - رجوع شود به كشى: 268 و 278 و 484 - 486 و 489 - 490 و 538 و 542 / قهپايى 6: 223 - 230 و 293 - 307 / كافى
1: 169 - 174 / مفيد، تصحيح الاعتقاد: 171 - 172.
30

تفريع واستنتاج احكام جزئي را به عهده پيروان خويش گذارده اند (58). اين نكته را گاه حتى در
پاسخ سؤالات أصحاب خويش خاطرنشان ساخته وبدانان تذكر مى داده اند كه پاسخ مسأله ايشان
با روش استدلالي و اجتهادي از أصول كلى ومسلم حقوقى اسلامى قابل استنتاج و استنباط
است (59). در برخى از روايات به روشنى تمام طرز اجتهاد صحيح و روش فقه استدلالي را بر أساس
سنت شخصا پيروى نموده، و از اين راه تبعيت از اين شيوه را به ياران و أصحاب خويش
آموخته اند (60).
2) دوره حضور امامان از نظر تنوع گرايشهاى اعتقادي ميان شيعيان و أصحاب أئمة، دوره اى
كاملا ممتاز است. بسيارى از أصحاب أئمة و دانشمندان شيعي در آن اعصار متكلمانى برجسته
بوده (61)، و آراء و انظار دقيقى در مسائل كلامي از برخى از آنان چون هشام بن الحكم وهشام بن
سالم وزرارة بن أعين ومؤمن الطاق ويونس بن عبد الرحمن (از قرن دوم) وبزنطى و فضل بن شاذان (از
قرن سوم) نقل شده است (62). بسيارى از مكتب هاى كلامي ديگر رايج در آن اعصار، در ميان
متكلمان شيعي قرون أولية هوادار داشته (63) كه امروزه وجود چنين گرايشهايى در ميان شيعيان آن
عصر با تعجب تلقى مى شود. دانشمندان متأخر از وجود همين گرايشها نتيجة گيرى كرده اند كه در
مذهب شيعي جز در مورد پنج أصل بنيادى مذهب هر گونه نظر و رأى مستند به طرز تفكر شخصي آزاد
ومجاز است (64).
اختلافات مكتبى در مسائل كلامي موجب پيدايش گروهها و دسته بنديهاى مختلف، وپديد

58 - " علينا القاء الأصول وعليكم بالتفريع " جامع بزنطى: 477 / وسائل الشيعة 18: 41 / الحق المبين فيض: 7.
59 - از باب نمونه ببينيد كافى 3: 33 / تهذيب 1: 363 / استبصار 1: 77 - 78 / وسائل 1: 327 / جامع أحاديث الشيعة
1: 116 - 118.
60 - براي نمونه رجوع شود به كافى 3: 83 - 88 / وسائل 2: 538 - 539 و 542 و 546 و 547 - 548.
61 - رجوع شود به كتاب خاندان نوبختى، عباس اقبال، به خصوص صفحات 75 - 84.
62 - از جمله ببينيد توحيد صدوق: 97 - 104 / الفصول المختارة مفيد: 119 - 121 أوائل المقالات أو: 131 / كشى: 268، 275
و 284 - 285 و 490 و 540 - 544 / قهپايى 6: 8 / رضى الدين قزوينى، ضيافة الاخوان: 180 - 181 / بحار.
3: 288 و 300 و 303 و 305 / تعليقات منهج المقال بهبهانى: 8 / كشف القناع كاظمى: 198 - 200 / أبو علي: 45 و 346 تنقيح
المقال: مقدمه: 208 - 209 كاظمى نگارنده مقابس آراء و معتقدات كلامي أصحاب أئمة را در كتابي با نام المناهج گردآورده
است (كشف القناع: 71). نيز ببينيد صفائى، 36 - 68، نيز آراء نوبختيان در أوائل المقالات مفيد.
63 - ببينيد المسائل السروية مفيد: 221 / أوائل المقالات: 77 / مرتضى، رسالة في ابطال العمل باخبار الآحاد: 142 ب /
شيخ، عده: 54 - 55 / همو، فهرست: 190 / ابن شهرآشوب، معالم العلماء: 126 / جامع الرواة اردبيلى 2: 234 / بحار 3: 304 /
فتونى، تنزيه القميين: 4 / قهپايى 5: 177 / نجاشي: 289.
64 - أبو علي: 45 و 346.
31

آمدن بحثهاى حاد ميان أصحاب أئمة گرديد (65). صحابه بزرگ هر يك براي خود گروهى مستقل
داشتند (66) و گاهى هر دسته، دسته ديگر را كافر مى شمردند (67) و كتابهاى در رد يكديگر و به طرفدارى
از گروه هاى متخاصم نوشته اند (68). جالب است كه گاهى افراد يك گروه در تمامى أصول فكرى
جز أصل پذيرفتن امامت أئمة با رهبر و رئيس علمي خود اختلاف نظر پيدا مى كردند (69).
بسيارى از شيعيانى كه گرد أئمة جمع شده بودند به كار سماع و نقل أحاديث مشغول بوده و از
مباحثات و مناظرات كلامي دورى مى جستند و نظر خوشى نسبت به متكلمان شيعي نداشتند (70).
متكلمان كه مورد تشويق و تحسين امامان بودند آز آزارهاى زبانى اين افراد رنجيده مى شدند و أئمة
آنان را تسلى مى دادند (71)، وبدانان مى گفتند كه بايد با اين گروه مدارا كرد، چه، انديشه آنان از
درك نكات ظريف و دقيق عاجز است (72). محدثان قم نيز با متكلمان سخت در ستيز بودند (73)، و
برخى از آنان روايات بسيارى در ذم وطعن دانشمندان و متكلمان مى ساختند و به أئمة نسبت
مى دادند (74). و كتابها در اين مورد تدوين مى نمودند (75). از طرف ديگر أئمة، شيعيان خود را به همين
متكلمان و كتابهاى آنان ارجاع و راهنمايى مى كردند (76)، و حتى قميان را به رغم دشمنى محدثان
آن شهر، به دوستى و حرمت نهادن نسبت به متكلمان ترغيب مى نمودند (77).
كتب رجال حديث شيعي به خصوص رجال كشى پر است از موارد اختلافات عقائدي و

65 - كشى: 279 - 280 / توحيد صدوق: 100 / بحار 3: 294 و 307 / كشف القناع: 71 - 84.
66 - كتاب درست بن أبي منصور: 161.
67 - كشى: 279 - 280 و 498 - 499 / كافى 8: 285 / وسائل 6: 385.
68 - از باب نمونه: رساله هشام در رد مؤمن الطاق (نجاشي: 338)، رسالة في معنى هشام ويونس، از علي بن إبراهيم بن
هاشم القمي (نجاشي: 197) ورسالة الرد على علي بن إبراهيم بن هاشم في معنى هاشم ويونس، از سعد بن عبد الله الأشعري (همان
مأخذ: 134).
69 - براي نمونه رجوع شود به فهرست شيخ: 132 ذيل شرح حال أبو جعفر محمد بن الخليل السكاك.
70 - كشى: 279 و 487 - 488 و 496 و 498 - 499 از باب نمونه. نيز ببينيد توحيد صدوق: 458 - 460 / كشف المحجه:
18 - 19 / وسائل 11: 457 - 459.
71 - كشى: 498 - 499.
72 - همان مأخذ: 488.
73 - أيضا: 489 (نيز 483 و 506) جامع الرواة، اردبيلى 1: 459، 2: 357 / أبو علي: 28.
74 - كشى: 497 و براي نمونه‌هايى از اين روايات همين مأخذ: 491 - 496 و 540 - 544 / برقى، رجال: 35 / بزنطى، جامع:
478.
75 - از باب نمونه كتاب مثالب هشام ويونس از سعد بن عبد الله الأشعري القمي (نجاشي: 134).
76 - كشى: 483 - 485 و 506 / نجاشي: 344 - 348.
77 - كشى: 489.
32

گرايشهاى گوناگون كلامي ميان شيعيان در قرون أولية، و درگيريها و كشمكشهاى حادي كه در
اين مورد جريان داشت، و از هوادارى أئمة نسبت به متكلمان و شواهد علاقة آنان به رشد و
شكوفايى فكرى شيعه.
امام رضا پيشواى هشتم شيعيان در پاسخ پيروان يونس بن عبد الرحمن كه ساير هواداران امامان
آنان را كافر مى شمردند فرمود: شما را در راه رستگارى مى بينم (78).
3) در جامعه شيعي زمان حضور امامان، گرايش‌هايى وجود داشته كه با طرز تفكر و اعتقاد
سنتي شيعه در مورد امامان خويش مخالفت داشته است. گروهى از صحابه براي امامان تنها نوعي
مرجعيت علمي قائل بوده و آنان را دانشمندانى پاك و پرهيزكار (علماء ابرار) مى دانستند و منكر
وجود صفاتى فوق بشرى از قبيل عصمت در آنان بودند (79). نظري كه برخى متكلمان شيعي
دوره هاى بعد نيز از آن پشتيبانى كرده اند از جمله أبو جعفر محمد بن قبه رازي از دانشمندان و
متكلمان مورد احترام شيعي در قرن چهارم كه رئيس و بزرگ شيعه در زمان خود (80) و آراء و انظار أو
مورد توجه و استناد دانشمندان شيعي پس از وى بوده است (81) امامان را تنها دانشمندان و بندگانى
صالح، و عالم به قرآن و سنت مى دانسته و منكر دانايى آنان به غيب بود (82). شگفتا كه با اين وجود
مشى عقيدتي أو مورد تحسين جامعه علمي شيعه در آن ادوار قرار داشت (83). برخى از محدثان قم نيز
مشابه چنين نظري را در مورد امامان داشته اند (84). و گويا نوبختيان نيز چنين مى انديشيده اند (85).
گروهى از أصحاب امامان حتى معتقد بودند كه آنان در مسائل فقهى مانند ساير فقهاء آن
اعصار به اجتهاد آزاد شخصي (رأى) (86) يا قياس (87) عمل مى كنند و اين نظر نيز مورد پشتيبانى و قبول
گروهى از محدثان قم بود (88). از أبو محمد ليث بن البختري المرادي معروف به أبو بصير كه از

78 - كشى: 499.
79 - بحر العلوم 3: 219 - 220 نيز خصال: 354 / وسائل 11: 429 - 430.
80 - علامه، خلاصة الأقوال: 143.
81 - كشف القناع: 305.
82 - كشف القناع: 200. برخى ديگر از عقايد اين دانشمند كه مخالف بينش سنتي شيعي به نظر مى رسد در موارد مختلف
آثار شريف مرتضى نقل شده است (به عنوان يك نمونه شافى: 100).
83 - شيخ، فهرست: 132 / معالم العلماء ابن شهرآشوب: 85 / خلاصه علامه: 143.
84 - تصحيح الاعتقاد مفيد: 218 - 219.
85 - رجوع شود به عقايد آنان در أوائل المقالات مفيد، از جمله ص 78 و 79 و 80 و 84.
86 - بحر العلوم 3: 220 - نيز اختصاص مفيد: 274 المسائل السروية أو: 224 / بصائر الدرجات: 301 / جامع أحاديث الشيعة
1: 273.
87 - كشف القناع: 83.
88 - تصحيح الاعتقاد: 219.
33

دانشمند ترين أصحاب امام صادق (89) بوده و روايات بسيار در ستايش أو از امامان رسيده (90) و يكى از
رؤساء وسرامدان چهار گانه مذهب شيعي شمرده شده است (91) نظر غريب و سخن نادرستى در مورد
علم امام در چند روايت (92) نقل شده كه موجب شگفتى است.
به نظر مى رسد اين گونه طرز تفكرها در مورد امامان موجب بود كه بسيارى از صحابه ء امامان
گاه در مسائل علمي با آنان اختلاف نظر داشتند (93) و بر سر مسائل مورد اختلاف به مناظره و بحث
مى پرداختند (94) و حتى گاه در مسائل فقهى از آنان در خواست سند ومأخذ مى نمودند (95). در مسائلي
كه أصحاب خود با يكديگر اختلاف نظر داشتند گاهى أوقات كار به منازعه مى كشيد و به ترك
دوستى و قطع رابطه ميان آنان براي هميشه مى انجاميد (96). در حالي كه بر أساس طرز تفكر سنتي
شيعه، به حسب قاعده بايد در چنين مواردى مورد اختلاف را بر امامان عرضه مى نمودند و از آنان
مى خواستند كه واقع امر را بيان كنند چنان كه شيعيان معتقد، معمولا چنين مشكلاتى را با آنان
در ميان مى گذارده و كسب تكليف مى كردند (97).
4) پيش تر گفته شد كه أساس اجتهاد در فقه شيعه بر تحليل واستدلال عقلي در چهار چوب
نصوص قرآن و سنت است. مراد از اين روش همان شيوه استدلال در منطق صوري است كه بر أساس
أصول آن منطق، قطع آور و حجت است. روش ظني تمثيل منطقي كه در فقه قياس خوانده مى شود
و مبتنى بر كشف احتمالي علل احكام است از آغاز راه يافتن خود در فقه اسلامى در قرن دوم (98) در فقه
شيعي مردود بوده است اما در مواردى كه علل احكام به صورت قطعي و اطمينان بخش قابل كشف
باشد اين كشف حجت و معتبر شناخته شده وبدان استدلال واستناد مى شود.
در قرون أولية، محدثان كه مخالف هر گونه استدلال عقلي بودند اين گونه كشف هاى قطعي را

89 - كشى: 238 / قاموس الرجال تسترى 7: 451.
90 - كشى: 136 - 137 و 170 / قهپايى 5: 83 / جامع الرواة 2: 34.
91 - كشى: 238 - 239. سه تن ديگر عبارتند از زراره، محمد بن مسلم وبريد بن معاوية العجلي.
92 - كشى: 172 / قهپايى 5: 84 - 85. مشابه اين سخنان از برخى ديگر از صحابه أئمة نيز نقل شده است. ببينيد كشى:
147 - 148 و 158.
93 - كشف القناع: 71 - 72.
94 - همان مأخذ: 72.
95 - نمونه را ببينيد كافى 3: 30 / من لا يحضر 1: 56 - 57 / علل الشرايع 1: 264 - 265 / تهذيب 1: 61 - 62 / استبصار
1: 62 - 63 / وسائل 1: 291، 2: 980.
96 - كافى 1: 409 - 411 / مستدرك 1: 555.
97 - احتجاج أبو منصور طبرسى 2: 284 / كشى: 539.
98 - ابن حزم، الاحكام 7: 177 / همو، ملخص ابطال القياس: 5.
34

نيز در حكم قياس مى شمرده و عمل به آن را ناروا مى دانستند (99) همچنان كه برخى از دانشمندان
متأخرتر آن را قياس مشروع مى خواندند (100) با آن كه اين نوع از تحليلات عقلي در واقع ربطى به
قياس در مفهوم سنى آن ندارد (101). به نظر مى رسد كه به خاطر مشابهت ظاهري يا تشابه اسمى،
هر گونه استدلال وتحليل عقلي در عرف مذهبي دوره هاى أولية قياس شناخته مى شده (102) و بدين
ترتيب أصحاب الحديث دستوراتى را كه در نهى از عمل به قياس در روايات مذهبي شيعي
رسيده است شامل آن نيز مى دانسته اند.
در روايات مزبور از اجتهاد آزاد شخصي يك فقيه در مسائل شرعي كه آن را اصطلاحا رأى
مى خوانند نيز نهى و منع شده است. اصطلاح اجتهاد در عرف فقهى ادوار أولية به معنى استدلالات
غير علمي و از جمله همين رأى به كار مى رفته (103) و پرهيزى كه شيعه تا قرن هاى پنجم و ششم نسبت
به كلمه اجتهاد داشته و مخالفتهايى كه با اجتهاد در كتابهاى كلامي شيعه اظهار گرديده (104) و
كتابهايى كه متكلمان شيعي مانند نوبختيان (105) وأبو القاسم علي بن أحمد الكوفي (106) در رد
اجتهاد نوشته اند همه ناظر به همين معنى اصطلاح اجتهاد بوده است. و اگر نه اجتهاد به معنى استدلال
تحليلي عقلي از قرن دوم به بعد در ميان شيعه رايج بوده و از أواخر قرن چهارم به صورت روش منحصر
در مباحث فقهى در آمده است.
با توجه به آنچه گذشت طبيعي است كه روش هاى استدلالي و تحليلي فقهاء شيعه قرون
أولية در نگرش سطحى محدثان كه مخالف إعمال واستفادة از استدلال و تحليل عقلي در فقه بودند
نوعي عمل به رأى و قياس تلقى گردد.
5) در روايات مذهبي كه بيش تر آنها وسيله محدثان روايت شده است گفته مى شود كه

99 - كركى، طريق استنباط الاحكام، 17. اخباريان متأخر نيز همه اين گونه استدلالات را از نوع قياس شمرده اند. ببينيد فوائد
المدنية امين استرابادى وهداية الأخيار حسين بن شهاب الدين كركى، فصل هشتم.
100 - المسائل المهنائية: 92 ر / شهيد دوم، شرح لمعه 3: 65. نيز ببينيد وحيد بهبهانى، تحقيق في القياس: 85 ر.
101 - المسائل المهنائية: 92 ر / مقداد، تنقيح: 3 ر / وحيد بهبهانى، تحقيق في القياس: 85 پ.
102 - ببينيد رجال كشى: 189 / معارج محقق: 127.
103 - به عنوان نمونه رجوع شود به المعتمد في أصول الدين، أبو الحسين البصري: 689 و 722 و 761 - 766 / ذريعة مرتضى:
672 - 673 و 792 - 795 / الفصول المختارة مفيد: 68 / اختلاف أصول المذاهب، قاضى نعمان: 203 - 228. نيز ببينيد دائرة
المعارف اسلامى 3: 1026 / دروس في علم الأصول صدر 1: 55.
104 - از باب نمونه أوائل المقالات مفيد: 127 / الفصول المختارة أو: 66 - 69. نيز تفسير نعمانى: 95 - 96 / الذريعة مرتضى:
792 - 795 / الانتصار أو: 98 / دروس في علم الأصول 1: 56 - 59.
105 - خاندان نوبختى، عباس اقبال 94 و 117 - 118 و 120، ومصادر آن.
106 - نجاشي: 203 نيز ببينيد دروس في علم الأصول 1: 56 - 57.
35

گروهى از صحابه امامان در مواردى كه حكم يك مسأله در قرآن و سنت صريحا بيان نشده است به
قياس عمل مى نموده اند (107). در برخى روايات ديگر از عمل آنان بر أساس رأى نيز سخن رفته است (108).
گروهى از دانشمندترين صحابه امامان كه آراء و اجتهادات دقيقى از آنان در مآخذ فقهى
نقل شده است به پيروى از قياس متهم گرديده اند. فضل بن شاذان نيشابورى فقيه و متكلم معروف
شيعي و نگارنده كتاب ايضاح (م 260) كه آراء أو در مباحث طلاق وارث و برخى مسائل ديگر از
فقه و مباحث عقلي أصول فقه شيعي در دست و مورد توجه است (109)، يونس بن عبد الرحمن كه نظرات
وى در مباحث خلل صلاة و زكات و نكاح وارث فقه نقل شده است (110)، زرارة بن أعين كوفي (111)،
جميل بن دراج كه دانشمندترين صحابه امام صادق پيشواى ششم شيعه بود (112)، عبد الله بن بكير كه
از فقهاء بزرگ شيعي در قرن دوم است (113) و گروهى ديگر از مشهورترين صحابه از اين جمله اند كه
به عنوان عمل به قياس مورد طعن قرار گرفته اند (114). در حالي كه تقريبا قطعي است كه آنان در فقه
پيرو روش استدلالي و تحليلي بوده اند نه پيرو قياس سنى (115). فتاواى آنان كه بسيارى از موارد آن
را مؤلف كشف القناع (116) گرد آورده است خود بهترين دليل بر صحت اين مدعاست.
از مجموع آنچه در اين پنج بند گفته شد روشن گرديد كه در دوره حضور امام دو گونه فقه در
جامعه شيعي وجود داشته است. يك جنبش استدلالي و اجتهادي وتعقلى كه در مسائل فقهى
با در نظر گرفتن احكام و ضوابط كلى قرآني وحديثى به اجتهاد معتقد بوده (117)، و يك خط سنت

107 - كتاب درست بن أبي منصور: 165 / برقى، محاسن 1: 212 - 215 / كشى: 239 / اختصاص مفيد: 275 / وسائل 18:
33 و 38 / مستدرك 3: 176 - 177 قرب الإسناد: 157 / جامع أحاديث الشيعة 1: 274 - 276.
108 - محاسن برقى 1: 212 - 215 كشى: 156 - 157.
109 - كافى 6: 93 - 96، 7: 88 - 90 و 95 - 96 و 98 - 99 و 105 - 108 و 116 - 118 و 120 - 121 و 142 و 145 - 146 و
148 - 149 و 161 - 162 و 168 / من لا يحضر 4: 197 / مقنع صدوق: 170 و 175 - 176 / الفصول المختارة: 123 - 124 / انتصار
مرتضى: 286 / مثالب النواصب ابن شهرآشوب: 233 پ - 234 ر / قواعد شهيد: 316 / دروس أو: 263 / جواهر 16: 90.
110 - كافى 7: 83 - 84 و 115 - 116 و 121 - 125 / مقنع: 175 / انتصار مرتضى: 77 - 78 / مختلف علامه 1: 136 / قواعد
شهيد: 325 / دروس أو: 57 / تونى، رسالة في صلاة الجمعة: 97.
111 - برخى آراء فقهى أو در كافى 7: 97 و 100 - 101.
112 - كشى: 375.
113 - همان مأخذ: 345.
114 - من لا يحضر 4: 197 / مرتضى، رسالة في ابطال العمل باخبار الآحاد: 142 ب / فتونى، تنزيه القميين من المطاعن:
44 / بحر العلوم 3: 215 و 219 / كشف القناع: 83 نيز ببينيد عده شيخ: 51.
115 - شيخ طوسي نيز گويا بر همين أساس به پيروى از قياس متهم شده است. ببينيد هداية الاخبار حسين بن شهاب الدين
كركى، فصل هشتم.
116 - كشف القناع: 82 - 83 و 198 و 244 از جمله.
117 - در اين مورد به خصوص ببينيد امام خمينى، رسالة في الاجتهاد والتقليد: 125 - 128.
36

گراتر كه به نقل وتمركز بر أحاديث تكيه داشته و كارى إضافي به صورت اجتهاد متكى بر قرآن و
سنت انجام نمى داده است. بندهايى كه از رسائل فقهى فقهاء دوره حضور مانند فضل بن شاذان و
يونس بن عبد الرحمن در آثار دوره هاى بعد نقل شده است به خوبى نشان مى دهد كه كار تدوين و
تجزيه فقه از حديث، بر خلاف نظريه متداول، از أواخر قرن دوم وأوائل سوم آغاز شده بوده است.
در كتابهاى علم رجال حديث شيعه (118) و ساير مآخذ (119) از بسيارى از فقهاء شيعه در قرون
نخست و زمان حضور امامان ياد شده است. در فهرست ابن نديم نيز نام و فهرست آثار جمعى از آنان
ديده مى شود (120). آراء وانظار برخى از ايشان و ديگر فقهاء شيعي اين عهد در متون فقهى ادوار بعد
نقل گرديده و مورد اعتنا و توجه بوده است (121).
2 - نخستين قرن غيبت:
در دوره غيبت صغرى (260 - 329) تا أواخر قرن چهارم سه گرايش گونا گون فقهى در جامعه
شيعي وجود داشته است:
(1) أهل الحديث - اين گرايش دنباله رو و استمرار گرايش سنت گراى دوره حضور بوده،
و همت خود را بر جمع آورى أحاديث و ضبط وحفظ آن مصروف مى داشته است. هواداران اين
مكتب عموما چنان كه پيش تر ديديم با اجتهاد به صورت يك عمل و كوشش فكرى بر أساس
استنباط تعقلى ميانه اى نداشتند و حتى استدلالات عقلي كلامي را كه براي تقويت مذهب و در
حمايت از نقطه نظرهاى شيعي به كار مى رفت محكوم مى نمودند (122). درست حالتي كه در ميان
پيروان مكتب أهل الحديث سنى وجود داشت و أحمد بن حنبل - به عنوان مثال - حتى از آن قسم
كلام كه در دفاع از اسلام به كار رود نيز نهى مى نمود (123).
فقهاء مكتب أهل الحديث از رهگذر پيروى از أحاديث به دو گروه تقسيم مى شده اند:

118 - از باب نمونه كشى: 238 و 375 و 556 (نيز 484) فهرست شيخ: 52 / رجال أبو داود: 272.
119 - به عنوان يك نمونه مفيد، رسالة في الرد على أصحاب العدد: 128: نيز ببينيد تأسيس الشيعة سيد حسن صدر: 298 -
302.
120 - فهرست ابن نديم: 275 - 279.
121 - نمونه را ببينيد ديباچه معتبر محقق حلى كه مى گويد در آن كتاب آراء پنج تن از فقهاء آن دوره نقل شده است (ص 7).
نيز هداية الطالبين صاحب مدارك: 4 پ. نيز ديباچه ء مقابس الأنوار كاظمى كه از شش تن نام مى برد (ص 23).
122 - اعتقادات صدوق: 74. نيز ببينيد تصحيح الاعتقاد مفيد: 169 - 171 / غيبت شيخ: 3.
123 - ابن الجوزي، مناقب احمد: 205 دانشمند حنبلي، ابن قدامه موفق الدين عبد الله بن أحمد جماعيلى مقدسي دمشقي
(م 620) رساله اى دارد در تحريم مطالعه كتابهاى كلامي (ابن العماد، شذرات الذهب 5: 90 - 91) كه به چاپ رسيده است.
37

گروهى كه روايات را با أصول درست علم رجال و علم حديث نقادى مىنمودند و هر روايتي را با
هر كيفيت و وضع نمى پذيرفتند و به روايات وارده در مسائل فقهى احاطه و اطلاع داشتند و چه بسا
قواعد و ضوابط أصول فقه را در مورد حالات مختلف أدله، ولو به صورت ساده آن مى دانستند (124)، و
حتى قسمتى از اين ضوابط را كه در روايات راهنمايى شده است عملا به كار مى بستند (125). با اين
همه به رعايت شيوه محافظه كارانه و سنت گراى خود هرگز به فكر جدا كردن فقه از حديث، و
تدوين و ترتيب كتاب هاى فقهى مستقل بر نيامدند و از نوشتن مطالب فقهى با عباراتى جز نص
عبارات روايات مذهبي هراس و وحشت داشتند (126). نوشته هاى فقهى اين گروه از محدثان
مجموعه اى از متون روايات بود كه به ترتيب موضوعي دسته بندى شده، و گاه أسانيد روايات نيز
حذف گرديده بود (127). محدثانى چون محمد بن يعقوب كلينى (م 329)، محمد بن الحسن بن أحمد
بن الوليد (م 343) و محمد بن علي بن بابويه قمى - صدوق (م 381) از اين گروه بوده اند (128).
گروه ديگر طرفدار پيروى بي قيد و شرط از أحاديث بوده و با مباني أصول فقه و قواعد جرح و
تعديل حديثي يك سر بيگانه، و از قوانين استدلال و آداب بحث به كلى بي اطلاع بوده اند (129).
تمايلات افراطى اين گروه در جانبدارى از أحاديث، همطراز گرايش افراطى حشويه در مذهب
سنى بود كه از گرايش أصحاب الحديث در همان مذهب افراطى تر، انحرافى تر و خشك‌تر بود (130)
هر چند در تأليفات متكلمان شيعي قرن هاى چهارم و پنجم و ششم اصطلاحاتى از قبيل حشويه (131) و
ومقلده (132) در كنار اصطلاحاتى چون أصحاب الحديث (133) واخباريه (134) بر تمامى هواداران گرايش

124 - عده شيخ: 248.
125 - كشف القناع: 207 - 214 / تونى، رسالة في صلاة الجمعة: 97.
126 - مبسوط شيخ 1: 2.
127 - از باب نمونه مقنع صدوق (رك: ص 2 همين مأخذ).
128 - فهرست شيخ: 135 و 156 و 157 / تسترى، رسالة في سهو النبي: 9 نيز ببينيد رسائل شيخ النصارى: 87.
129 - عده شيخ: 248 / كشف القناع: 202.
130 - افصاح مفيد: 77 / أوائل المقالات همو: 65 / تبصرة العوام رازي: 46.
131 - المسائل العكبريه مفيد: 59 ر / أوائل المقالات أو: 86 / جواب أهل الحائر همو: 114 / النقض: 3 و 236 و 272 و 285 و
529. نيز معتبر: 6 و از آنجا در الأصول الأصيلة فيض: 61.
132 - جواب أهل الحائر: 112 / عده شيخ: 54.
133 - ومشابهات آن. ببينيد رسالة في الرد على أصحاب العدد مفيد: 124 / أوائل المقالات أو: 80 و 81 و 87 و 88 و 89 و
92 و 101 و 108 و 118 / تصحيح الاعتقاد أو: 186 و 222 / سرويه أو: 222 و 223 / الموصلية الثالثة مرتضى: 40 الف / التبانيات
أو: 2 / الطرابلسيات أو: 110 / رسالة في الرد على أصحاب العدد همو: 130 ب / سرائر: 5 و 249 / عده شيخ: 248 / غيبت أو: 3 (نيز
مبسوط از همو 1: 2).
134 - النقض: 3 و 236 و 272 و 282 و 285 و 458 و 529 و 568 - 569 / علامه، نهاية الوصول: 200 پ. نيز شهرستانى: =
38

محدثان در اين دوره اطلاق شده است.
در كتابهاى علم رجال از برخى از فقهاء اين مكتب و گرايش آنان صريحا ياد شده است مانند
أبو الحسين الناشى، علي بن عبد الله بن وصيف (م 366) كه گفته اند در فقه به روش أهل ظاهر سخن
مى گفت (135). ليكن به خاطر عدم وجود استدلال و مبناى اجتهادي در اين مكتب، و نبودن هيچ گونه
فكر نو و تازه اى در ميان آنان، آراء و انظار فقهى هواداران اين روش كه چيزى جز مفاد أحاديث
مذهبي نبوده است ارزش فقهى مستقل نيافته و در متون و مآخذ مربوط بدان اعتنا نشده است (136)،
ولى نظرات كلينى وصدوق از گروه أول در منابع فقهى نقل مى شود (137).
اين مكتب كه نخست در دوره حضور يكى از دوگرايش رايج در جامعه علمي شيعه بود در
روزگار غيبت صغرى اندك اندك بر مراكز علمي و محيط فكرى شيعي چيره گرديد و گرايش عقلي
كلامي و فقهى را كه بر أساس اجتهاد واستدلال متكى بود بالكل مغلوب ساخت. مركز علمي قم
كه در آن هنگام بزرگ ترين و مهمترين مجمع مذهبي شيعي بود به طور كامل در اختيار اين مكتب قرار
داشت وفقها قميين همگى از محدثان (138)، و مخالف با هرگونه استدلال و اجتهاد و تفكر عقلانى
در جامعه شيعي بوده اند. اكثريت قاطع فقهاء شيعي در اين دوره تا أواخر قرن چهارم جزء پيروان اين
مكتب قرار داشته اند (139).
اين مكتب چنان كه خواهيم ديد در أواخر قرن چهارم و أوائل قرن پنجم با كوشش و تلاش
شيخ مفيد و شاگردش شريف مرتضى درهم كوبيده شد، گرچه چند تنى به صورت پراكنده تا
دوره هاى بعد از هواداران آن باقي مانده بودند (140) ليكن ديگر هيچ گونه اثر و تأثيرى در محيط علمي
شيعه نداشتند.
در آثار مفيد و مرتضى شيوه فقهى و أصول معتقدات هواداران اين مكتب به خوبى نشان داده
شده است (141).

= 169 و 178 / سيد شريف، شرح مواقف: 629 و 178 / محصول فخررازى (به نقل كشف القناع: 203).
135 - فهرست شيخ: 89 / قهپايى 4: 233.
136 - رسالة في الرد على أصحاب العدد، مرتضى: 130 ب / التبانيات أو: 2 / جوابات المسائل الموصلية الثالثة: 40 الف.
137 - معتبر محقق حلى: 7 / هداية الطالبين صاحب مدارك: 4 پ / مقابس كاظمى: 23.
138 - رسالة في ابطال العمل باخبار الآحاد، مرتضى: 142 ب / فتونى، تنزيه القميين: 4. نيز ببينيد فهرست شيخ: 157.
139 - عده شيخ: 248 / علامه، نهاية الوصول: 200 پ.
140 - النقض: 568.
141 - رجوع شود به سرويه مفيد: 222 و 223 / تصحيح الاعتقاد أو: 222 / عكبريه أو: 59 ر / جواب أهل الحاير همو: 112 و
116 / رسالة في الرد على أصحاب العدد أو: 124 / الموصلية الثالثة مرتضى: 140 الف / تبانيات أو: 2 / رسالة في الرد على أصحاب =
39

(ب) قديمين هم زمان با استيلاء محدثان بر محيط علمي و مذهبي شيعه در نيمه دوم قرن سوم
و قسمت عمده قرن چهارم، دو شخصيت بزرگ علمي در ميان فقهاء شيعي پديدار شده اند كه هر يگ
داراى روش فقهى خاصي بوده اند. نقطه مشترك در روش فقهى اين دو، استفاده از شيوه استدلال عقلي
است. بنابر اين كار اين دو به نوعي ادامه فقه تحليلي وتعقلى دوره حضور امام بوده، و نخستين دوره
فقه اجتهادي شيعي به صورت مجموعه اى مدون و مستقل شمرده مى شود (142). مستقل از حديث و
جدا از آن، ليكن بر أساس آن و در چهار چوب آن، به شكل تفريع فروع از أصول به كمك استدلال
عقلي و إعمال فكر و اجتهاد و نظر.
اين دو شخصيت با آن كه هر يك از گروهى ديگر، و داراى روش و خط مشى مختلف بوده اند
ليكن در بسيارى موارد در تصميم گيرى هاى حقوقى به نتيجة واحدى رسيده و نظر مشتركى اتخاذ
نموده اند. از اين رو در مآخذ فقهى معمولا با عنوان قديمين به آراء فقهى آنان اشاره مى شود (143). اين
دو عبارتند از:
1 - ابن أبي عقيل، أبو محمد بن علي بن أبي عقيل العماني الحذاء، دانشمند نيمه أول
قرن چهارم (144)، نگارنده اثر فقهى مشهوري به نام المتمسك بحبل آل الرسول كه در قرن هاى چهارم
و پنجم از مشهورترين و مهم‌ترين مراجع فقهى بوده (145) و بندهايى از آن در مآخذ فقهى متأخرتر نقل
شده است (146).
2 - ابن الجنيد، أبو علي محمد بن أحمد بن الجنيد الكاتب الإسكافي، دانشمند ميانه قرن
چهارم (147)، نگارنده تهذيب الشيعة لاحكام الشريعة والاحمدى في الفقه المحمدي (148).

= العدد أو: 130 ب / رسالة في ابطال العمل باخبار الآحاد: 142 ب. نيز شيخ، عده: 54 و 248 / غيبت أو: 3 / مبسوط 1: 2 / النقض:
529 و 568.
142 - بحر العلوم 2: 218.
143 - اين اصطلاح وسيله ابن فهد حلى فقيه شيعي قرن نهم (م 841) ابداع شده است. ببينيد المهذب البارع وى: 3 ر. نيز
المقتصر: 2 ر. سپس مدارك: 463 و ساير مآخذ متأخر از آن.
144 - أو در نامه اى كه به جعفر بن محمد بن قولويه (م 369) نوشت به وى اجازه داد كه تأليفات أو را روايت كند (نجاشي:
38). پس خود از دانشمندان نيمه أول اين قرن خواهد بود.
145 - نجاشي: 38 / ذريعة 19: 69.
146 - از جمله سرائر: 102 (نيز ببينيد صفحه 398) و مختلف علامه در بسيارى از موارد و در آثار شهيد أول.
147 - أو در سال 340 در نيشابور بوده و مورد توجه اهالى آن شهر قرار داشت (صاغانيه مفيد: 17). در جزء آثار اين دانشمند از
كتابي در پاسخ سؤالات معز الدولة ديلمى (م 356) ياد شده است (نجاشي: 301). بنابر اين روزگار مرجعيت علمي و مذهبي أو برابر
با دوره فرمانروايى معز الدولة است كه مصادف با دهه هاى چهارم تا ششم اين قرن بود (بحر العلوم 3: 222).
148 - بسيارى از عبارات اين كتاب عينا در مختلف علامه وآثار شهيد أول هست.
40

چنان كه ديده مى شود اين دو دانشمند تقريبا در يك زمان مىزيسته‌اند. ابن أبي عقيل كه
اندكى بر ابن الجنيد تقدم زماني دارد (149)، از نظر گروه علمي در زمره متكلمان شيعي قرار داشته (150)
و در واقع نخستين شخصيت در مكتب فقهى متكلمان است كه دوره سوم فقه شيعي را تشكيل
مى دهد و ويژگيها و روش كار آنان را پس از اين خواهيم ديد. أو نيز مانند متكلمان ديگر، أحاديث
غير مسلم مذهبي را - كه در اصطلاح أصول فقه خبر واحد خوانده مى شود - معتبر و حجت نمى دانسته
است. روش فقهى أو بنابر آنچه از آراء و فتاواى وى برمىآيد بر قواعد كلى قرآني و أحاديث مشهور و
مسلم استوار بود. در مواردى كه قاعده اى كلى در قرآن وجود داشته و در أحاديث استثناهايى براي
آن ذكر گرديده است وى عموم و كليت قاعده مزبور را حفظ مى نمود و به آن أحاديث اعتنا نمى كرد
مگر آن كه آن أحاديث قطعي و ترديد نا پذير باشد (151). البتة در دوره وى به خاطر نزديكى به روزگار
حضور امام، وضع بسيارى از أحاديث روشن و مشخص بود (152) و نظرات امامان در أصول و مباني
بنيادى حقوقى به خاطر اختلافات روايتي دچار ابهام فراوان نشده بود، و به همين دليل بسيارى
روايات كه أو در كتاب خود به امامان نسبت داده مورد قبول مطلق دانشمندان شيعي پس از أو قرار
گرفته است (153).
روش فقهى ابن أبي عقيل مورد احترام و تحسين دانشمندان پس از أو قرار داشته (154) و آراء
حقوقى أو در همه مآخذ شيعي نقل شده است. اما شخصيت دوم در اين طبقه يعنى ابن الجنيد اقبالى
بلند نيافته، و روش فقهى وى مورد انتقاد معاصران و متأخران از وى قرار گرفته است.
ابن الجنيد نيز از متكلمان پر اثر شيعي بوده وآثار و مؤلفات كلامي متعددى داشته است (155) از
جمله كتابي در دفاع از فضل بن شاذان متكلم مشهور شيعي قرن سوم (156) كه چنان كه پيش ترديديم
از هواداران مشى تفكر عقلانى در شيعه و از پيروان روش استدلالي و تحليلي در فقه بود. با اين همه
ابن الجنيد از نظر گرايش فقهى پيرو مكتب أصحاب الحديث شمرده مى شد (157) چه مانند آنان

149 - بحر العلوم 2: 218.
150 - نجاشي: 38 / فهرست شيخ: 54 و 194 / ابن داود: 111.
151 - قاموس الرجال تسترى 3: 198.
152 - ببينيد مدارك: 219.
153 - مختلف علامه 2: 157 و 167 / تنقيح مقداد: 88 پ.
154 - نجاشي: 38 / سرائر: 99 و 102 و 397 و 398.
155 - فهرست شيخ: 134 / نجاشي: 301 - 302.
156 - نجاشي: 301.
157 - المسائل السرويه مفيد: 223.
41

أحاديث مذهبي غير قطعي را ححت مىشمرد و بدان عمل مى كرد. ليكن از طرف ديگر در استنباط
و استخراج احكام فقهى از منابع آن، به روش تحليلي و استدلالي عقلي معتقد بود و بر عكس
محدثان كه ظاهر روايت را به تنهايى پيروى مى كردند أو گويا درك كلى حقوقى از هر روايت را در
مقايسه با أشباه و نظائر آن ملاك عمل قرار مى داد (158). كشف قطعي علت يك حكم كه در فقه
شيعي متأخر، حجت و معتبر شناخته شده است گويا در روش فقهى أو نيز مورد استفاده قرار
مى گرفته (159) و پيش تر گفته شد كه اين روش حقوقى - كه موجب تأسيس ضوابط و قواعد كلى در
مسائل، و بي نيازى از دستور ونص خاص حديثي در هر مورد است - در قرون أولية نوعي قياس
شمرده مىشد (160) و أصحاب الحديث آن را نيز مانند قياس مصطلح سنى ناروا مىدانستند. از
اين رو ابن الجنيد نيز مانند هواداران گرايش تعقلى واستدلالى فقه دوره حضور امام از جمله فضل بن
شاذان به پيروى از قياس (161) و همچنين رأى (162) متهم گرديد و اين نكته موجب شد كه تأليفات أو
بر عكس آثار فقهى ابن أبي عقيل متروك شود (163) و نظرات فقهى وى در دوره سوم و چهارم فقه - كه
تا حدود زيادى از بينش هاى مكتب أهل الحديث متأثر بود - چندان مورد توجه قرار نگيرد (164).
ابن الجنيد براي دفاع از خود و روش فقهى خويش كتابهايى نوشته كه نام برخى از آنها مانند
كشف التمويه والالباس على اغمار الشيعة في امر القياس و اظهار ما ستره أهل العناد من الرواية عن
أئمة العترة في امر الاجتهاد (165) خود بيانگر شيوه أو در فقه است. أو در كتاب المسائل المصرية خود
نيز از روش خويش دفاع نمود (166).

158 - تأسيس الشيعة سيد حسن صدر: 302.
159 - بحر العلوم 3: 214 / قاموس الرجال 11: 94.
160 - بايد انصاف داد كه برخى از مباني حقوقى فقه شيعي در ادوار أخير كه بر أساس آن علت قطعي حكم با نوعي تحليل عقلي
كشف مى گردد با آنچه أهل سنت عملا به عنوان قياس پيروى مىنموده‌اند فرق بسيار ظريفى دارد كه درك آن كارى آسان نيست.
في المثل، أساس حقوقى " تنقيح مناط " و تناسب حكم و موضوع كه گاهى با إعمال آن يك قاعده كلى بسيار وسيع از حكمي
خاص در موردى مخصوص استنباط و كشف مىشود (عجالتا براي يك نمونه ديده شود فقه الإمام جعفر الصادق مغنيه 3: 29 - 40) و
اكنون از پايه ها و أركان اساسى فقه شيعي است.
161 - المسائل الصاغانيه مفيد: 19 / المسائل السروية أو: 222 - 223 / فهرست شيخ: 134 / نجاشي: 302 / معالم العلماء ابن شهرآشوب
: 87 / خلاصه علامه: 145 / ابن داود: 292 / بحر العلوم 3: 207 / أبو علي: 346 / امين استرابادى: 30 / يحيى البحراني: 306 /
حسين بن شهاب الدين كركى، هداية الأخيار، فصل هشتم.
162 - انتصار مرتضى: 238 / المسائل السرويه مفيد: 223.
163 - المسائل الصاغانيه مفيد: 19 / فهرست شيخ: 134 / رجال ابن داود: 292.
164 - المسائل الصاغانيه مفيد: 19 / كشف القناع: 297 - 298.
165 - نجاشي: 301.
166 - المسائل السرويه: 224.
42

مفيد، دانشمند معروف شيعي آغاز قرن پنجم كه خود شاگرد وى بود (167) و هوش و استعداد
فقهى أو را مى ستود (168) با روش فقهى وى سخت به مبارزه بر خاست و آن را در برخى آثار خود از
قبيل المسائل الصاغانيه (169) والمسائل السرويه (170) و دو رساله خاص يكى در رد المسائل المصرية
وى با نام نقض رسالة الجنيدى إلى أهل مصر (171) و ديگرى با نام النقض على ابن الجنيد في
اجتهاد الرأي (172) تخطئه نمود. شاگردان مفيد نيز آراء فقهى ابن الجنيد را در آثار خويش نقل نموده و
آن را رد كردند (173).
روش فقهى ابن الجنيد - كه از يك سو بر خلاف دوره سوم فقه، حجيت و اعتبار أحاديث
مذهبي را به عنوان منبع اساسى فقه مى پذيرفت و از طرف ديگر عقل را به مثابه ابزار اساسى
استنباط احكام به رسميت مى شناخت - چنان كه گفته شد با روش هاى تكامل يافته تر فقه شيعي
دوره هاى بعد سازگارتر و هماهنگ تر بود (174) از اين رو دو قرن پس از أو، آراء فقهى وى براي
نخستين بار وسيله ابن إدريس فقيه شيعي أواخر قرن ششم با حرمت نقل گرديد (175). سپس از نيمه
دوم قرن هفتم كه استدلالات دقيق عقلي راه خود را در فقه شيعي بيشتر گشود آثار اين دانشمند با
اعجاب و تحسين و حرمت بسيار نگريسته شد. علامه حلى دانشمند معروف شيعي آغاز قرن هشتم
أو را در عالي ترين رتبه فقاهت دانست (176) و آراء فقهى أو را در آثار خود نقل كرد (177).
فقهاء دوره پنجم به خصوص شهيد أول، فاضل مقداد وابن فهد به آراء أو توجه واعتناء بسيار
داشته و تمامى نظرات أو را در مسائل مختلف فقهى در آثار خود نقل نموده اند. شهيد دوم از پيروان
همين دوره فقهى در باره وى مى گويد كه أو در ميان فقهاء قديم شيعي از رهگذر تحقيق علمي و
دقت نظر كم نظير بوده است (178).

167 - فهرست شيخ: 134.
168 - المسائل الصاغانيه: 18 - 19.
169 - أيضا: 17 - 22.
170 - المسائل السرويه: 222 - 224.
171 - نجاشي: 312 / المسائل السروية مفيد: 224.
172 - نجاشي: 315.
173 - از جمله مرتضى در انتصار: 77 - 78 - و 80 - 81 و 83 و 217 و 227 و 237 - 243 و 244 و 246 / همو، المسائل
الموصلية الثانية: 34 الف / ابن البراج، شرح جمل العلم والعمل: 244 و 251.
174 - قاموس الرجال تسترى 11: 94.
175 - سرائر: 99.
176 - ايضاح الاشتباه علامه: 88 - 89. نيز ببينيد بحر العلوم 3: 205 - 206 / ذريعة 4: 510 و 20: 177.
177 - خلاصه أو: 145 / ايضاح الاشتباه همو: 89.
178 مسالك 2: 222.
43

در هر صورت به شرحي كه ديديم كار تدوين و ترتيب مستقل مجموعه فقه شيعي، و جدا كردن
آن به صورت دانشى كاملا مجزا و ممتاز از حديث، براي نخستين بار در اين دوره و به وسيله اين دو
دانشمند انجام گرفت (179).
(ج) مكتب واسطه - در همين دوره قشرى از فقيهان صاحب فتوى (180) در مراكز علمي شيعه
بوده اند كه گرچه با اجتهاد دقيق به سبك مكتب قديمين آشنا نبوده وفقه را به صورت كاملا
مستقل از متون روايت،، و بر أساس تحليلات دقيق حقوقى تلقى نمى كرده اند ليكن از روش
محافظه كارانه ومقلدانه و سنت گراى أهل الحديث نيز پيروى نمى نموده و در مسائل فقهى به نظر و
اجتهاد قائل بوده اند و به اختصار از مكتبى متوسط ميان دو گرايش ذكر شده فوق پيروى
مى كرده اند.
اجتهاد در اين مكتب به شكل استخراج احكام جزئي تر از قواعد عمومى حديثي، يا انتخاب
يكى از دو طرف يا چند طرف در مورد تعارض اخبار با يكديگر انجام مى گرفت. روشن است كه
تصميم گيرى ها در اين مورد همواره با يكديگر برابر نبود و همين مطلب به اين مكتب فقهى نوعي
تحرك ملايم و معتدل مى بخشيد كه گاه در مورد برخى از مسائل مورد ابتلا،
شديدتر وجدى ترى مى شد. مسائل عدد در مورد ماه رمضان (يعنى اين بحث كه آيا تعداد
روزهاى ماه رمضان مانند همه ماه ها تابع شرائط نجومى است يا داراى يك
ميزان ثابت و تغيير پذير است) از جمله اين مسائل بود كه دانشمندان اين مكتب در موضوع آن
اختلاف نظر داشتند و رسائل متعددى در رد يكديگر و انتقاد از نظر مخالف خود پرداخته اند (181).
مهم ترين شخصيت هاى اين گرايش متوسط كه از آراء آنان در برخى متون فقهى جابه جا ياد
شده است عبارتند از:
1 - علي بن بابويه قمى (م 329).
2 - أبو الفضل محمد بن أحمد الصابوني الجعفي، صاحب الفاخر (نيمه أول قرن چهارم).
3 - جعفر بن محمد بن قولويه قمى (م 369).
4 - محمد بن أحمد بن داود بن علي قمى (م 368).

179 - بحر العلوم 2: 218. نيز ديده شود المسائل السرويه مفيد: 222.
180 - المعتبر محقق حلى: 7 / هداية الطالبين صاحب مدارك: 4 پ.
181 - ببينيد به خصوص اقبال سيد بن طاووس: 6. نيز كشف القناع: 139 وذريعه 5: 236 - 238.
44

3 - متكلمان:
مكتب أهل الحديث كه چنان كه ديديم در أوائل دوره غيبت صغرى تا نيمه دوم قرن چهارم
بر محيط علمي و مراكز فرهنگى شيعه كاملا چيره شده وحكمروايى بلا منازع داشت، در دهه هاى
أخير قرن مزبور با پيدايش قشرى جديد از متكلمان زبر دست و نيرومند زير فشار قرار گرفت و تحت
تأثير انتقادات شديد و كوبنده آنان روز به روز تضعيف شد تا جايى كه تقريبا به صورت كامل از
ميان رفت.
شخصيت برجسته اى كه توانست اين موفقيت را براي گرايش كلامي و عقلي شيعي به دست
آورد متكلم و حقوق‌دان برجسته شيخ مفيد، أبو عبد الله محمد بن محمد بن نعمان بغدادي، ابن المعلم
(م 413) بود (182). أو بر أحمد بن محمد بن جنيد إسكافي، محمد بن علي بن بابويه قمى - صدوق،
جعفر بن محمد بن قولويه، أحمد بن محمد بن علي بن داود قمى وابوالحسين علي بن وصيف الناشى
شاگردى كرده (183) و بنابراين با هر سه مكتب فقهى رايج در قرن چهارم آشنايى درست يافته بود.
أو براي گشودن راه استدلال و تعقل در كلام و فقه شيعي چاره اى جز انتقاد سخت و خشن از
روش قشرى ومتحجر أهل الحديث در برابر خود نديد و از اين رو كوشيد تا با ضربات كوبنده اى
تسلط و حاكميت قشريگرى را بر محيط علمي و جامعه مذهبي شيعه درهم بشكند، و سرانجام نيز
در كار خود به طور كامل توفيق يافت. گويا يك عامل اساسى در موفقيت أو آن بود كه محدثان قم -
كه سردمدار و پرچمدار مكتب أهل الحديث بودند - در مورد امامان نظرات خاصي داشتند و نسبت
دادن هرگونه امر غير طبيعي وفوق العادة را بدانان غلو و انحراف مذهبي تلقى مى نمودند (184) تا آنجا
كه معتقد بودند اگر كسى پيامبر را مصون از فراموشى يا اشتباه بداند غالى و منحرف است (185).
مسأله اى كه با نام سهو النبي در اصطلاح كلامي شيعه شناخته مى شود و بيشتر محدثان و اخباريان
متأخر شيعي و برخى از مجتهدان نيز در اين مسأله همانند محدثان صدر أول مى انديشيده اند (186).
روشن است كه اين گونه نظرات براي شيعيان عادى كه معمولا مقام الهى پيشوايان خود را بسى فراتر
ووالا تر از اين حد مى شناختند چندان دوست داشتنى نبود، و مفيد به خصوص از اين گونه

182 - امين استرابادى: 30.
183 - اقبال سيد بن طاووس: 5 به نقل از لمح البرهان خود مفيد / فهرست شيخ: 89 - 90 و 134 و 136 و 157.
184 - ببينيد تنقيح المقال مامقانى، مقدمه: 212، 5: 84 و 240.
185 - صدوق، من لا يحضره الفقيه 1: 234 - 235 / روضة المتقين 2: 451 - 452 كه آن را به كلينى هم نسبت داده است.
186 - أنوار نعمانيه 3: 131، 4: 35 - 40. در مجتهدان متقدم، طبرسى نگارنده مجمع البيان هوادار اين نظر است. ببينيد مجمع
البيان: 181 (نيز ببينيد 4: 317)، نيز أبو علي: 45. در متأخران، مجلسي أول در اين مسأله مردد است (روضة المتقين 2: 453).
45

فرصت ها براي در هم شكستن قدرت مخالفان به نحو أكمل استفاده كرد.
أو با آن كه نزد صدوق درس خوانده و شاگرد وى شمرده مى شد در چندين اثر خود أو را كه
سر آمد قميان (187) و رئيس محدثان (188) بود به شدت مورد حمله قرار داد. در سأله ء تصحيح الاعتقاد
كه شرح رساله اعتقادات صدوق است، در مسائل سرويه (189)، در رساله جواب أهل الحائر ورسائل
ديگر عقائد و آراء أو را مورد انتقاد شديد قرار داد. به خصوص در رساله أخير با عباراتى چنان تند به
أو تاخت (190) كه برخى از دانشمندان در صحت نسبت آن به مفيد ترديد كرده اند (191) و برخى ديگر
آن را به شريف مرتضى نسبت داده اند (192) يا از شخصي ثالث دانسته اند (193) گرچه روشن است
كه اين رساله از مفيد است (194) و بسيارى از مطالب آن عينا همان هاست كه در آثار ديگروى به
خصوص تصحيح الاعتقاد (195) نيز ديده مى شود.
از اين حملات و انتقادات تند و تيز، و اعتراضات ديگر أو به روش أهل الحديث (196)، برمىآيد
كه كار محدثان به جايى رسيده بود كه مفيد براي نجات علمي و فكرى شيعه چاره اى جز چنين
خشونت و شدت عمل در برابر آن نمى ديد (197). أو كتابي نيز در رد مكتب أهل الحديث با نام مقابس
الأنوار في الرد على أهل الاخبار نگاشته بود (198).
شريف مرتضى نيز در قلع وقمع محدثان و مكتب آنان نقشى مهم داشت. أو در بسيارى از
آثار خود از جمله جوابات المسائل الموصلية الثالثة (199) ورسالة في الرد على أصحاب العدد (200) و
رسالة في ابطال العمل باخبار الآحاد (201) بر آنان سخت تاخت و همگى محدثان قم را به فساد عقيدة

187 - فهرست شيخ: 157.
188 - حدائق 1: 170.
189 - المسائل السرويه: 222.
190 - ببينيد از جمله صفحات 112 و 116 و 118 و 120. نيز أنوار نعمانيه 4: 34 - 35 وكشكول بحراني 1: 218 - 219.
191 - در المنثور 1: 100. نيز ببينيد Macdermott، ص 41.
192) أنوار نعمانيه 4: 34 / بحراني، كشكول 1: 218 - 219.
193 - ذريعة 5: 176.
194 - كشف القناع: 211 / تسترى، رسالة في سهو النبي: 2: نيز ببينيد بحار 17: 123 و 110: 165 و 167.
195 - تصحيح الاعتقاد مفيد: 156 و 160 و 178 و 182 - 183 و 186 و 211 و 222 ديده شود.
196 - از جمله در المسائل العكبريه: 59 ر.
197 - كشف القناع: 205 و 211.
198 - نجاشي: 315 / ذريعة 21: 375.
199 - جوابات المسائل الموصلية الثالثة: 40 الف.
200 - رسالة في الرد على أصحاب العدد: 130 ب.
201 - رسالة في ابطال العمل باخبار الآحاد: 142 ب.
46

و انحراف مذهبي متهم ساخت (202). جز آن كه در باره صدوق روش معتدل در پيش گرفت و حساب
أو را از ديگران جدا نمود.
حملات مفيد و مرتضى و ديگر متكلمان شيعي در نيمه نخستين قرن پنجم به زوال و انقراض
مكتب أهل الحديث انجاميد 203. از اين كشمكش سخت ميان دو مكتب شيعي در برخى از مآخذ
قديم سخن رفته 204 كه أصحاب الحديث را با اصطلاح اخباريه و گرايش متكلمان را با
اصطلاحاتى از قبيل معتزله وكلاميه ياد كرده اند 205. همچنان كه مفيد و شريف مرتضى نيز از مكتب
متكلمان و محققان در برابر مكتب أصحاب الحديث ياد مى كنند 206. ليكن در مآخذ شيعي متأخرتر
از هواداران اين مكتب معمولا با اصطلاح اصوليه تعبير مى شود 207.
مفيد فقه را نزد جعفر بن محمد بن قولويه از فقهاء مكتب واسطه فرا گرفته 208 و با ساير روشهاى
فقهى روزگار خود نيز چنان كه ديديم آشنايى يافته بود. ليكن به حكم گرايش كلامي خود نا گزير
شخصا شيفته روش ابن أبي عقيل بود 209 كه ميراث فقهى أو الگوى كلى براي مكتب متكلمان به
شمار مى رفت.
فقه متكلمان چنان كه پيش تر ذيل سخن از روش فقهى ابن أبي عقيل اشاره شد بر قواعد كلى قرآني
و أحاديث مسلم و مشهور استوار بود و رواياتى را كه شيعيان از امامان خود نقل مى كردند ليكن
صحت انتساب آن قطعي نبود (اخبار الآحاد) بي اعتبار مى دانست و به جاى آن بر نظريات مشهور و
متداول ميان شيعه كه عمل طائفه بر أساس آن بود (اجماعات) تكيه مى نمود 210. استنباط احكام
شرعي از منابع مزبور بر أساس روش استدلالي و تحليل عقلي انجام مى پذيرفت كه متكلمان به

202 - همان ماخد.
203 - النقض: 568.
204 - از جمله ملل ونحل شهرستانى: 178 جالب است كه صاحب حدائق از اخباريان دوره ششم (قرن 12) تصور مى كرد
كه در قرون أولية با آن كه مملو از اخباريان و مجتهدان بود ميان آنان بر خورد و تعارضى روى نداده بود (حدائق 1: 169).
205 - شهرستانى، ملل ونحل: 169 و 178 / شرح مواقف سيد شريف: 629 / محصول فخررازى به نقل كشف القناع: 203.
206 - أوائل المقالات مفيد: 98 / التبانيات مرتضى: 2.
207 - ببينيد از جمله النقض: 3 و 178 و 179 و 190 و 231 و 235 - 237 و 240 و 272 و 281 و 282 و 284 و 415 - 416
و 459 و 481 و 504 و 506 و 528 و 569 / نهاية الوصول علامه: 200 پ.
208 - نجاشي: 95.
209 - همان مأخذ: 38.
210 - ببينيد تأليفات مفيد و مرتضى. نيز فقه القرآن راوندى 1: 4. اين نظر برابر است با نظري كه متكلمان دوره حضور مانند
فضل بن شاذان داشته اند. شيخ طوسي كه خود طرفدار حجيت اخبار آحاد است رساله اى در رد فضل بن شاذان در اين مورد نوشته
است (بحر العلوم 3: 232 / ذريعة 24: 287).
47

خاطر در گيرى روز مره با تفكر واستدلال و بحث و مناظره، با قواعد و شيوه‌هاى آن به درستى آشنا و
در به كار بستن آن ورزيده و ما هر بودند. با اين وجود بايد توجه داشت كه مكتب أهل الحديث به
خاطر آن كه مدتي طولانى بر جامعه ء علمي شيعه حكمفرمائى داشت تأثيرات بسيارى بر طرز فكر
كلى پيروان تشيع به جاى نهاد كه با زوال و انحطاط خود مكتب، آن آثار از ميان نرفت و به صورت
اجزاء و عناصر ثابت فكر شيعي در آمد. اختلافاتى كه گاه در برخى مسائل ميان بينش شيعي در
دوره حضور امام و دوره هاى متأخر تر ديده مى شود از همين حقيقت سر چشمه مى گيرد. برخى
دو گونگى‌ها ميان مكتب متكلمان در قرن پنجم با مكتب متكلمان زمان حضور مانند فضل بن شاذان
نيز از همين راه قابل توجيه است.
مشخصه اصلى مكتب متكلمان به شرح بالا، تأكيد آنان بر عدم اعتبار أحاديث به خودى خود
بود. مفيد (211)، مرتضى (212) و شاگردان آن دو (213) همه بر اين نكته تكيه كرده اند. سه فقيه بزرگ
در اين دوره فقهى كه فقه هر يك چهره اى ممتاز از اين مكتب است عبارتند از:
1 - مفيد، محمد بن محمد بن النعمان البغدادي (م 413)، نگارنده رسائل فقهى متعدد ومتونى
همچون المقنعة والاعلام فيما اتفقت عليه الامامية من الاحكام.
2 - شريف مرتضى، علي بن الحسين الموسوي (م 436)، نگارنده الانتصار والمسائل
الناصريات، ومجاميعى در سؤالات واجوبه فقهى، ورسائل فقهى بسيار، و شاگرد مفيد.
3 - أبو الصلاح تقى الدين بن نجم الدين الحلبي، شاگرد مرتضى (م 447)، نگارنده
كتاب الكافي في الفقه.
اين سه دانشمند هر يك داراى ابتكاراتى مخصوص خويش هستند (214). جمعى ديگر از فقهاء
اين دوره نيز كه پيرو همين مكتب وشارح و بازگو كننده انظار آن مى باشند و در متون فقهى از آنان
ياد مى شود عبارتند از:

211 - رجوع شود به تصحيح الاعتقاد أو: 179 و 212 و 227 - 229 / التذكرة بأصول الفقه: 193 المسائل السرويه: 223 -
225 جواب مسائل أهل الحائر: 112 و 116. نيز سرائر: 409 معارج محقق: 127.
212 - در بسيارى از مؤلفاتشى. به عنوان نمونه جوابات المسائل الموصلية الثالثة: 40 الف / الذريعة إلى أصول الشريعة:
528 - 555.
213 - از جمله أبو الصلاح حلبى، تقريب المعارف: 91 ر ابن براج، شرح جمل العلم والعمل: 170 و 177 و 256 كراجكى،
كنز الفوائد: 296 نيز ببينيد وجيزه بهائى: 6 كشف القناع: 442.
214 - به عنوان مثال قطب راوندى در رساله اى كه در اختلافات فكرى مفيد و مرتضى نوشته است 95 مسأله كلامي كه ميان
آن دو بر سر آن اختلاف نظر است گردآورده و گفته است كه اگر تمامى اين اختلافات را ذكر كند كتاب به درازا خواهد كشيد.
(كشف المحجه: 20).
48

سلار بن عبد العزيز ديلمى (م 448)، نگارنده كتاب المراسم العلوية والاحكام النبوية
قاضى عبد العزيز بن براج (م 481)، نگارنده كتابهاى المهذب والجواهر و شرح جمل العلم
والعمل.
أبو الحسن محمد بن محمد البصروى، شاگرد مرتضى و نگارنده كتاب المفيد في التكليف
أبو الفتح محمد بن علي كراجكى (م 449).
4 - مكتب شيخ الطائفة:
در مكتب متكلمان چنان كه ديديم أساس فقه ظواهر قرآني و أحاديث مسلم و مشهور بود و به
روايات مذهبي به خودى خود به صورت منبع فقه نظر نمى شد.
شيخ الطائفة محمد بن حسن طوسي (م 460) كوشيد با حفظ شكل تعقلى و تحليلي فقه، اعتبار
اين گونه أحاديث رامنهاى قرائن و شواهد خارجي بر صحت بازگرداند (215). أو در اين كار توفيق
يافت و أساس نوينى براي فقه شيعي گذارد كه با شيوه‌هاى پيشين به كلى فرق داشت.
مكتب شيخ الطائفة در واقع حاصل تركيب عناصر قوام دهنده مكتب متكلمان و مكتب أهل
الحديث بود. أو با تأليفات فقهى متعدد خود آفاق تازه اى را به روى فقه شيعي گشود. فقه تفريعى
از راه يافتن صور و اشكال گوناگون يك مسأله با كتاب المبسوط أو، وفقه تطبيقي از راه مقايسه
ميان مكتب هاى مختلف فقهى اسلامى با كتاب الخلاف وى در فقه شيعي راه يافت. شالوده اين
دو كتاب از متون سنى گرفته شده و بدين وسيله بخشي مهم از معارف حقوقى سنى به فقه شيعي
انتقال يافته و موجب رشد و شكوفايى بيشتر آن گرديده است. در واقع فقه شيعي در مكتب
شيخ الطائفة از ميراث فرهنگى فقهى سنى كه در قرون أولية روى آن بسيار كار شده بود تغذيه كرد
وبسط و توسعه يافت.
اين موضوع چهره فقه شيعي را به طور كلى دگرگون ساخت و عمدتا موجب پيشرفت و تحول و
تكامل آن گرديد هر چند مفاهيمى غير شيعي را نيز داخل فقه شيعي نمود كه با مباني سنتي آن
نا همگون بود. شيخ در اين دو اثر، همه جا نظر خود را بر پايه مباني فقه شيعي به شالوده سنى كتاب
افزوده كه بيشتر شكل تحشيه به خود گرفته و گاهى نتوانسته است درست در متن فقه أو هضم و
جذب شود. اين روش نوعي آشفتگى و نامنظمى و عدم انسجام در ميراث فقهى شيخ الطائفة پديد
آورده كه بعدها به وسيله محقق حلى اصلاح گرديده است.

215 - بحث اخبار آحاد در عدة الأصول وى: 25 - 63 ديده شود.
49

شيخ در فقه سنتي شيعي كتاب النهاية را نوشت كه تا چند قرن مهمترين متن فقهى شيعي به
شمار مى رفت. جز آن كتاب الجمل والعقود و برخى آثار و رسائل فقهى ديگر از وى برجاى
مانده است. تدوين دو مجموعه حديثي تهذيب الأحكام واستبصار و روش هاى أو در جمع ميان
أحاديث متعارض و در برداشت هاى فقهى برروند تكاملى فقه شيعي تأثير گذارده است.
مكتب شيخ الطائفة به عنوان يك دوره دير پاى فقهى سه قرن تمام به خوبى پاييد و بر جامعه
حقوقى و محيط علمي شيعه حكمفرما بود. جز آن كه در طول اين سه قرن سه مرحله مختلف بر آن
گذشته است اين چنين:
1. پيروان شيخ - از زمان حيات شيخ الطائفة تا يك قرن پس از مرگ أو دوره شاگردان و
پيروان اوست. در اين يك قرن تمامى كساني كه برمسند فقاهت نشستند و به تأليف و تدريس
حقوق شيعي پرداختند جز نقل گفتار شيخ و شرح آن هيچ كار جديدى نياوردند. گويا شخصيت
شيخ چنان بر مراكز علمي شيعي سايه افكنده بود كه كسى را ياراى ابداع و ابتكار يا پيشنهاد طرحى
جديد و نظري نو نبود. از اين رو فقهاء اين دوره را مقلده مى گويند كه مقصود تقليد آنان از روش
شيخ، و تبعيت و پيروى كامل ايشان از آراء و انظار اوست (216). سديد الدين حمصى دانشمند مشهور
شيعي در پايان قرن ششم مى گويد پس از شيخ، شيعه هيچ فقيه مفتى و صاحب نظري نداشته و همه
فقهاى شيعي حاكى و بيان كننده نظرات شيخ مى باشند (217).
مشهورترين فقهاء اين دوره كه نام وآثار آنان در مآخذ فقهى نقل مى گردد عبارتند از:
أبو علي حسن بن محمد بن حسن طوسي، فرزند شيخ (در گذشته پس از 515) نگارنده شرح
نهاية والمرشد إلى سبيل التعبد.
نظام الدين سليمان بن حسن صهرشتى شاگرد شپخ ونگارنده اصباح الشيعة بمصباح الشريعة
علاء الدين علي بن حسن حلبى نگارنده إشارة السبق إلى معرفة الحق.
أبو علي فضل بن حسن امين الاسلام طبرسى (م 548) نگارنده المنتخب من مسائل الخلاف
عماد الدين محمد بن علي بن حمزه طوسي (در گذشته پس از 566) نگارنده الوسيلة إلى نيل
الفضيلة
قطب الدين سعيد بن هبة الله راوندى (م 573) نگارنده فقه القرآن و چند شرح بر نهاية
قطب الدين محمد بن حسين كيدرى بيهقى (زنده در 576) نگارنده الاصباح.

216 - ببينيد كشف القناع: 442.
217 - كشف المحجه سيد بن طاووس: 127 / وصول الاخبار حسين بن عبد الصمد عاملي: 33 / معالم الدين، ص 179 در پايان
مبحث اجماع / أبو القاسم بن حسن يزدى 1: 20 / روضات الجنات 7: 161.
50

رشيد الدين محمد بن علي بن شهرآشوب سروى مازندرانى (م 588) نگارنده متشابه القرآن
ومختلفه.
2. دوره نقد - يك قرن پس از در گذشت شيخ الطائفة و پيروى مطلق از فتاواى أو، تنى چند از
فقهاء در نيمه دوم قرن ششم به مخالفت با أساس كار أو برخاستند و با انكار حجيت أحاديث
مذهبي به خودى خود (اخبار آحاد) طرح پيشين فقه مكتب متكلمان را احياء كردند. شخصيت هاى
اصلى اين گرايش (218) كه در واقع رجعتى به فقه مفيد و مرتضى بود و رواج و رونقى نيافت عبارتند
از:
1 - سديد الدين محمود بن علي حمصى رازي (در گذشته پس از 573) (219).
2 - ابوالمكارم عز الدين حمزة بن علي بن زهره حلبى (م 585) نگارنده غنية النزوع (220).
3 - محمد بن إدريس حلى (م 598) نگارنده سرائر (221).
روشن ترين چهره اين گرايش همين ابن إدريس است كه فقيهى أديب بوده و با داخل كردن
نكات وتدقيقات لغوى ورجالى وانساب در فقه شيعي، بدان رنگ ورونقى خاص بخشيد كه اثر
مشهور فقهى أو السرائر خود بهترين نمونه اين گونه فقه اديبانه است. أو روحي نقاد داشت و با آراء و
انظار شيخ طوسي سخت به مقابله بر خاست و روش وى را در فقه به شدت مورد انتقاد قرار داد به
طورى كه خشونت أو در اين مورد، در مآخذ متأخرتر نوعي تجاوز از حد و سنت شكنى تلقى گرديده
است (222).
انتقادات ابن إدريس هر چند چندان موفق نبود وهوادارى نيافت ليكن چون حركت و
جنبشى، در راه خارج ساختن فقه شيعي از جمود وتحجر بود به نوبه خود خدمتي شايسته به اجتهاد
و سير تكاملى فقه نمود. مشخصه اصلى روش أو همان روح نقد و ايراد، و اعتقاد به تفكر آزاد، و
آسيب پذير دانستن اجتهادات و انديشه‌هاست كه در ديباچه و خاتمه كتاب سرائر خود بدان اشاره
كرده (223) و گوياى آزاد انديشى و روح نقد علمي اوست.

218 - يكى دو تن از دانشمندان را كه جزء پيروان شيخ نام برديم مى توان به اعتبار نظر آنان در مسأله خبر واحد از هواداران اين
گرايش شناخت از جمله قطب الدين راوندى (رجوع شود به نظر أو در باب خبر واحد در فقه القرآن وى 1: 4) وابن شهرآشوب (نظر أو
در همين مورد در متشابه القرآن 2: 153 - 154).
219 - نظر أو را در مسأله خبر واحد در سرائر ابن إدريس: 409 - 410 به نقل از كتاب المصادر خود أو مى توان ديد.
220 - براي عقيدة وى در بحث اخبار آحاد ببينيد كتاب الغنية وى: 537 - 539. با اين همه اين فقيه معمولا در آراء فقهى خود
پيرو شيخ است.
221 - نظر أو در باره خبر واحد در سرائر وى: 4.
222 - بعنوان يك نمونه جواهر الكلام 19: 37.
223 - سرائر: 4 و 494.
51

در نيمه أول وميانه قرن هفتم تنى چند از فقيهان صاحب نظر وجود داشته اند كه نوآورى هايى
داشته (224) وآراء و انظار آنان در كتاب هاى فقهى ذكر مى شود. مشهورترين اين فقهاء كه در واقع
پيروان نقاد مكتب شيخ شمرده مى شوند عبارتند از:
مهذب الدين حسين بن محمد نيلى، فقيه أوائل قرن هفتم.
معين الدين سالم بن بدران مصرى (زنده در 629) نگارنده تحرير الفرائض والمعونة.
زين الدين محمد بن قاسم برزهى نيشابورى (زنده در 661)
نجيب الدين محمد بن جعفر بن هبة الله بن نما (م 645)
سديد الدين يوسف بن مطهر حلى (زنده در 665)
أحمد بن موسى بن طاووس حلى (م 673) مؤلف بشرى المحققين
يحيى بن سعيد حلى (م 689) نگارنده جامع الشرايع ونزهة الناظر.
عماد الدين حسن بن علي طبري (زنده در 698) نگارنده العمدة والفصيح المنهج ونهج العرفان
3. محقق وعلامه - پيش تر گفته شد كه ميراث فقهى شيخ الطائفة به رغم وسعت وغناء
فرهنگى خود، پراكنده وفاقد پختگى و انسجام لازم بود و اين مجموعه حقوقى نياز مبرمى به ترتيب و
تدوين داشت. بسيارى از عناصر زنده اى كه شيخ از فقه سنى به فقه شيعي منتقل ساخت به خاطر
ناهمگونى با فقه شيعي و باقي ماندن در چهار چوب اصلى، در اين سيستم جديد هضم نشد وجا
نيفتاد.
براي اين كه فقه شيعي بتواند از اين عناصر به نحوى شايسته استفاده كند طبعا مى بايست
تمامى سيستم، تحول يافته و به شكلى جديد با نظمى أصولي مدون گردد تا مطالب تازه در قالب
جديد هضم و جذب شود. محقق أبو القاسم نجم الدين جعفر بن حسن حلى (م 676) نگارنده شرايع
الاسلام و معتبر و مختصر النافع ونكت النهاية و تأليفات فقهى ديگر اين كار را به خوبى تمام انجام
داد.
أو فقه شيخ الطائفة را به درستى تهذيب كرد و آراء وانظار وى را در مسائل مختلف از
كتابهاى متعدد أو گرد آورد و مرتب نمود، وفقه وى را به شكلى پخته و منسجم وصولى مدون
ساخت و اعتبار آن را كه با انتقادات ابن إدريس خدشه دار شده بود بدان باز گرداند. أو با آن
انتقادات به سختى مقابله كرد و از روش و مكتب فقهى شيخ الطائفة در برابر آن دفاع نمود.
نقش عمده محقق در فقه همين جمع وجور كردن وپيراستن و پخته ساختن فقه شيخ الطائفة

224 - ببينيد منتهى علامه: 4.
52

است. ترتيبي كه أو در فقه به وجود آورد در تكامل و به راه درست انداختن فقه شيعي نقش اساسى
داشت. شاگرد أو علامه حسن بن يوسف بن مطهر حلى (م 726) نيز همين راه را پيمود. أو در
چهار چوب فقه شيخ و ترتيب محقق كوشش پيگيرى براي بسط وتنقيح فقه مبذول داشت و تأليفات
فراوانى در فقه تطبيقي وتفريعى وتتبعى و تحقيقى به جاى گذارد كه همه پس از أو مرجع فقهاء و
مآخذ أصيل و معتبر فقه شيعي بوده و هست و از آن جمله: مختلف الشيعة، تبصرة المتعلمين،
تذكرة الفقهاء، منتهى المطلب، قواعد الأحكام، تحرير الأحكام الشرعية، إرشاد الأذهان،
نهاية الاحكام وتلخيص المرام.
نقش مهم علامه در فقه و اثر بازمانده از وى دو چيز است يكى تبسيط و توسعه بي نظير بخش
معاملات بر أساس استفاده از قواعد مشهور فن كه بيشتر از فقه أهل سنت گرفته شده وعلامه به خاطر
آشنايى كامل با مباني فقهى آنان توانست گسترش بي سابقه اى به مباحث تفريعى، وشقوق وفروع
فقهى شيعي در آن أبواب دهد. ديگر آن كه أو به دليل آشنايى كامل با رياضيات، در مباحث
مربوط فقه از قواعد رياضى بهره فراوان برد و نخستين فقيه مشهور شيعي بود كه رياضيات را در فقه
آورد (225). أو همچنين با كارهاى رجالي خود و تدوين و گروه بندى روايات از نظر وضع وثاقت (226)
به دقت و درستى بنيادى فقه شيعي مدد بسيار نمود. همچنين با تهذيب أصول فقه از راه كتابهاى
متعددى كه در اين فن نوشت كمك بسيارى به تنقيح مباني و قواعد فقهى كرد و راه را براي
استقلال كامل فقه و أصول شيعي هموار ساخت.
به هر حال فقه شيخ الطائفة كه در ميانه قرن پنجم خود را به عنوان مكتب پيروز و غالب بر جامعه
علمي شيعه قبولاند در نيمه دوم قرن هفتم و آغاز قرن هشتم با تهذيب و تنقيح محقق و كوشش و
تبسيط علامه به حد كمال خود رسيد و بهترين صورت آن در آثار اين دو دانشمند تجلى كرد.
شاگردان و پيروان آن دو نيز همه در همين چهار چوب تكامل يافته فقهى كار مى كرده اند.
مشهورترين آنان كه نام و آراء ايشان در مآخذ فقهى نقل مى شود عبارتند از:
أبو محمد حسن بن أبي طالب يوسفى آبى، ابن أبي زينب، نگارنده كشف الرموز در 672.
عميد الدين عبد المطلب بن محمد حسينى اعرجى (م 754) نگارنده كنز الفوائد
فخر المحققين محمد بن حسن حلى (م 771) نگارنده إيضاح الفوائد و حاشية ارشاد

225 - پيش از أو معين الدين مصرى و سپس شاگرد وى نصير الدين طوسي از قواعد رياضى در خصوص مبحث ارث بهره گرفته و
راه را براي علامه در آن مورد هموار ساخته بودند.
226 - اين ترتيب در أصل از أستاذ علامه، ابن طاووس است كه سپس به وسيله وى تحكيم شد و شيوع يافت.
53

5 - مكتب شهيد أول:
پيش تر ديديم كه فقه شيعي به مثابه مجموعه اى مستقل از حديث در دوره دوم فقهى پديدار
شد. متون فقهى بازمانده از آن دوره و دوره سوم نمودار سبك فقه سنتي شيعي است كه شيخ الطائفة
نيز كتاب النهاية خود را چنان كه ديديم بر همان روال نگاشت. ليكن پس از آن با ظهور كتابهاى
مبسوط و خلاف كه به أسلوب فقه سنى و بر شالوده آن تدوين شده بود تغييراتى اساسى در شكل و
محتواى فقه شيعي پديد آمد.
ز نظر شكل، بافت عمومى فقه شيعي به هم خورد و به صورت مخلوطى از دو سيستم درآمد.
كتابهاى تفصيلي و استدلالي فقهى از اين پس معمولا مباحث را به روال مآخذ سنى طرح نموده و
نخست انظار و استدلالات فقهاء سنى را در آن مسأله نقل مى كردند كه معمولا بر نقل كتاب
الخلاف مبتنى بود. سپس نوبت به آراء و استدلالات فقهاء شيعي مى رسيد. آبى شاگرد محقق
حلى و نگارنده كشف الرموز گويا يكى از نخستين كسان بود كه از پيروى اين روش دست كشيد و
از نقل آراء و استدلالات فقهاء سنى در كتاب خود خوددارى كرد. شاگردان علامه حلى به
خصوص فخر المحققين فرزند أو در إيضاح الفوائد اين راه را تعقيب نمودند و نقل فتاوى و انظار و
استدلالات فقهاء شيعي را جايگزين آراء و استدلالات فقهاء سنى ساختند.
از نظر محتوا نيز تغييرات فقه شيعي چشمگير و اساسى بود. تفريعات زيادى كه در مبسوط
انجام گرفته و الگوى فقه تفريعى شيعه گرديد، و تفريعات مشابهى كه بعدا در آثار علامه در بخش
معاملات افزوده شد نوعا مأخوذ از فقه سنى، و بر أساس قواعد و مباني أصول آن فقه بود كه با فقه
شيعي تطبيق داده مى شد. از اين رو آموختن مباني فقه سنى براي بررسى اجتهادي و تحقيقى مآخذ
فقه شيعي گامى اساسى بود. شهيد أول، شمس الدين محمد بن مكي عاملي (م 786) با تنقيح قواعد
و أصول بنيادى فقه شيعي در كتاب القواعد والفوائد و ديگر آثار خود، و با به كار بستن عملي آن
در متن فقه شيعي، اين محتوا را نيز تغيير داد و بدان شخصيت و هويت مستقل بخشيد.
شهيد به كمك همين قواعد و أصول، فقه شيعي را بسيار تبسيط نمود و آفاق تازه اى را به روى
آن گشود. أو در تفريعات تحقيقى و ارزنده فقهى ابتكارات ونوآورى هاى بسيار دارد كه فقه أو را از
پيشينيان خود به طور كامل مشخص و ممتاز مى سازد. آثار فقهى أو مانند الفيه، نفليه، القواعد و
الفوائد، البيان، الدروس الشرعية، غاية المراد، ذكرى الشيعة واللمعة الدمشقية از مصادر ارزنده
فقه شيعي و نمايانگر خصوصيات مكتب فقهى اوست.
دانشمندان پس از أو تا حدود يك قرن و نيم پيرو مكتب أو بوده و گرچه تازه آوريهايى داشته اند اما
54

در أساس كار بيشتر بر شرح و بيان آراء و أفكار أو همت مى گماشته اند و از چهار چوب ترسيمى أو
پافراتر ننهاده‌اند. مشهورترين اين دانشمندان عبارتند از:
ابن الخازن، زين الدين علي بن حسن بن خازن حائري (آغاز قرن نهم)
ابن المتوج، أحمد بن عبد الله بحراني (م 820) نگارنده النهاية في تفسير الخمسمائة آية
فاضل مقداد، مقداد بن عبد الله سيورى حلى (م 826) نگارنده كنز العرفان والتنقيح الرائع
ابن فهد، أحمد بن محمد بن فهد اسدى حلى (م 841) و نگارنده المهذب البارع والمقتصر و
الموجز الحاوي و رسائل فقهى متعدد.
شمس الدين محمد بن شجاع قطان حلى نگارنده معالم الدين في فقه آل ياسين (نيمه أول قرن
نهم)
مفلح بن حسين صيمرى (در گذشته پس از 887) نگارنده غاية المرام و كشف الالتباس و
جواهر الكلمات.
ابن هلال، علي بن محمد بن هلال جزائرى (در گذشته پس از 909)
إبراهيم بن سليمان قطيفى (در گذشته پس از 945) نگارنده ايضاح النافع
شهيد دوم، زين الدين بن علي بن أحمد جبعى عاملي (م 966) نگارنده الروضة البهية و
روض الجنان ومسالك الأفهام.
6 - فقه دوره صفوى:
فقه دوره صفوى (907 - 1135) از نظر گرايش هاى حاكم بر آن و مكتب‌هايى كه در طول اين
دو قرن و نيم بلكه تا نيم قرن پس از آن بر محيط علمي شيعي حكمفرما بود به سه بخش جدا تقسيم
مىگردد كه گر چه از نظر تاريخي پس از يكديگر به وجود آمده‌اند ليكن در سير زمان و در ادامه كار،
در كنار يكديگر فعاليت خويش را انجام داده و پيگيرى مىنموده‌اند:
1. مكتب محقق كركى - محقق دوم علي بن حسين بن عبد العالي كركى (م 940) از
شخصيت هاى بزرگ فقه شيعه است كه در سير تكاملى آن نقشى مهم داشته و به خصوص در استوار
ساختن مباني فقه كوشش هاى اساسى نموده است.
فقه كركى از دو نظر با فقه دوره هاى پيش تر فرق دارد. يكى آن كه أو با قدرت علمي خويش
مباني فقه را مستحكم ساخت. مشخصه عمده فقه أو استدلالات قوى در هر مبحث است. أو هم
دلايل وبراهين نظرات مخالف را به نحو عميق و دقيق مطرح ساخته و هم نظر خود را در هر مورد با
استدلال محكم به كرسي نشانده است. در مكتب هاى پيش تر استدلالات فقهى چنين قوى نبوده و
55

به خصوص در مواردى كه چند استدلال براي يك مطلب آورده مى شد استدلالات ضعيف و
سطحى، فراوان به چشم مى خورد. اين نكته مخصوصا در آثار برخى از فقهاء مشهور به خوبى جلب
توجه مى كند.
فرق ومشخصه ديگر فقه كركى، بذل توجه خاص به پاره اى مسائل است كه تغيير سيستم
حكومتى و به قدرت رسيدن شيعه در إيران به وجود آورده بود. مسائلي از قبيل حدود اختيارات فقيه،
نماز جمعه، خراج ومقاسمه و نظائر آن كه پيش از اين تغيير به خاطر عدم ابتلاء، جاى مهمى در فقه
نداشت اكنون مورد توجه بسيار قرار مى گرفت. كركى شخصا اين مسائل را در آثار فقهى خود مانند
جامع المقاصد وتعليق الارشاد وفوائد الشرايع به تفصيل مورد بحث قرار داده و در برخى از آنها
رسائلي مستقل نيز نوشته است.
بيشتر فقهاء و مجتهدان شيعه پس از كركى تا پايان دوره صفوى متأثر از روش فقهى أو بوده اند
چه مجموعه حقوقى عميق و متين أو را با استدلالات قوى و محكم در برابر خود داشته اند.
مشهورترين اين فقيهان كه نام و آراء ايشان در مآخذ فقهى نقل مى شود عبارتند از:
حسين بن عبد الصمد عاملي (م 984) نگارنده العقد الطهماسبى و رسائل فقهى ديگر.
عبد العالي بن علي بن عبد العالي كركى (م 993) نگارنده شرح ارشاد.
بهاء الدين محمد بن حسين عاملي (م 1030) نگارنده مشرق الشمسين وحبل المتين واثنى
عشريات و مجامع عباسى.
ميرداماد، محمد باقر بن شمس الدين محمد استرابادى (م 1040) نگارنده شارع النجاة
سلطان العلماء، حسين بن رفيع الدين محمد مرعشى (م 1064) نگارنده حاشية اى بر الروضة البهية
محقق حسين بن جمال الدين محمد خوانسارى (م 1098) نگارنده مشارق الشموس
جمال الدين محمد بن حسين خوانسارى (م 1125) نگارنده ء حاشية اى بر الروضة البهية
فاضل هندى، محمد بن حسن أصفهاني (م 1137) نگارنده كشف اللثام والمناهج السوية
2. مكتب مقدس اردبيلى - محقق أحمد بن محمد أردبيلى (م 993) نگارنده
مجمع الفائدة والبرهان وزبدة البيان در فقه روشى كاملا مستقل و مخصوص به خود داشت كه
مكتبى خاص به وجود آورد. مشخصه كار أو اتكاء بر فكر و اجتهاد تحليلي و تدقيقي بدون توجه به
آراء و انظار پيشينيان بود. أو اگر چه در أساس فقه تغيير و تحولى به وجود نياورد ليكن دقت هاى
خاص وموشكافى ها، و روش آزاد و شجاعت حقوقى أو مكتب وى را كاملا ممتاز ساخت.
گروهى از بهترين فقهاء اين دوره پيرو روش اردبيلى ودنباله رو أو هستند كه مشهورترين آنها
اين چند نفرند:
56

محمد بن علي موسوى عاملي (م 1009) نگارنده مدارك الأحكام وهداية الطالبين
حسن بن زين الدين عاملي (م 1011) نگارنده معالم الدين ومنتقى الجمان.
عبد الله بن حسين شوشترى (م 1021) نگارنده جامع الفوائد (227).
محمد باقر بن محمد مؤمن سبزوارى، محقق (م 1090) نگارنده كتاب كفاية الأحكام و
ذخيرة المعاد.
نام ملا محسن فيض كاشاني، محمد بن مرتضى (م 1090) نگارنده الوافي ومعتصم الشيعة و
مفاتيح الشرائع را نيز بايد به فهرست بالا افزود چه أو اگر چه پيرو مكتب اخبارى بود ليكن روش
آزاديخواهانه مقدس اردبيلى را مى پسنديد و در فقه اخبارى خود از همين روش حقوقى پيروى
مىنمود. از اين رو در بسيارى موارد كه مقدس با فقهاء پيشين شيعه اختلاف نظر دارد أو نيز مانند
پيروان مقدس به خصوص سبزوارى و صاحب مدارك با وى همفكر است (228). صاحب جواهر،
محمد حسن بن محمد باقر نجفي، فقيه بزرگ شيعي كه روش متهورانه و آزاد اين فقيهان و
بي اعتنائى آنان را به آراء و أفكار پيشينيان نمى پسندد از فيض و سبزوارى و صاحب مدارك به
اتباع المقدس تعبير مى كند.
علامه محمد باقر بن محمد تقي مجلسي (م 1110) نگارنده مرآة العقول وبحار الأنوار نيز به
آراء و بيانات اردبيلى و صاحب مدارك علاقمند بوده و از آن دو در آثار خود بسيار نقل نموده است.
3. اخباريان - مكتب أهل الحديث چنان كه پيش تر ديديم در أواخر قرن چهارم و أوائل قرن
پنجم به دست متكلمان شيعي در هم كوبيده شد. با اين همه معدودى از هواداران آن در گوشه و
كنار باقي ماندند كه فعاليتى نداشتند و به همين دليل نيز كسى كارى به كار آنان نداشت. تا آن
كه در أوائل قرن يازدهم بار ديگر اين مكتب به وسيله محمد امين استرآبادي (م 1036) با نگارش
كتاب الفوائد المدنية تجديد حيات يافت.
زمينه مناسب براي احياى مكتب أهل الحديث به مرور از أوايل قرن دهم آماده شده بود.
پيرامون نيمه اين قرن گرايشى كه خواستار آزادى بيشتر در فقه بود اندك اندك محبوبيت مى يافت.
شهيد دوم رساله اى عليه پيروى از سلف و پيشينيان بدون تحقيق در استدلالات آنان نوشت.
شاگردش حسين بن عبد الصمد عاملي، شيخ الاسلام در بار صفوى، همين راه را ادامه داد و رساله‌اى
مشابه در همان موضوع نوشت كه در آن ادعا مى شد: اجتهاد تنها راه كشف احكام شرعي نيست.
أو در بيشتر آثار ديگر خود روش فقهاى شيعه را مورد انتقاد قرار داد، و آنان را به خاطر تقليد از

227 - اين فقيه خبر واحد را حجت نمى دانسته است. ببينيد روضة المتقين 1: 20.
228 - به عنوان يك نمونه رجوع شود به جواهر الكلام 16: 71.
57

پيشينيان ملامت كرد.
اندكى پس از أو عبد النبي بن سعد جزائرى روش مكتب أصولي را در كتاب الاقتصاد في شرح
الارشاد خود (نوشته شده به سال 1015) مورد انتقاد قرار داد. ميرزا حبيب الله صدر در نيمه أول
همين قرن گفته بود كه در زمان أو ديگر مجتهدي در إيران و عراق نمانده است. مقدس اردبيلى
چنان كه پيشتر اشاره شد در مواردى كه أقوال فقهاى پيشين با برخى از روايات مخالفت داشت
هرگز ترديدى در رد نظرات فقهاى سلف به خود راه نمى داد. شاگردان أو مانند سيد محمد عاملي
صاحب مدارك از همين روش پيروى كردند. ملا عبد الله شوشترى در أوايل قرن يازدهم سهم مهمى
در احياى علم حديث داشت. حسن بن زين الدين عاملي صاحب معالم نيز در همين زمان از راه
تأليفاتى مانند منتقى الجمان وتحرير طاوسى به اين احياء كمك كرد. بسيارى آثار ديگر در نيمه
أول قرن يازدهم در علم حديث و علوم وابسته بدان نوشته شد كه بيشتر از تعليمات ملا عبد الله
شوشترى مايه مى گرفت. موضوعاتى از قبيل حجيت اخبار آحاد در فقه مجددا مورد بحث فقهاى واقع
مى شد. ارزش منطق و فلسفه حتى بيش از اين مورد ترديد قرار گرفته بود. عواملي از اين قبيل سهم
مهمى در پيدايش موج جديد گرايش أهل الحديث و در توسعه سريع آن داشت.
اين گرايش كه اين بار با نام سابقه دار ديگر خود اخبارى شناخته مى شد مانند سلف خويش
روش اجتهاد و تفكر تعقلى و تحليلي را در فقه شيعي محكوم مى نمود و به پيروى از ظواهر أحاديث
مذهبي دعوت مى كرد. امين استرابادى در كتاب مزبور با استدلالاتى حجيت عقل را براي كشف
حقائق مورد ترديد قرار داد و أصول فقه شيعي را كه بر أساس استدلالات و تحليلات عقلي بنا
گرديده است به شدت رد كرد. اين گرايش از نظر مباني و معتقدات تقريبات برابر بود با گرايش
افراطى تر مكتب أهل الحديث كه تمامى أحاديث مذهبي را معتبر مىپنداشت و قدرت نقادى
درست همان أحاديث را نيز فاقد بود (229).
امين استرآبادي در استدلالات خود بر عدم اعتبار و خط پذيرى منطق ارسطوئى كه أساس اجتهاد و
استدلالات فقهاى مكتب أصولي را تشكيل مى داد تكيه مى كرد. مهمترين مورد اختلاف ميان
دو گرايش أصولي و اخبارى در مكتب فقهى شيعه همين مسأله اعتبار يا عدم اعتبار عقل در مباحث
مذهبي بود، هر چند در همين زمان بسيارى از موارد اختلاف نظر ديگر نيز كه بيشتر در همين رابطه
بود ميان دو گرايش وجود داشت.
گرايش اخبارى از دهه چهارم قرن يازدهم در نجف و ساير مراكز علمي بين النهرين نفوذ كرد

229 - ببينيد الفوائد العتيقة بهبهانى: 436 - 438 / روضات 1: 127 - 130.
58

و به زودى مورد پيروى بيشتر فقهاء آن سامان قرار گرفت (230). سپس در إيران نيز به مرور از ميانه و
نيمه دوم قرن مزبور هوادارانى يافت و بسيارى از فقهاء در شهرستانهاى مختلف از آن جانبدارى
كردند (231). حوزه أصفهان كه بزرگ ترين مركز علمي شيعه در آن ادوار بود بيشتر در دست اصوليان
بود هر چند مجلسي أول متمايل به اخبار يگرى بود (232) و مجلسي دوم خود مى گويد كه روش أوحد
وسطى ميان اخباريان واصوليان است (233). زين الدين علي بن سليمان بن درويش بن حاتم قدمي
بحراني (م 1064) اين گرايش را از إيران به بحرين برد (234). در آن ادوار كار اين گرايش هنوز به
افراط زياد نرسيده بود. با اين همه در گيرى ميان اخباريان و اصوليان از أواخر همين قرن پديدار
گرديد (235).
اخبار يگرى از دهه هاى نخستين قرن دوازدهم بر همه مراكز علمي شيعه در إيران و عراق غلبه
كرد و چند دهه فقه شيعي را در تصرف انحصارى خود داشت. تا در نيمه دوم اين قرن - چنان كه
اندكى بعد خواهيم ديد - مجددا در برابر گرايش أصولي به سختى شكست خورد و از ميدان بيرون
رفت. مركز اصلى اين گرايش در اين دوره بحرين بود و پس از زوال اخبار يگرى در إيران و عراق،
همچنان در آن منطقه باقي ماند كه تا به امروز در آن ديار مسلط ومتبع است.
فقهاء اخبارى كه در نيمه دوم قرن يازدهم تا پايان قرن بعد صاحب انظارى مخصوص به خود
بوده و در فقه نا مبردارند تنى چند بيش نيستند كه از آن ميان ملا محسن فيض كاشاني و يوسف بن أحمد
بحراني نگارنده الحدائق الناضرة (م 1186) با داشتن روشى معتدل مقامي ارجمند دارند.
محمد بن الحسن الحر العاملي (م 1104) نگارنده وسائل الشيعة نيز از بزرگان پيروان اين روش
است. نام چند تن ديگر از سرآمدان گرايش اخبارى چنين است.
خليل بن غازي قزوينى (م 1088) نگارنده دو شرح بر كافى
نعمت الله بن عبد الله جزائرى (م 1112) نگارنده غاية المرام و كشف الاسرار
سليمان بن عبد الله بحراني ماحوزى (م 1121)

230 - ببينيد لوامع صاحبقرانى 1: 16 / روضات 1: 137.
231 - ببينيد روضة المتقين 1: 21.
232 - لوامع صاحبقرانى 1: 16 / و 30 / روضات 1: 136 - 137 و 2: 119.
223 - رساله سيروسلوك مجلسي دوم: 53 ر. نيز ببينيد زاد المعاد: 557 - 558 ذيل سخن از خمس وانفال (نيز حدائق 12: 268
كه همين عبارت مورد استناد را از زاد المعاد ترجمه و نقل كرده است).
234 - لؤلؤة البحرية: 13 / قصص العلماء: 277 / ذريعة 15: 76. مقصود از بحرين طبعا مدلول قديم اين نام است. مركب از
جزيرة بحرين ومنطقه قطيف واحساء در شمال شرقي شبه جزيره عربى.
235 - ببينيد روضات 1: 134 - 135. نيز رساله السهام المارقه شيخ على نواده شهيد دوم: 7 پ 10 ر.
59

عبد الله بن صالح سماهيجى بحراني (م 1135)
7 - مكتب وحيد بهبهانى:
چنان كه ديديم مكتب اخبارى در نيمه نخستين قرن دوازدهم بر مراكز علمي شيعه چيره شد و
نظر به دشمنى سختى كه آن مكتب با علم أصول فقه داشت اين دانش در حوزه هاى فقه شيعه به طور
كلى متروك ماند. در بررسى تاريخ فقه شيعي در ميانه قرن مزبور به نام هيچ فقيه أصولي مهمى از
پيروان مكاتب فقهى كركى يا اردبيلى بر خورد نمى كنيم. تنها يكى دو تن از اين رده در گوشه و كنار
شهرهاى دور از مراكز علمي بوده اند كه معمولا حوزه هاى تدريس كوچك و گمنامى داشته‌اند.
در نيمه دوم قرن مزبور يك دانشمند بزرگ شيعي كه داراى نبوغى خاص در استدلال و تحليل
و تفكر عقلانى بود بساط مكتب اخبارى را پس از سألها حكومت بلا منازع بر فقه شيعي درهم پيچيد
و مكتب خاص خود را به جاى آن نشاند. اين دانشمند وحيد بهبهانى، محمد باقر بن محمد أكمل
(م 1205) است كه آثار و رسائل فقهى بسيارى از أو در دست است از آن جمله الفوائد الحائرية و
شرحي بر مفاتيح الشرايع فيض.
شرايط لازم براي چنين تغيير وتحول تا حدود زيادى وسيله تنى چند از دانشمندان اخبارى
در ميانه قرن دوازدهم فرآهم شده بود. دانشمندانى مانند سيد صدر الدين محمد بن محمد باقر همداني
(در گذشته پس از 1151) در شرح وافيه، شيخ يوسف بن أحمد بحراني (م 1186) در مقدمه
حدائق، مهدي بن محمد صالح فتونى عاملي (م 1183) در ديباچه نتائج الاخبار (236)، محمد بن علي
مقابى بحراني (زنده در 1169) در مقدمه نخبة الأصول (237) و ديگران (238) بمرور برخى از
استدلالات اصوليان را پذيرفته، و پاره اى از روشهاى اخباريان را مورد نقد قرار دادند، و از روشى
ميانه تر ومعتدل‌تر پيروى كردند. نوشتن رساله ها در رد و نقد مسلك اخبارى و مباني آن حتى پيش از
ميانه اين قرن آغاز شده بود.
فقه وحيد بهبهانى نخستين فقه شيعي است كه قواعد أصول فقه در آن به درستى، إعمال شده و
اين خود مشخصه اصلى آن است. وحيد در تأسيس اين روش فقهى و احياء علم أصول كوشش
فراوان نمود و رنج بسيار برد و مكتب علمي أو كه نمونه يك حقوق منطقي پيشرفته، با سيستم

236 - ببينيد: ذريعة 24: 42.
237 - أيضا 24: 93.
238 - از باب نمونه رجوع شود به همان مأخذ 21: 402.
60

حقوقى قوى و هماهنگ و استوار است با هيچ مكتب پيشين قابل مقايسه نيست.
وحيد شاگردان و پيروان مبرز و نخبه‌اى داشت كه روش أو را به درستى حفظ كردند وفقه
شيعي را به سوى تكامل به پيش بردند. مشهورترين آنان عبارتند از:
محمد مهدي بن مرتضى طباطبائى، بحر العلوم (م 1212) نگارنده المصابيح
جواد بن محمد حسينى عاملي (م 1226) مؤلف مفتاح الكرامة
جعفر بن خضر جناجى نجفي، كاشف الغطاء (م 1228) نگارنده كشف الغطاء
علي بن محمد على طباطبائى كربلائى (م 1231) نگارنده رياض المسائل
أبو القاسم بن حسن گيلانى قمى (م 1231) نگارنده جامع الشتات و غنائم الأيام و
مناهج الاحكام.
أسد الله بن إسماعيل شوشترى كاظمى (م 1234) نگارنده مقابس الأنوار.
محمد بن علي طباطبائى مجاهد (م 1242) نگارنده المناهل والمفاتيح.
أحمد بن محمد مهدى نراقى (م 1245) نگارنده مستند الشيعة ومناهج الاحكام.
محمد باقر بن محمد نقى موسوى، حجة الاسلام شفتى (م 1260) نگارنده مطالع الأنوار
حسن بن جعفر كاشف الغطاء نجفي (م 1262) نگارنده أنوار الفقاهة.
محمد حسن بن محمد باقر نجفي (م 1266) نگارنده جواهر الكلام
8 - مكتب شيخ انصارى:
آخرين تحول اساسى كه در فقه شيعي روى داده و موجب پيدايش مكتبى نو گرديد تحرير و
تنقيح أصولي و فقهى، و روش بسيار دقيق علمي شيخ مرتضى بن محمد امين انصارى (م 1281) بود
كه چهره ء فقه شيعه را به كلى دگرگون ساخت.
شيخ انصارى مباحث أصول عملي أصول فقه را به ميزاني شگرف تبسيط كرد و با موشكافى ها
و دقت‌هاى بي نظير آن را به شكل فنى بسيار ظريف در آورد و بر أساس علمي مستحكم بنياد نهاد.
سپس فقه را به خصوص در مبحث معاملات بر همان روش أصولي تفريع نمود. نتيجتا مجموعه فقهى
وى به شكلى چنان دقيق و ظريف در آمد كه بالكل ناسخ ما سبق گرديد. از اين رو در بيشتر
مباحثى كه از شيخ انصارى بحثي مكتوب به جاى مانده است نوشته ها ومآخذ پيشين در آن باب
بالمرة منسوخ است.
مكتب شيخ انصارى تا كنون بر جوامع علمي شيعه حكمفرماست و با وجود پيدايش شخصيتهاى
بزرگ حقوقى در فقه شيعي، طرح كلى كه وى پايه ريزى كرد تا به اين روزگار تغيير نكرده و
61

همچنان أساس كار فقه و أصول فقه شيعي است. كتابهاى أو مانند رسائل در أصول، مكاسب و
كتابها و رسائل گوناگون در فقه همواره مورد مراجعه و بحث و تدريس است.
مهم ترين شاگردان و پيروان مكتب أو كه تا كنون جريان فقهى و حقوقى شيعي را رهبرى
كرده اند عبارتند از:
حبيب الله بن محمد على رشتى (م 1312) نگارنده الالتقاطات
محمد حسن بن محمود حسينى، ميرزاى شيرازي (م 1312)
رضا بن محمد هادي همداني (م 1322) نگارنده مصباح الفقيه
محمد كاظم بن حسين خراساني، آخوند (م 1329) نگارنده حاشية اى بر مكاسب
محمد كاظم بن عبد العظيم يزدى طباطبائى (م 1337) نگارنده العروة الوثقى و حاشية اى بر
مكاسب
محمد تقي بن محب على شيرازي (م 1338) نگارنده حاشية اى بر مكاسب
علي بن عبد الحسين ايروانى نجفي (م 1354) نگارنده حاشية اى بر مكاسب
محمد حسين بن عبد الرحيم نائينى (م 1355)
عبد الكريم بن محمد جعفر حائري يزدى (م 1355) نگارنده كتاب الصلاة
ضياء الدين محمد عراقي (م 1361) نگارنده شرح التبصرة
محمد حسين بن محمد حسن أصفهاني كمپانى (م 1361) نگارنده حاشية اى بر مكاسب
أبو الحسن بن محمد موسوى أصفهاني (م 1365) مؤلف وسيله النجاة
حسين بن علي طباطبائى بروجردي (م 1380)
محسن بن مهدي طباطبائى حكيم (م 1391) نگارنده مستمسك العروة الوثقى ونهج الفقاهه
فقهاء معاصر مكتب شيعي نيز همه از پيروان روش فقهى شيخ انصارى مى باشند.
62

قسمت دوم
بخشي از أهم منابع فقه
63

از آنجا كه فقه - همدوش كلام - بيش از هر موضوع ديگرى در أدبيات مذهبي شيعي مورد
بحث قرار داشته، وآثار بيشمارى در زمينه آن نوشته شده است، تهيه يك فهرست جامع از آثار فقهى
شيعي مستلزم نوشتن مجلداتى است. طبق معمول در ساير زمينه هاى ميراث فرهنگى شيعه، بيشتر
آثاري كه دانشمندان شيعي در اين باب نوشته اند از ميان رفته است. بسيارى ديگر از اين گونه
آثار به صورت نسخ خطى نادر در مجموعه هاى شخصي و مالكيت خصوصي افراد است كه عملا
استفاده از آن را غير ممكن ساخته است. علاوة بر اين، در ميان آثار بازمانده و قابل دسترسى هم تنها
تعداد كمي به عنوان مأخذ در بحثهاى علمي و كتب فقهى مورد استناد و توجه قرار مى گيرد، چه، در
اين گونه بحثها و كتابها بيشتر به نظرات گروهى از دانشمندان نامور توجه مى شود كه آثاري عمده
در فقه به جاى نهاده، و در كار خود ابتكار ونوآورى داشته اند. نام و معلوماتى را كه در حال حاضر
در باب آن گونه آثار گمشده، غير قابل دسترسى يا غير شايع در دست داريم، مى توان، در مجلدات
الذريعة يافت.
فهرستى كه پس از اين سطور به عنوان قسمت دوم اين اثر از نظر خوانندگان خواهد گذشت
ليست منتخبى است از برخى كتابهاى موجود و قابل دستيابى در زمينه فقه شيعه كه در دو بخش
تنظيم شده است: در بخش نخست أهم آثار فقه استدلالي - أعم از متون جامع و تك نگارى‌ها - كه
وسيله دانشمندان مشهور شيعي نوشته شده است ذكر مىشود. بيشتر اين دانشمندان كساني هستند
كه در مآخذ فقهى به آثار آنان استناد و از آن نقل مىگردد. در مورد دانشمندان قرن دوازدهم به بعد
بيشتر رسائل مفردى كه در مسائل مورد اهميت نوشته‌اند ذكر شده، و از ذكر مجامع فقهى بسيار اين
دوره‌ها كه فهرست آنها خود كتابي حجيم خواهد شد، جز در مورد برخى آثار أهم خود دارى
شده است در بخش دوم تعدادى از رسائل عمليه كه بيشتر به فارسي نوشته شده است به عنوان نمونه
65

ياد مى شود. اين هر دو بخش بر أساس ترتيب تاريخي، با توجه به تاريخ وفات مؤلفان تنظيم گرديده
است. چند نكته ديگر در اين فرصت بايد تذكر داده شود:
1) تنها آثار فقهى صرف در اين فهرستها ذكر مى شود. آثار علمي به معناى أخص در باب
مسائلي مانند وقت و قبله وكرو أوزان ومقادير وارث و وصايا كه بيشتر جنبه رياضى دارد،
همچنين كتابها در باب دعاء و مستحبات و اسرار عبادات كه بيشتر اخلاق اسلامى است، يا آثاري
كه در باب مسائل اجتهاد و تقليد نوشته شده كه بيشتر مربوط به أصول فقه است در اين ليستها
نيامده است.
2) تنها آثاري كه چاپ شده و يا اگر هنوز به صورت مخطوط باقي است نسخى از آن در
كتابخانه‌ها و مجموعه‌هايى است كه قابل دسترسى است در اين فهرست ها ياد گرديده است،
چنان كه در بالا گذشت.
3) نسخ خطى كه براي هر اثر ذكر مى شود در بيشتر موارد بر أساس قدمت آنها ذكر گرديده است،
و البتة در مورد آثار قرن نهم به بعد، اگر در يك كتابخانه بيش از يك نسخه وجود داشته براي احتراز
از تكرار اسم كتابخانه نسخ متأخرتر پس از نسخه اقدم ذكر شده است. پس ترتيب تاريخي در واقع
ميان نسخى است كه در أول هر سطر پس از نام كتابخانه مأخذ ذكر مى شود. در مورد كتابهاى شايع
كه نسخ بسيارى از آن در دست است. تنها اقدم واهم نسخ ياد گرديده است.
4) كليه تواريخ در اين بخش، هجرى قمري، و زبان كليه آثار، عربى است مگر آنكه
تصريح به خلاف شده باشد.
5) نام كتابخانه ها به صورت اختصارى ذكر شده، و نام كامل و مشخصات فهرست هر يك
در پايان كتاب در بخش مآخذ آمده است.
66

أهم آثار در فقه استدلالي
صدوق (م 381)
1 - المقنع، چاپ تهران - 1276 (در مجموعه الجوامع الفقهية) و 1377.
چند نسخه:
آستان قدس 2620، از قرن يازدهم (فهرست 2: 126).
حقوق 1 / 216 ج، مؤرخ 1217 (فهرست: 478)
مجلس 2 / 5852، مؤرخ 1234 (فهرست 17: 263)
مرعشى 1 / 2219، مؤرخ 1247 (فهرست 6: 208)
مجلس 1272، از قرن سيزدهم (فهرست 4: 97)
دار الكتب 20034 (فهرست 3: 102)
2 - الهداية. چاپ تهران، 1276 (در همان مجموعه) و 1377 (همراه مقنع).
چند نسخه:
نجف - مدرسه بروجردي مؤرخ 687 (ذريعة 15: 175)
لوس آنجلس 3 / 1243، مؤرخ 776 (فهرست: 718)
فيضيه 2 / 1702، مؤرخ 1086 (فهرست 3: 119)
گوهرشاد 1601، از قرن يازدهم (فهرست: 433)
مطهرى 5 / 5553، مؤرخ 1126 (فهرست 5: 755)
الهيات مشهد، ميكروفيلم 93 از نسخه اى مؤرخ 1238 (فهرست 1: 230)
67

گوهرشاد 2 / 722، مؤرخ 1244 (فهرست 1: 432)
مرعشى 2 / 2219، مؤرخ 1247 (فهرست 6: 208)
حقوق 2 / 216 ج، از قرن سيزدهم (فهرست 4: 101 - 102)
برلين 1779. Qu (P 548. Sezgin I)
ديوان هند 4632 (همان مأخذ و همان جا)
3 - كتاب في الفقه، شايد أركان شرايع الاسلام أو.
نسخه:
مرعشى 12 / 3694 (فهرست 10: 95)
* شيخ مفيد (م 413)
4 - أحكام النساء
نسخه ها:
كاشاني 4، مؤرخ 714 (فهرست: 47)
مرعشى 1 / 243، پيش از 888 (فهرست 1: 267)
مجلس 10 / 8 امام جمعه خوئى، از قرن يازدهم (فهرست 7: 5 - 6)
مرعشى 1 / 78، از قرن سيزدهم (فهرست 1: 89)
حكيم 998 (فهرست 1: 36)
مدينة العلم (فهرست: 281)
5 - الاشراف في عامة فرائض أهل الاسلام، (ببينيد كنز الفوائد كراجكى: 225)
نسخه ها:
مرعشى 4 / 243، از قرن 7 - 8 (فهرست 1: 267)
كاشاني (فهرست: 67)
مرعشى 4 / 78، از قرن سيزدهم (فهرست 1: 90)
مجلس 13 / 8 امام جمعه خوئى (فهرست 7: 14)
68

6 - الاعلام في ما اتفقت عليه الامامية من الاحكام، چاپ نجف - 1372
نسخه ها:
دانشگاه 3 / 1476، مؤرخ 1113 (فهرست 8: 128)
نجف - صاحب الذريعة، مؤرخ 1320 (فهرست ميكروفيلم هاى دانشگاه تهران 1:
676)
7 - جوابات المسائل النيسابورية
نسخه:
مرعشى (ذريعة 5: 240)
8 - العويص في الفقه
نسخه ها:
مرعشى 12 / 243، پيش از 888 (فهرست 1: 269)
مرعشى 4 / 4634، مؤرخ 921 (فهرست 12: 199)
دانشگاه 8 / 6963، از قرن دهم (فهرست 16: 413)
پرينستون 2 / 1399 سرى جديد، از قرن 10 - 11
دانشگاه 1 / 1045، پيش از 1056 (فهرست 5: 1947)
مرعشى 9 / 177، مؤرخ 1056 (فهرست 1: 285)
دانشگاه 9 / 7177، قرن يازدهم (فهرست 16: 475)
مرعشى 4 / 3719، مؤرخ 1180 (فهرست 10، 119)
وزيري، مؤرخ 1249 (نشريه 4: 397)
ملك 2 / 2844
مرعشى 11 / 78، 2 / 3694 (فهرست 1: 93، 10: 92)
گوهرشاد 1 / 1090، قرن سيزدهم (فهرست: 353)
مجلس 20 / 8 امام جمعه خوئى (فهرست 7: 196)
گلپايگانى 2 / 2248 (فهرست 3: 208)
مدينة العلم (فهرست: 281)
69

نلخيص. با نام " منتخب مسائل العويص "
نسخه:
مجلس 4900، قرن يازدهم (فهرست 14: 96)
ترجمه فارسي از أبو القاسم بن محمد كاظم حسينى موسوى
نسخه:
دانشگاه 1 / 4419، مؤرخ 1315 (فهرست 13: 3381)
9 - المسائل التي سألها الشيخ أبو جعفر الطوسي
نسخه:
مجلس 3 / 5643، مؤرخ 728 (فهرست 17: 97)
10 - المقنعة، چاپ تبريز - 1274
چند نسخه:
آستان قدس 2618، بسيار كهن (فهرست 2: 125)
آستان قدس 2619، مؤرخ 955 (همان جا)
ملك 5883، قرن دهم (فهرست 1: 727)
فيضيه 1272، قرن 10 - 11 (فهرست 1: 269)
آستانه قم 6004، مؤرخ 1018 (فهرست: 193)
امام جمعه زنجان، مؤرخ 1050 (فهرست: 131)
مطهرى 2665، مؤرخ 1065 (فهرست 1: 534)
رضويه 28، مؤرخ 1072 (فهرست: 36)
دانشگاه 6696، مؤرخ 1076 (فهرست 16: 335)
مجلس 3288، مؤرخ 1080 (فهرست 10: 911)
مرعشى 236، پيش از 1084 (فهرست 1: 261)
أدبيات 3 / 24 امام جمعه كرمان، قرن يازدهم (فهرست: 25)
مرعشى 815، قرن يازدهم (فهرست 3: 14)
مجلس 3359، قرن دوازدهم (فهرست 10: 1185)
70

11 - الموجز = (الايجاز...) في المتعة
نسخه ها:
آستان قدس 2427 (فهرست 2: 67)
واتيكان 2 / 720 عربى (فهرست 1: 68)
- تلخيص آن از محقق كركى (م 940)
نسخه ها:
دانشگاه 4 / 2888 (فهرست 10: 1733)
ملك 4 / 804 (فهرست 5: 182)
12 - رسالة في تحريم ذبايح أهل الكتاب
نسخه ها:
مطهرى 7 / 2533 (فهرست 4: 546)
دانشگاه 21 / 6914 (فهرست 16: 398)
برلين 10276، برگ 43 پ، 47 (550. P, I, Sezgin)
مرعشى 1 / 3694 (فهرست 10: 92)
13 - رسالة في الرد على أصحاب العدد، چاپ قم - 1398 (ضمن در المنثور علي بن
محمد عاملي 2: 122 - 134)
چند نسخه منتخب:
مرعشى 8 / 243، 15 / 255، 8 / 78 (فهرست 1: 92، 268 و 285)
مجلس 17 / 8 امام جمعه خوئى (فهرست 7: 184: 185)
* شريف مرتضى (م 436)
14 - الانتصار، چاپ تهران - 1276 (در مجموعه الجوامع الفقهية) و 1315، نجف - 1392.
نسخ اقدم:
71

مرعشى 3598، مؤرخ 591 (فهرست 9: 378)
آستان قدس 2234، مؤرخ 594 (فهرست 2: 8)
مرعشى 3649، مؤرخ 897 (فهرست 10: 46)
دانشگاه 3244، قرن 9 - 10 (فهرست 9: 2203)
وزيري 656، مؤرخ 920 (فهرست 2: 564)
بغداد - معهد الدراسات الاسلامية العليا 1305، مؤرخ 948 (فهرست: 113)
لوس آنجلس 1195 م، مؤرخ 964 (فهرست: 156)
پرنيستون 2 / 1279 سرى جديد، مؤرخ 972
آستان قدس 2699، مؤرخ 983 (فهرست 5: 367)
مرعشى 981، مؤرخ 984 (فهرست 3: 174)
دانشگاه 5377، مؤرخ 987 (فهرست 15: 4226)
الهيات 77 مؤرخ 993 (فهرست 1: 464)
- تلخيص از نظام الدين سليمان بن حسن صهرشتى (أواخر قرن پنجم)
نسخه:
آستان قدس 2849 (فهرست 5: 490)
15 - جمل العلم والعمل، چاپ نجف - 1387
چند نسخه منتخب:
مرعشى 2 / 1945، مؤرخ 817 (فهرست 5: 310)
فيضيه 3 / 1968، مؤرخ 1023 (فهرست 3: 157)
مجلس 14 / 5187، مؤرخ 1234 (فهرست 16: 11 - 12)
دانشگاه 920، 5242 (فهرست 6: 1843، 15: 4174)
دار الكتب 19908، 20037 (فهرست 1: 221)
- شرح بخش فقهى كتاب از قاضى عبد العزيز بن براج (م 481)، چاپ مشهد - 1394.
چند نسخه منتخب:
دانشگاه 3 / 920، 1 / 1005 (فهرست 5: 1936)
مجلس 1 / 167 امام جمعه خوئى (فهرست 7: 154)
آستان قدس 7859 (فهرست الفبايى: 862)
72

مرعشى 3 / 441 (فهرست 2: 43)
حسينيه شوشتريها (ذريعة 13: 178)
16 - جوابات المسائل الموصلية (الثانية، الثالثة)، چاپ قم - 1406 (در مجموعه رسائل الشريف
المرتضى)
نسخه ها:
آستان قدس 4 / 1448، مؤرخ 676 (فهرست 2: 38)
مجلس 3 / 2819، مؤرخ 1125 (فهرست 10: 129)
مدينة العلم، مؤرخ 1227 (فهرست: 288)
حكيم 438، مؤرخ 1334 (فهرست 1: 32)
نجف - صاحب الذريعة (فهرست مكيروفيلمهاى دانشگاه تهران (1: 574)
17 - جوابات المسائل التبانيات، چاپ شده در همان مجموعه.
نسخه ها:
به ترتيب بالا و همراه جوابات موصلية در همان نسخ (جز نسخه مجلس)
18 - جوابات مسائل أهل ميافارقين، چاپ شده در همان مجموعه.
نسخه ها:
به ترتيب بالا و همراه رساله ها، و اضافه بر آن در:
ملك 11 / 2706
دانشگاه 2144، مؤرخ 983 (فهرست 9: 815)
ملى 6 / 1943 عربى، مؤرخ 1085 (فهرست 10: 618)
- ترجمه فارسي آن از محمد حسين بختيارى كوه سرخى. چاپ شده در نامه آستان قدس
31: 36 - 57.
19 - جوابات المسائل الرسيات (الأولى، الثانية)، چاپ شده در همان مجموعه.
نسخه ها:
مجلس 5 / 5187 (فهرست 16: 7)
73

آستان قدس 2646 (فهرست 2: 134)
مطهرى 2 / 2533 (فهرست 5: 562)
دانشگاه 10 / 6914 (فهرست 16: 398)
و در مجاميع مدينة العلم و حكيم و صاحب الذريعة به شرح بالا
20 - جوابات المسائل الرازيات، چاپ شده در همان مجموعه
نسخه ها:
دانشگاه 4 / 2319، مؤرخ 1075 (فهرست 9: 949)
آستان قدس 2429 (فهرست 2: 67)
مرعشى 5 / 3694 (فهرست 10: 93)
و در مجاميع مدينة العلم و حكيم و صاحب الذريعة به شرح بالا
21 - جوابات المسائل الطرابلسيات (الثانية، الثالثة)، چاپ شده در همان مجموعه.
نسخه ها:
مطهرى 8 / 2533، مؤرخ 1101 (فهرست 5: 560)
مجلس 8 و 13 / 5187 (فهرست 16: 8 - 11)
دانشگاه 22 / 6914، 6166 (فهرست 16: 311 و 398)
و در مجاميع مدينة العلم وحكيم و صاحب الذريعة به شرح بالا
22 - المسائل الناصريات، چاپ تهران - 1276 (در مجموعه الجوامع الفقهية)
نسخه ها:
آستان قدس 2646، مؤرخ 1093 (فهرست 2: 134)
فيضيه 1806، قرن يازدهم (فهرست 1: 242)
ملك 1 / 2844
دانشگاه 1 / 6930، 14 / 6914 (فهرست 16: 398 و 404)
مجلس 2 / 4326، 6 / 5187 (فهرست 12: 20، 16: 18)
مرعشى 5 / 2219 (فهرست 6: 209)
مطهرى 3 / 2533، از روى نسخه مؤرخ 574 (فهرست 5: 562)
74

كاشان - رضوى 1 / 73 (فهرست: 39)
حقوق 4 / 216 ج (فهرست: 459)
وزيري 2226 (فهرست 4: 1208)
گلپايگانى 2 / 1043 (فهرست 2: 223)
23 - متفردات الامامية (110 مسأله)
نسخه ها:
ملك 5 / 593 (فهرست 5: 93)
دانشگاه 5 / 1080 (فهرست 3: 612)
- ترجمه فارسي از محمد صادق بن محمد على سركانى (زنده در 1033)
نسخه:
وزيري (فهرست ميكروفيلمهاى دانشگاه تهران 1: 703)
24 - المسائل التي انفردت بها الامامية (9 مسأله)
نسخه:
ملك 6 / 593 (فهرست 5: 94)
25 - شتات الفوائد والمسائل، مشتمل بر:
* المسائل النيليات
* المسائل الرمليات
* المسائل الواسطيات
* مسألة في المسح على الخفين
* مسألة في العمل مع السلطان
* مسألة في نكاح المتعة
* مسألة في الطلاق الثلاث بلفظ واحد
* مسألة افتقار النكاح إلى القبول الصريح
و مسائل متفرق ديگر
نسخه ها:
75

ملك 7 / 593، مؤرخ 1125 (فهرست 5: 94)
برلين 40. Pet، مؤرخ 1149 (فهرست 4: 347)
مجلس 11 / 5187، مؤرخ 1234 (فهرست 16: 10)
پرنيستون 2751 يهودا، قرن دوازدهم (فهرست: 137)
كاشان - حسن عاطفى (نشريه 11 - 12: 953)
مطهرى 1 / 2524 از روى نسخه اى مؤرخ 574 (فهرست 5: 557 - 559)
حكيم 432 (فهرست 1: 33)
نجف - صاحب الذريعة (فهرست ميكروفيلمهاى دانشگاه تهران 1: 575 / ذريعة 20: 389)
26 - مسائل پراكنده ديگر كه در نسخه هاى زير آمده است:
دانشگاه 6 و 7 / 1080 (فهرست 3: 613)
آستان قدس 1448 (فهرست ميكروفيلمهاى دانشگاه تهران 1: 589 / ذريعة 20: 389)
27 - رسالة في الرد على أصحاب العدد = رساله في نصرة القول بالرؤية
نسخه ها:
آستان قدس 3 / 1448 (فهرست 2: 38)
دانشگاه 4 / 1080 (فهرست 3: 612)
ملك 4 / 593 (فهرست 5: 93)
نجف - صاحب ذريعة (ذريعة 10: 185)
* أبو الصلاح حلبى (م 447)
28 - الكافي في الفقه، چاپ قم - 1404
نسخه ها:
ملى 2 / 863 عربى (فهرست 8: 367)
مجلس 113، 3 / 67 امام جمعه خوئى، 3544، 1 / 4325 (فهرست 4: 84، 7: 226،
10: 1506، 12: 19)
76

الهيات 1 / 452 د (فهرست 1: 302)
ملك 2647 (فهرست 1: 582)
آستان قدس 2540، 7857 (فهرست 2: 42، 10: 276)
مرعشى 1 / 441، 3894 (فهرست 2: 42، 10: 276)
گلپايگانى 1852 (فهرست 3: 80)
نجف - مدرسه بروجردي (فهرست: 29)
حكيم 1 / 96 (نشريه 5: 425)
مفتاح 1 / 208 (فهرست: 228)
* سلار بن عبد العزيز (م 448)
29 - المراسم العلوية والاحكام النبوية، چاپ تهران - 1276 (در مجموعه الجوامع الفقهية)،
بيروت - 1400
نسخ اقدم:
دانشگاه 701، مؤرخ 675 (فهرست 5: 2014)
چستربيتى 3878، مؤرخ 677 (فهرست 4: 45 - 46 / فهرس المخطوطات المصورة 1: 337)
الهيات مشهد 2 / 792، مؤرخ 691 (فهرست 1: 284)
آستان قدس 2658، مؤرخ 702 (فهرست 2: 138)
مرعشى 2 / 2933، قرن نهم (فهرست 10: 316)
مرعشى 3 / 4634، مؤرخ 921
- تلخيص از محقق حلى (م 676)
نسخه:
حكيم (ذريعة 20: 207)
* شيخ طوسي (م 460)
30 - الاقتصاد، چاپ قم - 1400.
77

نسخه ها:
دانشگاه 10 / 920 (فهرست 5: 1783) وميكروفيلم 2969 (فهرست 1: 285)
ملى 5 / 1922 عربى (فهرست 10: 593)
أمير المؤمنين (ياد نامه شيخ طوسي 3: 622)
حكيم 472 (همان جا)
دار الكتب 20304 (فهرست 1: 96)
مرعشى 11 / 3694 (فهرست 10: 95)
لوس آنجلس 4 / 1339 م (فهرست: 725)
آستان قدس 14165 (يادداشت آقاى سيد عبد العزيز طباطبائى)
31 - الجمل والعقود، چاپ تهران - بي تاريخ (عكس نسخه اى مؤرخ 789)، مشهد - 1389، قم -
1403 (در مجموعه رسائل شيخ طوسي)
نسخه اقدم:
الهيات مشهد 1 / 792، مؤرخ 691 (فهرست 1: 284)
مجلس 10 / 4953، مؤرخ 760 (فهرست 14: 229)
مجلس 6 / 6342، مؤرخ 763 (فهرست ميكروفيلمهاى دانشگاه تهران 1: 777)
مجلس 3082، قرن هشتم (فهرست 10: 637)
پرينستون 10 / 1886 سرى جديد، مؤرخ 821
پرينستون 4 / 3992 يهودا، مؤرخ 822 (فهرست: 148)
أمير المؤمنين 1 / 512، مؤرخ 828 (نشريه 5: 412)
دانشگاه أصفهان 16929، مؤرخ 881 (فهرست: 924)
گوهرشاد 3 / 1129، مؤرخ 885 (فهرست: 251)
دار الكتب 19338 ب، مؤرخ 898 (فهرست 1: 222)
سنا (مجلس 2) 1 / 282، قرن 8 - 9 (فهرست 1: 141)
32 - الخلاف = مسائل الخلاف، چاپ تهران - 1370 و 1377، قم - 1376.
نسخ اقدم:
أصغر مهدوى 433، قرن 5 - 6 (فهرست: 170)
78

مجلس 8785، قرن 6 (ياد نامه شيخ طوسي 3: 664)
مجلس 3093، قرن 6 - 7 (فهرست 10: 645)
لوس آنجلس 163 م، قرن 7 - 8 (فهرست: 219)
تبريز - قاضى، قرن نهم (نشريه 7: 522)
كاشان - آثار ملى 199، مؤرخ 977 (همان مأخذ 4: 357)
دانشگاه 6283، قرن دهم (فهرست 16: 234)
- تلخيص از فضل بن حسن طبرسى (م 548) با نام " المؤتلف من المختلف "
نسخه ها:
حكيم 198، مؤرخ 699 (فهرست 1: 56) وميكروفيلم 114 الهيات مشهد (فهرست 2: 169)
ملك 1308، مؤرخ 706 (فهرست 1: 744)
مجلس 5143، مؤرخ 959 (فهرست 15: 213)
33 - المبسوط، چاپ تهران - 1270 و 93 / 1387.
اقدم نسخ:
مرعشى 276، مؤرخ 507 (فهرست 1: 304)
ملك 1120، مؤرخ 571 (فهرست 1: 632)
حكيم 518، مؤرخ 586 (نوارد مخطوطات مكتبة آية الله الحكيم: 52)
كتابخانه بريتانيا 3585، 57، قرن ششم (فهرست ريو: 211)
لوس آنجلس 1199 م، مؤرخ 600 (فهرست: 338)
آستان قدس 2601، پيش از 659 (فهرست 2: 120)
سنا (مجلس 2) 426، مؤرخ 680 (فهرست 1: 254)
مرعشى 398، 2562، 2613 - همه كهن (فهرست 1: 414، 7: 147، 193)
34 - المسائل الحائريات، چاپ قم - 1403 (در مجموعه ء رسائل الشيخ الطوسي).
نسخه ها:
أمير المؤمنين، قرن دوازدهم (ياد نامه ء شيخ طوسي 3: 663)
مرعشى 3 / 1519، مؤرخ 1264 (فهرست 4: 320)
79

35 - النهاية، چاپ تهران - 1276 (در مجموعه الجوامع الفقهية) و 3 / 1342، بيروت - 1390.
اقدم نسخ:
مرعشى 241، مؤرخ 507 (فهرست 1: 265)
مرعشى 1840، مؤرخ 535 (فهرست 5: 226)
أصغر مهدوى 487، مؤرخ 546 (فهرست: 546)
دانشگاه 5467، مؤرخ 548 (فهرست 16: 17)
دانشگاه 6737، مؤرخ 567 (فهرست 16: 348)
كربلا - جعفريه، مؤرخ 591 (فهرست: 437 / ذريعة 24: 404)
آصفيه 10 فقه شيعه، مؤرخ 608 (فهرست 2: 253)
ملك 3970، مؤرخ 627 (فهرست 1: 784)
پرينستون 2382 يهودا، مؤرخ 645 (فهرست: 137)
ملى تبريز، مؤرخ 672 (نشريه 4: 315)
دانشگاه ميكروفيلم 1713، از نسخه اى مؤرخ 681 (فهرست 1: 396)
مجلس 2728، مؤرخ 699 (فهرست 9: 58)
- ترجمه فارسي:
1) از قرن 5 - 6 چاپ تهران - 4 / 1333 ش (به تصحيح محمد باقر سبزوارى) و
3 / 1342 ش. (به تصحيح محمد تقي دانش پژوه)
نسخه ها:
حقوق 328 ج، مؤرخ 688 (فهرست: 57)
مجلس 838، مؤرخ 891 (فهرست 3: 69)
دانشگاه 2 / 292، قرن 10 - 11 (فهرست 3: 156)
دانشگاه 1228، قرن 11 (فهرست 6: 2449)
ملك 1 / 3624، مؤرخ 1008 (ديپاچه چاپ دانش پژوه 96 - 12)
ملى 1901 فارسي (فهرست 4: 355)
2) بخش جهاد، از محمد صادق بن محمد على سركانى (زنده در 1033)
نسخه:
وزيري (فهرست ميكروفيلمهاى دانشگاه تهران 1: 702)
80

شروح:
1) شرح باب أول از محقق حلى (م 676). نخستين بخش المسائل المصرية أو
2) نكت النهاية، از همو (رك: ذيل نام محقق حلى)
36 - رسالة في تحريم الفقاع، چاپ قم - 1403 در مجموعه رسائل الشيخ الطوسي).
نسخه ها:
با دليان 64 ف عربى (برگ 92 ب - 97 ب)
حسينيه شوشتريها 8 / 300 (فهرست: 850)
حكيم 364 (ياد نامه شيخ طوسي 3: 627)
أصفهان - روضاتى (همان مأخذ وهمان جا)
37 - الايجاز في الفرائض، چاپ نجف - 1383، قم - 1403 (در مجموعه رسائل الشيخ الطوسي)
نسخه ها:
ملى 9 / 1943 عربى (فهرست 10: 920)
آستان قدس 6039 (فهرست 5: 372)
حكيم 364 (فهرست 1: 79)
حسينيه شوشتريها 10 / 300 (فهرست: 850)
مرعشى (ياد نامه شيخ طوسي 3: 624)
نجف - مدرسه بروجردي 3 / 218، 646 (همان مأخذ وهمان جا)
38 - عمل اليوم والليله، چاپ قم - 1403 (در مجموعه ء الرسائل العشر للشيخ الطوسي)
* أبو يعلى محمد بن حسن بن حمزه جعفري (م 463)
39 - مسائل متفرقة
نسخه:
مجلس 28 / 8 امام جمعه خوئى (فهرست 7: 352)
81

* قاضى عبد العزيز بن براج (م 481)
40 - الجواهر في الفقه، چاپ تهران - 1276 (در مجموعه الجوامع الفقهية)
نسخه ها:
حكيم 5 / 396، 504 (فهرست 1: 169)
گلپايگانى 1 / 244 (فهرست 1: 211)
آستان قدس 6526 (فهرست 5: 401)
مجلس 8854 (فهرست دستنويس)
41 - المهذب، چاپ قم - 1406.
نسخه ها:
آستان قدس 2598، مؤرخ 651 (فهرست 2: 119)
آستان قدس 8031، مؤرخ 732 (فهرست الفبايى: 1052)
آستان قدس 7858 (همان جا)
گلپايگانى 1887 (فهرست 3: 96)
مجلس 3 / 3226 (فهرست 10: 809)
مرعشى 2 / 441 (فهرست 2: 43)
دانشگاه 1 / 920 (فهرست 5: 2077)
42 - شرح جمل العلم والعمل از شريف مرتضى م 436 (رك: ذيل 12)
* نظام الدين صهرشتى (أواخر قرن پنجم)
43 - اصباح الشيعة بمصباح الشريعة
نسخه ها:
82

دانشگاه 7141 (فهرست 16: 464)
مرعشى 1 / 3457 كه شايد بخشي از اين كتاب باشد (فهرست 9: 255)
كاشان - حسن عاطفى (نشريه 11 - 12: 954)
* علاء الدين علي بن حسن بن أبي المجد حلبى
44 - إشارة السبق إلى معرفة الحق، چاپ تهران - 1276 (در مجموعه الجوامع الفقهية)
نسخه ها:
حكيم 396 (فهرست 1: 53)
مجلس 2 / 1272 (فهرست 4: 64)
دانشگاه 9 / 920 (فهرست 5: 1776)
الهيات مشهد، ميكروفيلم 93 (فهرست 1: 230)
* ابن حمزة (زنده در 566)
45 - الوسيلة إلى نيل الفضيلة، چاپ تهران - 1276 (در مجموعه ء الجوامع الفقهية)، نجف - 1400
نسخه ها:
دانشگاه 700، مؤرخ 631 (فهرست 5: 2101)
مرعشى 291، مؤرخ 894 (فهرست 1: 336)
ملى 1799 عربى، قرن دهم (فهرست 10: 280)
أمير المؤمنين، پيش از 1033 (نشريه 5: 416)
كربلا - جعفريه، مؤرخ 1038 (نشريه 5: 437)
سنا (مجلس 2) 124، مؤرخ 1101 (فهرست 1: 64)
دانشگاه 6 / 6930، قرن دوازدهم (فهرست 16: 404)
ملى 1 / 1945 عربى، 197 عربى (فهرست 7: 171، 10: 623)
83

حكيم 1 / 33 (نشريه 5: 422)
ملى فارس 2 / 714 (فهرست 2: 309)
آستان قدس 8070 (فهرست الفبايى: 1071)
مرعشى 8 / 2219، 8 / 4332 (فهرست 6: 209، 11: 325)
نواب 232 فقه (فهرست: 481)
* قطب الدين راوندى (م 573)
46 - مسائل، به فارسي، كه بخشي از آن در فرهنگ إيران زمين 3: 263 - 267 به چاپ رسيده
است.
47 - فقه القرآن، چاپ قم - 9 / 1379
چند نسخه منتخب:
دانشگاه 5471 (فهرست 16: 17) وميكروفيلم 2301 (فهرست 1: 361)
مرعشى 1570، 1042 (فهرست 3: 235، 4: 379)
مجلس 5506 (فهرست 16: 407)
* ابن زهره (م 585)
48 - غنية النزوع، چاپ تهران - 1276 (در مجموعه الجوامع الفقهية)
چند نسخه منتخب:
مجلس، 2 نسخه يكى مؤرخ 614 (ذريعة 2 / 441 / نفائس المخطوطات العربية في إيران از
محفوظ: 34 / ميكروفيلمهاى دانشگاه تهران 1: 729)
گوهرشاد 697، قرن نهم (فهرست: 356)
دانشگاه 5 / 6930، 6868 (فهرست 16: 380 و 404)
مرعشى 447، 10 / 2219، 1 / 432، 4511 (فهرست 2: 35 و 51، 6: 210، 12: 87)
84

مطهرى 2668 (فهرست 1: 487)
* منتخب الدين علي بن عبيد الله رازي (زنده در 585)
49 - العصرة في المواسعة والمضايقة
نسخه:
مرعشى 1 / 4634، مروخ 921 (نيز ببينيد ذريعة 15: 271)
* ابن شهرآشوب (م. 588)
50 - متشابه القرآن = بيان المشكلات من الآيات المتشابهات، چاپ تهران - 1369 كه بخشي
از آن در فقه است.
نسخه ها:
آستان قدس 12244، قرن دهم (ياد داشت آقاى سيد عبد العزيز طباطبائى)
مجلس 5440، مؤرخ 1079 (فهرست 7: 325)
* شاذان بن جبرئيل قمى (زنده در 593)
51 - إزاحة العلة، چاپ تهران - 1311 و 1390 (هر دو مورد در ضمن بحار الأنوار مجلسي، چاپ
أول: جلد 18، قسمت دوم: 153 - 156، چاپ دوم 84: 73 - 85).
چند نسخه منتخب:
مجلس 11 / 4339، 2 / 5194، 16 / 2761 (فهرست 9: 164، 12: 42، 16: 24)
آستان قدس 6045، 7187 (فهرست الفبايى: 587)
ملك 5 / 1729 (فهرست 5: 348)
گلپايگانى 5 / 2397 (فهرست 3: 245)
85

مرعشى 679 (فهرست 2: 272)
دانشگاه 3 / 882 (فهرست 5: 1774 - 1775)
* ابن إدريس (م 598)
52 - السرائر الحاوي لتحرير الفتاوى، چاپ تهران - 1270.
نسخ اقدم:
آستان قدس 5713، مؤرخ 603 (فهرست 5: 451)
مجلس 4554، مؤرخ 639 (فهرست 12: 237)
دانشگاه 8233، مؤرخ 648 (فهرست 7: 186)
مرعشى 2603، قرن 7 - 8 (فهرست 7: 186)
دانشگاه 6651، مؤرخ 958 (فهرست 16: 326)
آستانه قم 6336، مؤرخ 958 (فهرست: 127)
آستان قدس 2453، مؤرخ 992 (فهرست 2: 75)
53 - مسائل في ابعاض الفقه وأجوبتها
نسخه:
حكيم 570، مؤرخ 588 (فهرست 1: 28)
* معين الدين سالم بن بدران مصرى (زنده در 626)
54 - رسالة في كيفية غسل الجنابة
نسخه:
حكيم 198 (يادداشت آقاى حسينى اشكورى)
86

55 - المعونة في مسائل الميراث
نسخه ها:
مسجد أعظم 3 / 627، 2 / 631 (فهرست: 465، 466)
* نصير الدين محمد بن محمد بن حسن طوسي (م 672)
56 - البينات في تحرير المواريث
نسخه ها:
دانشگاه 4 / 7689 (فهرست 16: 672)
ملك 2 / 1613 (فهرست 5: 307)
57 - الفرائض النصيرية = جواهر الحقائق
چند نسخه منتخب:
مرعشى 1 / 49، مؤرخ 689 (فهرست 1: 60 - 61)
ملى 2 / 1247 عربى، از قرن 8 (فهرست 9: 232)
مرعشى 2 / 4634، مؤرخ 921
آستان قدس 2749، مؤرخ 958 (فهرست 5: 470)
ملى 2 / 795 فارسي، مؤرخ 963 (فهرست 2: 322)
مرعشى 2 / 2264، مؤرخ 975 (فهرست 6: 248)
ملك 2 / 2259، مؤرخ 994 (فهرست 5: 450)
مسجد أعظم 5 / 631، 1 / 627 (فهرست: 464، 465)
أدبيات 4 / 70 و (فهرست: 191)
دانشگاه 3 / 7684 (فهرست 16: 670)
مرعشى 2 / 3457 (فهرست 9: 256)
آستان قدس 5711 (فهرست 5: 470)
87

* محقق حلى (م 676)
58 - شرايع الاسلام، كه مكرر به چاپ رسيده است
اقدم نسخ:
مجلس 466 طباطبائى، مؤرخ 670
دانشگاه 702، مؤرخ 673 (فهرست 5: 1928)
يزد - علومى، مؤرخ 689 (نشريه 4: 440)
مجلس 9556، مؤرخ 699
بانكيپور 920 - 921، مؤرخ 702 (فهرست عربى 1: 91)
مرعشى 202، مؤرخ 703 (فهرست 1: 232)
مجلس 7717، مؤرخ 707
سنا (مجلس 2) 868، پيش از 720 (فهرست 2: 79)
مرعشى 3190، مؤرخ 722 (فهرست 8: 411)
موسسه إسماعيلي 591، مؤرخ 723 (فهرست 2: 153)
الهيات مشهد 258، مؤرخ 735 (فهرست 1: 154)
نجف - مدرسه بروجردي، مؤرخ 754 (فهرست: 20)
حكيم 431، مؤرخ 755 (نوادر مخطوطات مكتبه آية الله الحكيم: 45)
مرعشى 3787، مؤرخ 758 (فهرست 10: 172)
نواب 40 فقه، قرن 7 - 8 (فهرست 2: 460)
گوهرشاد 1029، قرن 8 (فهرست: 312)
ترجمه ها:
1) جامع رضوى، به فارسي، از عبد الغنى بن أبو طالب كشميرى (ميانه قرن دوازدهم). چاپ
لكنهو - 1307
نسخه ها:
داكا Du 373 (فهرست 1: 269)
آصفيه 1186
88

بانكيپور 1260 (فهرست فارسي: 1: 201)
2) - به فارسي، از أبو القاسم بن أحمد يزدى (ميانه قرن سيزدهم). چاپ تهران - 53 / 1346 ش.
نسخه ها:
دانشگاه 6603 (فهرست 16: 306)
حقوق 85 ب (فهرست: 53)
3) نجات المؤمنين از محمد كاظم
نسخه:
گوهرشاد 2 / 8 (فهرست: 190)
4) فصلى از وقف، از محمد حسن أديب كرمانى
نسخه:
أدبيات 62 حكمت (فهرست: 8)
5) از محمد رضا بن محمد حسين بن عبد الله:
نسخه أصل:
مرعشى 4589 (فهرست 12: 159)
6) جامع جعفري، اردو، از عابد حسين بن بخشش حسين انصارى (م 1330)،
چاب لكنهو، 1333
7) روائع الاحكام، هندى، از محمد صادق كشميرى، چاپ لكنهو 1315 - 17
8) فارسي، نا مشخص.
نسخه:
لوس آنجلس 350 م (فهرست: 18)
9), Recuil de lois Concernant Les Musulmans schyites, Droit Musulman
، فرانسوى، از Querry, A، چاپ پاريس، 1871 - 2 م.
شروح:
1) - از نجم الدين جعفر زهدزى (أوائل سده 8)
نسخه:
مجلس 5508 (فهرست 16: 409)
2) غاية المرام، از مفلح صيمرى
3) فوائد الشرايع، از كركى
89

4) - از حسين بن مفلح صيمرى (م 933)
نسخه:
دانشگاه 4 / 2621 (فهرست 9: 1496)
5) - از شهيد ثاني.
6) مسالك الأفهام، أيضا از شهيد ثاني.
7) مدارك الأحكام، از صاحب مدارك
8) - از داماد
نسخه:
مطهرى 2 / 7297 (فهرست 4: 203)
9) شرح خطبه شرائع، از محمد تقي بن حسن حسينى استرآبادي (أواسط سده 11)
نسخه:
آستان قدس 2487 (فهرست 2: 86)
10) - از محمد بن حسن شيروانى (م 1098)
نسخه:
دانشگاه 7095 (فهرست 16: 455)
11) سفينة توفيق، فارسي، از عبد الصمد بن عاشور تبريزى (زنده در 1101)
نسخه:
مسجد أعظم 3286 (فهرست: 229)
12) معتمد الأنام، از محمد صادق بن محمد (أواخر سده 11)
نسخه ها:
گوهرشاد 438 (فهرست: 401)
مرعشى 2811 (فهرست 8: 13)
13) - از علي بن محمد عاملي (م 1103):
نسخه ها:
ديوان هند 1789 (فهرست 11: 306)
مطهرى 4 / 2600 (فهرست 4: 204)
دانشگاه 8996 (فهرست 17: 271)
صاحب ذريعة (ذريعة 6: 108)
90

14) - از محمد صالح استرآبادي (أوائل سده 12)
نسخه:
مهدوى 15 / 592 (فهرست: 126)
15) فوائد المرام، نا معلوم (تحرير 1107)
نسخه:
نجف - مدرسه سيد (ذريعة 16: 358 - 359)
16) - از جواد بن علي بن عبد العلى ميسى (زنده در 1117):
نسخه:
دانشگاه 5252 (فهرست 15: 418 - 419)
17) معارج الاحكام، از حسين بن محمد إبراهيم حسينى قزوينى (م 1208):
نسخه ها:
قزوين، حاج سيد جوادى (نشريه 6: 351)
مسجد أعظم 3574، 244 (فهرست: 370)
فيضيه 99، 389 (فهرست 1: 257 - 259)
آستان قدس 7254 (فهرست 5: 507)
سليمان خان 7 (فهرست: 21)
نواب 250 فقه (فهرست: 477)
مدينة العلم (فهرست: 116)
أصفهان - دانشگاه 16650 (فهرست: 916)
مرعشى 1916، 2410، 2434 (فهرست 5: 387 - 388، 7: 10، 28)
دانشگاه 997 - 999، 10 / 6600 (فهرست 5: 2052 - 2054، 16: 306)
مجلس 1144 طباطبائى
مطهرى 2697 (فهرست 5: 594)
ملك 3526 (فهرست 1: 692)
وزيري 9 / 1781 (فهرست 3: 1053)
قم - طبسى حائري 450 (نور علم 14: 113)
91

18) بحر الحقايق، از عبد الصمد همداني
نسخه:
مجلس 5916 (فهرست 17: 303 - 305)
19) مناهج الاحكام، از عبد العلى بن اميد على رشتى (زنده در 1225)؟
نسخه:
مرعشى 2008 (فهرست 6: 11)
20) - از محمد تقي بن أحمد حسينى طالقانى (زنده در 1226)؟
نسخه:
أمير المؤمنين 1698 (ذريعة 15: 55)
21) ودايع الاحكام، از زين العابدين بن حسين طباطبائى
نسخه:
حقوق 142 - ب (فهرست: 502)
22) معتمد الاحكام، از خلف بن حسين بن محمد على حائري (زنده در 1232):
نسخه: بروجردي (ذريعة 21: 212)
23) البرهان الساطع للأنام، از محمد جواد بن حسين بن حيدر عاملي (زنده در 1236):
نسخه: مرعشى 3950 (فهرست 10: 334)
24) ايضاح الاحكام، از حسين بن محمد على اعسم نجفي (م 1237):
نسخه ها: حكيم 1152 (فهرست 1: 81)
دانشگاه 6892 (فهرست 16: 390)
آستان قدس 2242 (فهرست 2: 11)
25) كشف الظلام، از محسن بن مرتضى اعسم نجفي (م 1238):
نسخه ها: غرب 1 / 1100، 1107، 1222 (فهرست: 175، 289)
26) مصباح الاجتهاد، از محمد إبراهيم بن بهرام خلج خرقانى (زنده در 1243):
نسخه: آستانه حضرت عبد العظيم 347 - 348 (فهرست: 477)
27) الذرايع، از عبد الحسين بن محمد على اعسم نجفي (م 1247):
نسخه: آستان قدس 7659 (فهرست الفبايى: 772)
28) خصائص الاعلام، از عبد الرحمان بن محمد صالح قزوينى (م 1250):
نسخه: مجلس 1 / 1808 (فهرست 9: 406)
92

29) - از علي بن جعفر نجفي آل كاشف الغطاء (م 1253):
نسخه: غرب 1101 (فهرست: 100)
30) مطالع الأنوار، از شفتى.
31) كشف القناع عن الاحكام: از محمد كاظم همداني (زنده در 1252):
نسخه: باقريه (ذريعة 18: 52 - 53)
32) - از مصطفى بن محمد خوئى (زنده در 1252):
نسخه: وزيري 2310 (فهرست 4: 1244)
33) المرغوب، از محمد مهدي بن علي گيلانى (زنده در 1254).
نسخه ها: گوهرشاد 1233 (فهرست: 390)
مرعشى 2116 (فهرست؟: 128 - 129)
ملى 1894 عربى (فهرست 10: 546)
ملك 2737 (فهرست 1: 662)
34) شوارع الشرايع، از حسن بن محمد على يزدى مدرس (زنده در 1256):
نسجه ها: دانشگاه 1388، 6870 (فهرست 8: 72، 16: 386)
وزيري 1 / 2083 (فهرست 4: 1154)
35) ذخيرة البضايع، از نعمت الله بن عبد الله (تحرير پيش از 1255):
نسخه: ملك 2084 (فهرست 1: 323)
36) - از أبو الحسن بن محمد هادي حسينى تنكابني (زنده در 1255):
نسخه: بروجردي (فهرست 8، 15)
37) النور الساطع، نا معلوم (تحرير پيش از 1256):
نسخه: حسينيه كاشف الغطاء (ذريعة 13: 331، 24: 369)
38) الفوائد، از إبراهيم لا هيجى (زنده در 1256):
نسخه: مرعشى 3954 (فهرست 10: 337)
39) - از داود بن أسد الله بروجردي (أواخر سده 13)
نسخه: مرعشى 1478 (فهرست 4: 269)
40) دلائل الاحكام، از إبراهيم بن محمد باقر موسوى قزوينى (م 1262):
نسخه ها: مجلس 4429 - 4430 (فهرست 12: 118 - 119)
بنگال 620 (فهرست 1: 306)
93

موزه بغداد 3629 (فهرست 1: 237)
آستان قدس 7652 - 7654 (فهرست ألفبائي: 754 - 755)
ملك 3025 (فهرست 1: 312)
وزيري 575 (فهرست 2: 486)
حقوق 189 - 190 ج (فهرست 338 - 339)
مسجد أعظم 761 (فهرست: 178)
حكيم 9 نسخه
كربلاء - طعمه 4 نسخه (طعمه 2: 102 - 105)
زنجانى 80 (فهرست: 226)
41) كشف الابهام، از محمد علي بن معصود على مازندرانى كاظمى (م 1264 - 1266)
نسخه: صاحب ذريعة (ذريعة 17: 6 - 7)
42) منهج الاجتهاد، از محمد تقي بن محمد برغانى (م 1263):
نسخه ها: دانشگاه 1829، 2791 (فهرست 8: 426، 10: 1642)
مرعشى 1233، 2406، 2720 - 2721 (فهرست 7: 7 - 8، 246،
285 - 286)
گلپايگانى 203، 207 (فهرست 1: 181، 183)
فيضيه 81، 83، 96، 102 (فهرست 1: 281 - 282)
حجتيه 513 (فهرست: 92)
مسجد أعظم 1604 (فهرست: 248)
خيرات خان 64 - 65 (فهرست: 1771)
آستان قدس 1597، 6664، 7054، 7252 (فهرست 2: 119، 5:
521 - 522، فهرست ألفبائي: 1084)
ملك 2744 (فهرست 1: 755)
أمير المؤمنين (ذريعة 13: 317 - 318)
تبريز - قاضى (نشريه 7: 523)
أصفهان - روضاتى (معلم 5: 1712 - 1713)
43) فارسي، از همان نويسنده
نسخه ها: مرعشى 2332 (فهرست 6: 311 - 312، 397)
94

غرب 4503 (فهرست: 49)
44) - از محمد طاهر رانكوئى حائري (زنده در 1265):
نسخه: مرعشى 2323 (فهرست 6: 302 - 303)
45) جواهر الكلام، از صاحب جواهر
46) - از محمد بن حسين رضوى
نسخه: آستان قدس 6493 (فهرست 5: 458)
47) حاوي المرام، از محمد باقر گلپايگانى (زنده در 1268)
نسخه ها: حقوق 116 ج (فهرست: 327)
گلپايگانى 6 - 7 (فهرست 1: 70 - 74)
48) نفحات الالهام، از عبد الحسين قزوينى (زنده در 1270):
نسخه: مرعشى 1517 (فهرست 4: 318)
49) - از على خوانسارى همداني (زنده در 1270)
نسخه: غرب 4721 (فهرست: 146)
50) سفينة الاحكام، از محمد صالح بن مختار رودبارى (زنده در 1271):
نسخه: مرعشى 4140 (فهرست 11: 159)
51) - از محمد باقر بن جعفر مراغى (زنده در 1274):
نسخه: مرعشى 3052 (فهرست 9: 201 - 202)
52) - از هادي بن محمد صالح كرمانشاهى (زنده در 1280)
نسخه: مجلس 5418 (فهرست 16: 327)
53) مدارك الأحكام، از مهدى قمشه اى أصفهاني (م 1281):
نسخه: صاحب ذريعة (ذريعة 13: 330)
54) جامع الجوامع، از حسن بن محسن اعرجى كاظمى (أواسط 13):
نسخه: مدينة العلم (فهرست: 85)
55) جامع الغرر، از محمد علي بن محمد باقر شفتى (م 1282):
نسخه ها: مرعشى 3 / 1995 (فهرست 5: 367)
مسجد أعظم 517 (فهرست: 101)
56) - از علي بن عبد الغفار (زنده در 1288):
نسخه: مرعشى 2 / 3393 (فهرست 9: 180)
95

57) الدرة الحائرية، از على نقى بن حسن طباطبائى (م 1289)، چاپ إيران - بي تاريخ.
نسخه: مجلس 5426 (فهرست 16: 331)
58) - از أسد الله بن محمد باقر موسوى شفتى (م 1290):
نسخه: گلپايگانى 126 (فهرست 1: 126)
59) - از موسى بن فضل الله حسينى همداني (زنده در 1295):
نسخه: رضويه 36 (فهرست 1: 22 - 23)
60) - از محمد بن محمد حسن رضوى طوسي (زنده در 1291):
نسخه: آستان قدس 7259 (فهرست 5: 384)
61) - از جعفر حسينى سبزوارى (م حدود 1292)
نسخه: باقريه (ذريعة 13: 318)
62) - از محمد بن عاشور كرمانشاهى (أواخر سده 13)
نسخه: مرعشى 3110 (فهرست 8: 333 - 334)
63) - از علي بن خليل تهرانى (م 1296):
نسخه: ملك 1449 (فهرست 1: 412)
64) مواهب الافهام، از محمد مهدي بن حسن قزوينى (م 1300)
نسخه: حكيم 33 (نشريه 5: 433)
65) مخازن الاحكام، از محمد باقر بن زين العابدين يزدى (م حدود 1300)
نسخه: حكيم 33 (نشريه 5: 433)
66) - از محمد كاظم بن علي نقى لنگرودى (أواخر سده 13)
نسخه: فيضيه 1117 (فهرست 1: 158)
67) الرسالة الرضوية، از رضا تبريزى (أواخر سده 13)
نسخه: حقوق 53 ج (فهرست: 355 - 356)
68) الحقايق، از علي بن محمد صادق خواتون آبادي (سده 12 - 13):
نسخه: گلپايگانى 76 (فهرست 1: 82 - 83)
69) - از محمد مهدى كجورى (م 1293):
نسخه: شيراز - وصال (نشريه 5: 292)
70) - از جمال الدين بن علي موسوى
نسخه: مرعشى 292918 (فهرست 7: 122)
96

71) مجمع الاحكام، از على محمد بن علي حسينى.
نسخه: وزيري 150 (فهرست 1: 183 - 187)
72) - از محمد امين اهرى مشكينى
نسخه: مرعشى 2307 (فهرست 6: 290)
73) - از على دزدرى
نسخه: مرعشى 2574 (فهرست 7: 162)
74 - از محمد بن حسن لنگرودى.
نسخه: حكيم 2057
75) - از عبد الوهاب بن أحمد محلاتى
نسخه: الهيات 2 / 615 د (فهرست 1: 341)
76) دلائل الاحكام، از محمد حسين بن محمد على طبيب تهرانى
نسخه: ملك 1740 (فهرست 1: 311)
77) كاشف الابهام، از قاسم بن محمد نجفي
نسخه: مرعشى 2873 (فهرست 8: 81)
78) المواهب الغروية، از عبد الباقي بن علي موسوى:
نسخه ها: گلپايگانى 391 - 392 (فهرست 1: 325)
79) دقايق الافهام، نامعلوم
نسخه: شيرازي (ذريعة 8: 234)
80) جامع الاحكام، از محمد بن حسن اعرجى كاظمى (م 1303):
نسخه: مدينة العلم (فهرست: 55)
81) - از عباس بن محمد حسين جصافى (م 1306)
نسخه: مدينة العلم (فهرست: 83 - 85)
82) - از علي بن زين العابدين (تحرير پيش از 1307)
نسخه: مجلس 421 طباطبائى
83) لوامع النكات، مجموعه تقريرات شيخ انصارى
84) هداية الأنام، از محمد حسين بن هاشم كاظمى (م 1308)، چاپ نجف - 1330 - 1331.
نسخه ها: آستان قدس 8099 - 8101 (فهرست ألفبائي: 1074 - 1076)
85) كشف القناع، از محمد رحيم بن محمد بروجردي (م 1309)
97

نسخه: ملك 2695 (فهرست 1: 596)
86) - از محمد حسين عرب داماد (زنده در 1310)
نسخه ها: مجلس 9526 - 9534
87) ذرايع الأنام، از احمد ملايرى (تحرير پيش از 1310)
نسخه ها: مرعشى 3295 (فهرست 9: 77 - 78)
مسجد أعظم 2263 (فهرست: 198)
88) - از محمد علي بن محمد صادق رضوى (م 1311)
نسخه: آستان قدس 6524 (فهرست 5: 490)
89) معارف الاحكام، از مهدي بن صالح طباطبائى حكيم (م 1312)
نسخه: حيكم (ذريعة 21: 189)
90) شوارع الاعلام، از محمد حسين بن محمد على شهرستانى (م 1315)
نسخه: حقوق 248 ج (فهرست: 394)
91) ودايع النبوة، از هادي تهرانى.
92) - از يوسف بن محمد رضا گيلانى (زنده در 1321)
نسخه ها: مرعشى 1235 - 1236 (فهرست 4: 34 - 35)
93) مصباح الفقيه، از رضا همداني.
94) ذرايع الأحلام، از محمد حسن مامقانى
95) - از حسن بن أحمد حسينى كاشاني (م 1342)
نسخه: آستان قدس 7176 (فهرست 5: 411)
96) - از مهدي بن حسين خالصى (م 1343)، چاپ مشهد - 1342.
97) منتهى مقاصد الأنام، از عبد الله بن محمد حسن، مامقانى (م 1351)، چاپ نجف
- 1348 - 1349
98) - از مظفر بن محمد علي بن حسينى رشتى
نسخه: مرعشى 1 / 1246 (فهرست 4: 44)
99) مفتاح الكلام، از محمد هاشم بن عبد الله طسوجى خوئى (م 1358)، چاپ تبريز - 1345.
100) - از محمد حسين بن هبة الله رضوى كاشاني (م 1385)
نسخه: كاشان - رضوى (فهرست: 36)
101) - از رضا شيرازي
98

نسخه: مسجد أعظم 3588 (فهرست: 249)
102) - 123) 22 شرح نا معلوم يا نا مشخص:
(الف) فارسي، نسخه ها: أدبيات 44 ب (فهرست: 335)
مجلس (وحيد 4: 646)
(ب) نسخه: فيضيه 670 (فهرست 1: 150)
(ج) نسخه: وزيري 2 / 3767 (فهرست 5: 1788)
(د) نسخه: ملى 2 / 1197 عربى (فهرست 9: 186)
(ه‍) نسخه: مجلس 10 / 81 خوئى (فهرست 7: 90)
(و) نسخه: آستان قدس 1 / 555 فقه (فهرست 5: 366)
(ز) نسخه: نواب 2 / 170 أصول (فهرست 470)
(ح) نسخه: فيضيه 3 / 141 (فهرست 3: 5)
(ط) نسخه: حسينيه شوشتريها 610 (فهرست: 803)
(ى) نسخه: مسجد أعظم 1 / 300 (فهرست: 442)
(يا) نسخه: مطهرى 1 / 6683 (فهرست 4: 204)
(يب) نسخه: گوهرشاد 521 (فهرست: 324)
(يج) نسخه: سيمان خان 52 (فهرست: 13)
(يد) نسخه ها: گوهرشاد 472، 487 (فهرست: 324)
(يه) نسخه: استادى (فهرست: 23)
(يو) نسخه: نواب 201 فقه (فهرست: 461)
(يز) نسخه ها: مسجد أعظم 513، 521 (فهرست: 249)
(يح) مسجد أعظم 535، 2215 (فهرست: 249)
(يط) مسجد أعظم 2495 (فهرست: 250)
(ك) مسجد أعظم 2060 (فهرست: 250)
(كا) مسجد أعظم 686 (فهرست: 250)
(كب) ملك 5 / 2776)
99

59 - العزيه
نسخه ها:
ملك 2 / 1147، مؤرخ 674 (فهرست 5: 240)
استادى، مؤرخ 966 (فهرست: 69)
مجلس 1307، قرن دهم (فهرست 4: 92)
دانشگاه 1 / 1474، قرن دوازدهم (فهرست 8: 124)
مدينة العلم، مؤرخ 1227 (فهرست: 289)
نجف - مدرسه بروجردي، مؤرخ 1280 (فهرست: 37)
آستان قدس 205 (فهرست الفبايى: 915)
مرعشى 2 / 4242 (فهرست 11: 239: 240)
60 - المختصر النافع، چاپ هند - 1267، تهران - 1326، قاهره، - 1376، نجف - 1384.
اقدم نسخ:
ملى 1788 عربى، مؤرخ 752 (فهرست 10: 371)
مرعشى 506، مؤرخ 787 (فهرست 2: 112)
مرعشى 527، قرن - 7 - 8 (فهرست 2: 132)
آستان قدس 8196، مؤرخ 804 (فهرست الفبايى: 995)
الهيات 836 د، مؤرخ 822 (فهرست 2: 84)
دانشگاه 1 / 1617، مؤرخ 864 (فهرست 8: 206)
مرعشى 1654، مؤرخ 898 (فهرست 5: 52)
مرعشى 1679، قرن 8 - 9 (فهرست 5: 73)
دانشگاه 8176، قرن 8 - 9 (فهرست 17: 47)
دانشگاه 8320، قرن نهم (فهرست 17: 107)
- ترجمه فارسي:
1) ناشناخته، از أواخر قرن هفتم، چاپ تهران - 1344.
نسخه:
دانشگاه 2407 (فهرست 9: 1027)
100

2) نا شناخته، از قرن 8 - 9.
نسخه ها:
دهخدا 252 (فهرست: 390)
مشهد - الهيات 190 (فهرست 1: 43)
3) از محمد باقر بن محمد تقي
نسخه ها:
رضوى 2716 (فهرست 5: 384)
ببلوتيكا ناسيونال 2234 (فهرست 4: 189)
4) از علاء الدين بن محمد قمى، از سده 11
نسخه:
گوهرشاد 1525 (فهرست: 91)
5) از محمد صالح بن سلطان على فراهانى
نسخه:
أصفهان - عمومى 3061 (فهرست 1: 66)
6) نا شناخته
نسخه:
تهران - پروانه (فهرست ميكروفيلمهاى دانشگاه 2: 209)
شروح وحواشي:
1) المعتبر، از نويسنده متن.
2) كشف الرموز، از آبى.
3) تحصيل المنافع، از ابن داود حلى
نسخه: أصفهان - روضاتى (محفوظ 1: 16)
4) - نا معلوم (تحرير پيش از 790 / 1388)
نسخه: مرعشى 2245 (فهرست 6: 230 - 231)
5) التنقيح الرايع، از مقداد
6) المهذب البارع،، از ابن فهد.
7) - از كركى.
نسخه ها: أدبيات 1 / 66 د (فهرست: 200)
101

آستان قدس 2384، 2387، 6195 (فهرست 2: 52 - 54، 5: 413)
مرعشى 4079 (فهرست 11: 91)
أصفهان - عمومى 3090 (فهرست 1: 235)
بنگال 623 (فهرست 1: 308)
مسجد أعظم 587، 813 (فهرست: 147)
دانشگاه 3 / 6963، 9259 (فهرست 16: 412، 17: 333)
پرينستون 234 سرى جديد
الهيات 4 / 225 د (فهرست 1: 262)
مجلس 2 / 5240 (فهرست 16: 251)
حقوق 2 / 62 د، 111 ب (فهرست: 326، 443)
كاشان - رضوى (فهرست: 34)
فيضيه 1672 (فهرست 1: 93)
ليدن 3 / 967 وارن (فهرست 4: 116: 117)
وزيري 6 / 2290 (فهرست 4: 1235)
رشت 1 / 43 (فهرست: 1193)
مشهد - شانه چى (نشريه 5: 595)
8) - از شهيد ثاني:
نسخه ها: دانشگاه 1095 (فهرست 5: 1869)
مجلس 1 / 5340 (فهرست 16: 251)
9) - از عبد العالي كركى
نسخه: حكيم 211 (ياد داشت آقاى حسينى اشكورى)
10) شرح ترددات النافع، از علي بن إبراهيم بن سليمان قطيفى (زنده در 995)
نسخه: ملك 2 / 2604
11) غاية المرام، از صاحب مدارك
12) غرر المجامع، از نور الدين علي بن حسين موسوى عاملي (م 1061 - 1068)
نسخه: أصفهان - دانشگاه 16890 (فهرست: 908، نشريه 5: 300)
13) الضياء اللامع، از فخر الدين بن محمد على طريحى نجفي (م 1085)
نسخه ها: مرعشى 1613 (فهرست 5: 15 - 16)
102

ملى 9 / 225 فارسي (فهرست 1: 222 - 223)
كاشاني 94 (فهرست: 193)
14) جامع الجوامع، نامعلوم، (مربوط أواخر قرن 12 وأوائل 13)
نسخه: مرعشى 2123 (فهرست 6: 135)
15) - از محمد علي بن مؤمن (زنده در 1201)
نسخه: فرهاد معتمد 147 (فهرست: 189)
16) - از وحيد بهبهانى (- 1205)
نسخه: ملك 4 / 97..
17) - از عبد الصمد همداني (م 1216)
نسخه: رشت 2 / 98 (فهرست: 1203 - 1204)
18) رياض المسائل، از صاحب رياض.
19) مجمع المسائل، از علي بن محمد برغانى (أواسط سده 13)
نسخه: أصفهان - روضاتى (معلم 5: 1708 - 1709)
20) - از مسيح بن محمد سعيد تهرانى (م 1263)
نسخه: مسجد جامع 161 (فهرست: 327)
21) هداية المؤمنين، از صاحب رياض.
22) - از محمد حسين رضوى (م 1266)
نسخه: آستان قدس 6741 (فهرست 5: 459)
23) مشارق الأنوار، از اورنگزيب بن محمد تقي قاجار (زنده در 1269)
نسخه: مرعشى (ذريعة 21: 33)
24) طوالع اللوامع، از محمد تقي بن عبد الرضا موسوى خشتى (م حدود 1275)
نسخه: حسينيه شوشتريها 800 (فهرست: 806)
25) المنافع، از محمد بن محمد على كاشاني (م 1269)
نسخه: مدينة العلم (فهرست: 77، 124 - 125)
26) - از محمد كاظم بن علي نقى رشتى لنگرودى (زنده در 1281)
نسخه: فيضيه 1117 (فهرست 1: 158)
27) البحر اللامع، از محمد إبراهيم بن محمد مهدى قشلاقى (م 1288)
نسخه ها: مرعشى 3491 (فهرست 9: 288 - 289)
103

فيضيه 837، 893، 894 (فهرست 1: 30 - 31)
28) البرهان القاطع، از علي بن رضا آل بحر العلوم (م 1298)، چاپ تهران - 1291
1292.
نسخه: دانشگاه 750 (فهرست 5: 1791)
29) الأنوار الرضوية از محمد رضا بن إسماعيل موسوى شيرازي (م حدود 1302)، چاپ
تهران - 1287)
30 - از جمال الدين بن علي موسوى (سده 13)
نسخه: مرعشى 2 / 2929 (فهرست 8: 120)
31) منتقد المنافع، از حبيب الله بن علي مدد كاشاني (م 1340)، چاپ تهران -
1394.
32) جامع المدارك، از أحمد بن يوسف خوانسارى
33 - 36) پنج نسخه نا معلوم يا نامشخص:
(الف) مجلس 1 / 5059 (فهرست 15: 20 - 21)
(ب) فارسي، ملك 2632) (فهرست 2: 204)
(ج) آستانه 6386 (فهرست: 135)
(د) مجلس 9067
(ه‍) آستانه 6331 (فهرست: 135)
61 - المسائل البغدادية
نسخه ها:
آستان قدس 2655، مؤرخ 987 (فهرست 2: 137)
مجلس 13 / 2761، مؤرخ 1116 (فهرست 9: 162)
مدينة العلم، مؤرخ 1227 (فهرست: 289)
مسجد أعظم 3 / 768 (فهرست: 474)
62 - المسائل الخواريات = المسائل الطبرية
نسخه ها:
دانشگاه 1 / 5923، قرن 10 - 11 (فهرست 16: 154)
104

دانشگاه 5 / 2319، مؤرخ 1075 (فهرست 9: 494)
ملى 10 / 1943، مؤرخ 1085 (فهرست 10: 620)
63 - المسائل الكمالية
نسخه:
ملك 11: 1626، مؤرخ 854 (فهرست 5: 312)
64 - المسائل المصرية
نسخه ها:
آستان قدس 2654، مؤرخ 987 (فهرست 2: 137)
مجلس 1307، قرن دهم (فهرست 4: 92)
دانشگاه 2 / 5923، قرن 10 - 11 (فهرست 16: 154)
مجلس 12 / 2761 مؤرخ 1116 (فهرست 9: 161)
دانشگاه 2 / 1474، قرن دوازدهم (فهرست 8: 124)
مدينة العلم، مؤرخ 1227 (فهرست: 289)
مسجد أعظم 2 / 768 (فهرست: 474)
مرعشى 3 / 4242 (فهرست 11: 240)
65 - المصطلحات الفقهية
نسخه:
دانشگاه 101 / 7387 (فهرست 16: 534)
66 - المعتبر چاپ تهران - 1318، قم - 1406
نسخه ها
مجلس 1322، مؤرخ 941 (فهرست 4: 94)
آستان قدس 2834، مؤرخ 956 (فهرست 5: 508)
مرعشى 1029 و 1367، قرن دهم (فهرست 4: 140، 6: 35)
مجلس 3294، مؤرخ 1018 (فهرست 10: 915)
105

أصغر مهدوى 809، مؤرخ 1047 (فهرست: 171)
دانشگاه 6411، قرن دوازدهم (فهرست 16: 261)
مرعشى 1584، مؤرخ 1248 (فهرست 4: 390)
مسجد أعظم 426، مؤرخ 1249 (فهرست: 372)
وزيري 1607 (فهرست 13: 1001)
استادى (فهرست: 58)
67 - نكت النهاية، چاپ تهران - 1276 (در مجموعه ء الجوامع الفقهية)
نسخه ها:
دانشگاه 6746، قرن 8 - 9 (فهرست 16: 352)
آستان قدس 2665، پيش از 1037 (فهرست 2: 140)
آستان قدس 2666، پيش از 1067 (همان جا)
ملك 2102 (فهرست 1: 776)
68 - استحباب التياسر لأهل العراق، چاپ تهران - 1307 (در ضمن روض الجنان شهيد دوم ميانه
صفحات 199 - 200) وجزآن.
چند نسخه منتخب:
دانشگاه 4 / 882، 2 / 2888، 3 / 5923 (فهرست 5: 1838، 10: 1733، 16: 154)
مجلس 8 / 3988، 22: 3280 (فهرست 10: 900 - 901، 2165)
آستان قدس 7188 (فهرست 5: 430)
استادى (فهرست: 69). اين رساله همچنين در كتاب المهذب البارع ابن فهد مندرج است.
* حسن بن أبي طالب آبى (زنده در 672)
69 - كشف الرموز
نسخه ها:
چستربيتى 1 / 3877، مؤرخ 768 (فهرست 4: 45)
106

مرعشى 205، قرن 7 - 8 (فهرست 1: 235)
مرعشى 1263، قرن 8 - 9 (فهرست 4: 68)
گوهرشاد 1300، مؤرخ 913 (فهرست: 377)
آستان قدس 2533، بيش از 1067 (فهرست 2: 101)
مطهرى 2268، مؤرخ 1248 (فهرست 1: 481)
دانشگاه 721 (فهرست 5: 1984)
گلپايگانى (تراثنا 4: 90)
حكيم (ياد داشت آقاى حسينى اشكورى)
* يحيى بن سعيد (م 589)
70 - جامع الشرايع، چاپ قم - 1405
نسخه ها:
مسجد أعظم 425، قرن 8 - 9 (فهرست: 100)
حسينيه شوشتريها، قرن 8 - 9 (ذريعة 5: 61)
مجلس 4775، مؤرخ 913 (فهرست 13: 172)
دانشگاه 2 / 1476، مؤرخ 1113 (فهرست 8: 128)
الهيات 2 / 452، مؤرخ 1203 (فهرست 1: 302)
حقوق 3 / 216 ج، مؤرخ 1217 (فهرست: 419)
ملك 1 / 2133، مؤرخ 1233 (فهرست 5: 429)
دانشگاه 2 / 1005، مؤرخ 1237 (فهرست 5: 1984)
پرينستون 2 / 960 سرى جديد، قرن 12 - 13
مسجد أعظم 424 (فهرست: 99)
مجلس 2 / 4325 (فهرست 12: 19)
مطهرى 2660 (فهرست 1: 387، 4: 12)
71 - نزهة الناظر كه از يحيى بن سعيد دانسته مى شود وگويا از مهذب الدين حسين بن محمد نيلى
107

است كه از دانشمندان همان دوره (نيمه قرن هفتم) بوده است (ببينيد رياض العلماء 5: 338 /
ذريعة 24: 125 - 126). چاپ تهران - 1318، نجف - 1386.
چند نسخه منتخب:
بنگال 624، مؤرخ 985 (فهرست 1: 308)
كاشان - رضوى 237، مؤرخ 986 (فهرست: 44)
مجلس 8148، مروخ 995 (فهرست دستنويس)
پرينستون 2320، يهودا، قرن دهم (فهرست: 137)
مجلس 2766، مؤرخ 1037 (فهرست 9: 175)
وزيري 5 / 110 (فهرست 1: 146)
مرعشى 683، 1129، 1771، 3 / 2796 (فهرست 2: 277، 3: 302، 5: 151، 7:
362)
ملك 1 / 2848
گلپايگانى 3 / 1043 (فهرست 2: 222)
دانشگاه 7128 (فهرست 16: 461)
*...
72 - جامع الخلاف والوفاق بين الامامية وأئمة الحجاز والعراق، نوشته شده در 698.
نسخه:
دانشگاه 6702 (فهرست 16: 336)
* ابن داود حلى (زنده در 707)
73 - عقد الجواهر في الأشباه والنظائر
نسخه:
مرعشى 1 / 67 (فهرست 1: 77)
108

74 - تحصيل المنافع من كتاب النافع
نسخه:
أصفهان - روضاتى، مؤرخ 1080 (نفائس المخطوطات العربية في إيران، از
محفوظ: 16).
75 - التحفة السعدية
نسخه:
موزه بغداد 896، مؤرخ 1011 (فهرست 1: 232)
76 - المقتصر من المختصر
نسخه:
مجلس 404 طباطبائى
* علامه حلى (م 726)
77 - أجوبة المسائل المهنائية چاپ قم - 1401
نسخه ها:
دانشگاه 1 / 1022، مؤرخ 762 (فهرست 5: 2021)
آستان قدس 2822، مؤرخ 883 (فهرست 5: 396)
مجلس 4566، مؤرخ 920 (فهرست 12: 259)
آستان قدس 2 - 2330، مؤرخ 993 (فهرست 2: 36)
آستان قدس 2727، مؤرخ 1022 (فهرست 5: 397)
گلپايگانى 1751، مؤرخ 1059 (فهرست 3: 45)
ملك 5210، مؤرخ 1059 (فهرست 1: 667)
دانشگاه 4 / 1474، 3 / 2144، 6 / 2477، 1 / 5396، 59 / 6710، 2 / 8778،
(فهرست 8: 126، 9: 820 و 1245، 15: 4237، 16: 342، 17: 218)
حقوق 2 / 10 د (فهرست: 459)
109

الهيات 4 / 246 د (فهرست 1: 266)
آستان قدس 2799 (فهرست ألفبائي: 689)
مجلس 5192 (فهرست 16: 18)
مرعشى 1128 (فهرست 4: 187)
نواب 213 فقه (فهرست: 475)
ديوان هند 1797 (فهرست 2: 309)
پرينستون 1 / 960 سرى جديد
78 - أجوبة مسائل ابن زهرة
نسخه ها:
دانشگاه 3 / 1474، 17 / 3514 (فهرست 8: 125، 12: 2526)
حكيم 548 (فهرست: 28)
حقوق 1 / 178 ج (فهرست: 460)
قم - طبسى حائري 3 / 93 (نور علم 14: 103)
79 - أجوبة المسائل الفقهية
نسخه ها:
مجلس 2 / 5643، مؤرخ 728 (فهرست 17: 97)
دانشگاه 5 / 2621، مؤرخ 1050 (فهرست 9: 1497)
80 - إرشاد الأذهان، چاب تهران - 1272، قم - 1403 به بعد (هر دو همراه مجمع الفائدة والبرهان
مقدس اردبيلى)
نسخ اقدم:
آستان قدس 2222، مؤرخ 701 (فهرست 2: 5)
مجلس 4941، مؤرخ 704 (فهرست 14: 170)
مرعشى 4357، مؤرخ 728 (فهرست 11: 355)
مجلس 1 / 2870، مؤرخ 730 (فهرست 10: 218)
دانشگاه 3665، مؤرخ 764 (فهرست 12: 2675)
110

مرعشى 2805، مؤرخ 830 (فهرست 8: 7)
دانشگاه 722، از 737 يا بيشتر (فهرست 5: 1771)
مرعشى 4408، مؤرخ 854 (فهرست 12: 10)
طوپقاپى سراى 1082، مؤرخ 863 (فهرست 2: 764)
پرينستون 318 سرى جديد، مؤرخ 865
مرعشى 961، مؤرخ 866 (فهرست 3: 153)
مرعشى 1487، مؤرخ 870 (فهرست 4: 284)
مرعشى 3363، مؤرخ 8 - 9 (فهرست 9: 134)
گلپايگانى 50، قرن 8 - 9 (فهرست 1: 63)
دانشگاه 3560، قرن 8 - 9 (فهرست 12: 2580)
مجلس 1 / 4645، قرن 9 (فهرست 13: 33)
ملك 2320، قرن 9 (فهرست 1: 29)
شروح وحواشي
1) - از فخر المحققين
2) درر النقاد، از عبد الرحمان بن محمد عتايقى (زنده در 779)
نسخه:
دانشگاه 1280 (فهرست 7: 2711)
3) غاية المراد، از شهيد أول
4) خلاصة التنقيح، از ابن فهد احسائى.
5) تعليق الارشاد، از كركى،
6) - از نور الدين علي بن عبد العالي ميسى (م 938)
نسخه:
امام صادق (محفوظ 2: 250)
7) الهادي إلى الرشاد، از قطيفى.
نسخه ها:
ملك 2723 (فهرست 1: 801)
آستان قدس 2678، 8103 (فهرست 2: 143 - 144، فهرست ألفبائي: 1074)
أصفهان - روضاتى (ذريعة 25: 150)
111

8) شرح دوم از همان شارح
نسخه:
آستان قدس 1 / 751 فقه (فهرست 5: 468، پاورقى 2)
9) - از شهيد ثاني
نسخه ها:
مرعشى 3354 (فهرست 9: 131)
آستان قدس 6 فقه (فهرست 2: 3 - 4)
استادى (فهرست: 5)
10) روض الجنان، از همان شارح
11) - از حسين بن عبد الصمد عاملي
نسخه:
حكيم 1102
12) مجمع البيان، از علي بن حسين صايغ عاملي (أواخر سده 10)
نسخه:
دانشگاه 2 / 4412 (فهرست 13: 3375)
13) مجمع الفائدة والبرهان، از اردبيلى.
14) منهج السداد، از عبد العالي كركى
نسخه:
مطهرى 1 / 2486 (فهرست 1: 440، 5: 681)
15) الاقتصاد، عبد النبي بن سعد جزائرى (م 1021)
نسخه ها:
مجلس 5886 (فهرست 17: 281)
مرعشى (ذريعة 2: 268)
16) - از بهاء الدين عاملي
نسخه:
دانشگاه 1983 (فهرست 8: 592)
17) - از جواد بن علي كركى (أواسط سده 11)
نسخه:
112

مرعشى (ذريعة 6: 22)
18) برهان السداد، از محمد بن أحمد بن خاتون عاملي (زنده در 1039)
نسخه:
أصفهان - روضاتى (فهرست 1: 377 وصفحات بعد)
19) ثمرة الجنان، از محمد بن محمود طبسى (زنده در 1058)
نسخه ها:
الهيان 11 ج، 96 ب (فهرست 1: 502 - 503)
مشهد - الهيات 106 (فهرست 1: 61 - 62)
20) ذخيرة المعاد، از سبزوارى.
21) - از ماحوزى
نسخه:
نجف، جزائرى (نشريه 7: 716)
22) - از فاضل هندى
نسخه:
گلپايگانى 1613 (فهرست 2: 107)
23) مستقصى الاجتهاد، از حسين بن محمد إبراهيم قزوينى
نسخه ها:
بروجردي (فهرست: 38)
حقوق 119 ب (فهرست: 462 - 463)
24) تنقيح البيان، از نصر الله بن حسن حسينى استرآبادي (زنده در 1236)
نسخه ها:
مطهرى 2483 - 2485 (فهرست 1: 438، 3: 517 - 518)
مجلس 2 / 4332 (فهرست 12: 23 - 24)
25) منهج السداد، از أحمد بن علي مختار گلپايگانى (أواسط سده 13)
نسخه ها:
گلپايگانى 190، 276 (فهرست 1: 172، 241)
مرعشى 2467، 2728 (فهرست 7: 60، 290 - 291)
26) كنز الفوائد، از مؤمن اردبيلى (أواسط سده 13)
113

نسخه ها:
نور بخش 125 (فهرست 1: 150 - 151)
أصفهان - روضاتى (فهرست 1: 244 به بعد)
27) طريق الرشاد، از محمد كاظم بن رضا طبري (أواسط سده 13)
نسخه ها:
فيضيه 318، 506، 1096 (فهرست 1: 181)
28) نهج السداد، از محمد رضا بن محمد جعفر تبريزى (زنده در 1258)
نسخه:
مرعشى 1252 (فهرست 4: 54 - 55)
29) - از محمد هادي بن محمد باقر شريف خوئى (زنده در 1258)
نسخه:
مسجد أعظم 3291 (فهرست: 235)
30) غنيمة المعاد، از محمد صالح بن محمد برغانى (م 1275)، چاپ تهران - 1406 ج (1، 2)
نسخه ها:
ملى 1939 عربى (فهرست 10: 419)
مجلس 4438 (فهرست 12: 122)
مطهرى 8196 (فهرست 5: 353)
نواب 214 فقه (فهرست: 463)
خيرات خان 71 (فهرست: 1753)
معهد 1165 (فهرست: 102)
مرعشى 2449 (فهرست 7: 47)
وزيري 357 (فهرست 1: 331)
نجف - مدرسة السيد (ذريعة 16: 71)
قم - طبسى حائري 112 (نور علم 14: 104)
31) مسلك الراشدين، از همان
نسخه ها:
آستان قدس 2831 (فهرست 5: 504)
مرعشى 2436، 2668 (فهرست 7: 30، 247)
114

مجلس 8464
حجتيه 514 (فهرست: 84)
فيضيه 951 (فهرست 1: 136)
32) - از على أكبر بن إبراهيم خوانسارى (م 1271)
نسخه ها:
گلپايگانى 160 - 162 (فهرست 1: 146، 148 - 150)
33) منهج الرشاد، از محمد جعفر بن محمد إبراهيم كلباسى (م 1292)
نسخه ها:
مسجد أعظم 667، 3555 (فهرست: 399)
أصفهان - روضاتى (فهرست: 227)
34) معتضد الشيعة، نامعلوم (تحرير 1277)
نسخه:
ملك 1875 (فهرست 1: 697)
35) - از محمد مهدي بن محمد إبراهيم كلباسى (م 1278)
نسخه:
معهد 1470 (فهرست: 123)
36) - از انصارى.
37) - از محمد حسن بن محمد صالح برغانى (زنده در 1288)
نسخه:
مرعشى 1 / 3404 (فهرست 9: 187)
38) - از عبد الحسين بن علي برغانى (م حدود 1290)
نسخه:
مرعشى (ذريعة 13: 77)
39) - از محمد باقر بن مرتضى طباطبايى يزدى (م 1298)
نسخه:
مرعشى 5 / 765 (فهرست 2: 375)
40) الدرر المنظومة، از محمد بن طاهر تنكابني (سده 13)
نسخه:
115

مجلس 8 / 1915 (فهرست 9: 571 - 572)
41) - فارسي، از عبد السلام انصارى
نسخه:
دانشگاه 4408 (فهرست 13: 3368)
42) - از محمد علي بن زين العابدين نوري
نسخه:
وزيري 2 / 3768 (فهرست 5: 1789)
43) ذخيرة المعاد، از علي بن علي رضا يزدى مدرس (م 1316)
نسخه:
مجلس 4649 (فهرست 13: 34 - 38)
44 - 48) شش شرح نا معلوم يا نا مشخص:
(الف) دانشگاه 3 / 1643 (فهرست 8: 220)
(ب) مطهرى 2487 (فهرست 1: 436)
(ج) فيضيه 1090 (فهرست 1: 136)
(د) فارسي، مجلس 5743 (فهرست 17: 183 - 184)
(ه‍) فارسي، زنجان (فهرست: 111 - 112)
(و) ملك 7 / 5806.
81 - تبصرة المتعلمين كه مكرر به چاپ رسيده است.
نسخ اقدم:
نواب 15 فقه، مؤرخ 749 (فهرست 451)
آستان قدس 2281، مؤرخ 753 (فهرست 2: 22)
مجلس 9 / 4953، مؤرخ 759 (فهرست 14: 229)
أمير المؤمنين 2 / 512، مؤرخ 828 (نشريه 5: 412)
آستان قدس 2280، مؤرخ 850 (فهرست 2: 21)
آستان قدس 6432، مؤرخ 878 (فهرست 5: 374)
مجلس 1 / 8834، مؤرخ 889 (فهرست دستنويس)
مرعشى 2 / 2074، مؤرخ 895 (فهرست 6: 87)
116

ترجمه ها:
1) فارسي، نا معلوم، پيش از 994 تحرير شده
نسخه ها:
سنا (مجلس 2) 2 / 1463 (فهرست 2: 276)
دانشگاه 5466 (فهرست 16: 17)
تبريز - ثقة الاسلام (نشريد 5: 271)
2) فارسي، از محيى بن محمد كرمانى، أوائل قرن 10
نسخه:
ميكروفيلم 3020 از نسخه اى در شيراز (فهرست 2: 28)
3) فارسي، نا معلوم
نسخه ها:
معارف 1229 (فهرست: 83)
مسجد أعظم 2834 (فهرست: 74)
4) فارسي، ازز. ذو المجدين، چاپ تهران - 1368 - 9
5) اردو، از فيض حسين، چاپ هند (ذريعة 14: 186)
ترجمه منظوم، از شيخ حسين:
نسخه:
وزيري 2476 (فهرست 4: 1309)
شروح وحواشي:
1) صراط اليقين، از أحمد بن زين الدين احسائى (م 1241)، چاپ تبريز - 1273 - 1276
(در مجموعة جوامع الكلم)
2) التكملة للتبصرة = التذكرة في شرح التبصرة (ذريعة 4: 23 - 24) از محمد جعفر بن محمد على
كرمانشاهى (م 1254)
نسخه ها:
الهيات 126 - 127 آل آقا (فهرست 1: 754، 756 - 759)
حكيم (يادداشت آقاى حسينى اشكورى)
مرعشى 3722، 4160 (فهرست 10: 121، 11: 176)
3) قرة العين الناظرة، از محمد إسماعيل بن محمد إبراهيم فدائى كزازى (م 1263)
117

نسخه:
مسجد أعظم 455
4) - از محمد جعفر استرآبادي
نسخه:
مرعشى 3078 (فهرست 8: 302)
5) المرشد، از محمد حسين بن علي أكبر خوانسارى (زنده در 1263)
نسخه:
گلپايگانى 122 (فهرست 1: 116)
6) المواهب السنية، از علي بن محمد جعفر استرآبادي (م 1316)
نسخه:
مرعشى 3097 (فهرست 7: 319)
7) الآية المبصرة، از عباس بن إسماعيل قزوينى زنده در 1311)
نسخه:
گلپايگانى 2 / 306 (فهرست 1: 265)
8) اللمعات النيرة، از خراساني
9) - از حسين بن محمد حسن همداني (زنده در 1330)
نسخه:
مرعشى 3843 (فهرست 10: 228)
10) - از موسى بن جعفر كرمانشاهى (م 1340)
نسخه:
كاشاني 75 (فهرست: 168)
11) - آمال المجتهدين، از نور الدين علي بن أبو القاسم (زنده در 1337)
نسخه:
4409، أصل (فهرست 12: 10)
12) التكملة، از إسماعيل بن علي نقى ارومى، چاپ تبريز - 1337 - 1338.
13) - از ضياء الدين عراقي.
14) - از محسن بن عبد الكريم امين عاملي (م 1371)، چاپ دمشق - 1343، 1379.
15) كفاية المحصلين، از محمد علي بن محمد طاهر تبريزى مدرس (م 1373)، چاپ تبريز -
118

1353.
16) فقه الصادق، از محمد صادق حسين روحاني، چاپ قم - 1373 -
82 - تحرير الأحكام الشرعية، چاپ تهران - 1314.
نسخ اقدم:
أدبيات 497 امام جمعه كرمان، مؤرخ 699 (فهرست: 78)
حضرت عبد العظيم 45، مؤرخ 721 (فهرست: 63)
مجلس 5281، مؤرخ 724 (فهرست 16: 50)
الهيات مشهد 53، مؤرخ 726 (فهرست 1: 28)
دانشگاه 1127، مؤرخ 728 (فهرست 5: 1813)
مرعشى 2631، مؤرخ 731 (فهرست 7: 205)
مرعشى 3751، مؤرخ 735 (فهرست 10: 144)
مرعشى 385، مؤرخ 737 (فهرست 1: 402)
ملك 1429، مؤرخ 737 (فهرست 1: 109)
گلپايگانى 130، مؤرخ 763 (فهرست 1: 123)
دانشگاه 1004، مؤرخ 763 (فهرست 5: 1808)
ملى 925 عربى، مؤرخ 787 (فهرست 8: 425)
مجلس 4007 و 233 طباطبائى، هردو از قرن هشتم (فهرست 11: 10)
شروح وحواشي:
1) - نا معلوم (مربوط سده 9)
نسخه:
شيرازي (ذريعة 13: 141)
2) - از كركى
نسخه:
مجلس 4 / 81 خوئى (فهرست 7: 82)
3) - از حسين بن عبد الصمد عاملي
نسخه:
ملى 12 / 1943 عربى (فهرست 10: 621)
119

4) - نامعلوم
نسخه:
مجلس 8 / 81 (فهرست 7: 81)
5) المصانع بأمر قديم الصانع، از حسين بن محمد بجستانى خراساني (زنده در 1256)
نسخه أصل:
مرعشى 3952 (فهرست 10: 336)
83 - تذكرة الفقهاء، چاپ تهران - 1272 وجزآن.
نسخ اقدم:
مرعشى 3745، مؤرخ 720 (فهرست 10: 141)
حقوق 4 ج، مؤرخ 725 (فهرست: 289)
تهران - فخر الدين نصيري، مؤرخ 764 (يادداشت آقاى سيد عبد العزيز طباطباباى)
حقوق 24 ج، مؤرخ 766 (فهرست: 289)
حكيم 318، مؤرخ 867 (فهرست 1: 111)
سنا (مجلس 2)، 1117، مؤرخ 867 (فهرست 2: 123)
فيضيه 441، مؤرخ 870 (فهرست 1: 42)
الهيات مشهد 66، مؤرخ 874 (فهرست 1: 39)
دار الكتب 20018، مؤرخ 875 (فهرست 1: 149)
تبريز - قاضى، مؤرخ 890 (نشريه 7: 513)
ديوان هند 1791، قرن نهم (فهرست 2: 307)
أمير المؤمنين، قرن نهم (يادداشت طباطبائى)
(نسخه أخير ونسخ الهيات مشهد وفيضيه به خط يك كاتب وظاهرا اجزاء يك دوره
است).
84 - تلخيص المرام
نسخه ها:
مرعشى 472، مؤرخ 726 (فهرست 2: 77)
مجلس 5314، مؤرخ 735 (فهرست 16: 228)
120

مجلس 4253، قرن هشتم (فهرست 11: 268)
آستان قدس 2275، قرن هشتم (فهرست 2: 20)
آستان قدس 2274 (همان جا)
مجلس 4818 (فهرست 13: 229)
شروح:
1) كشف الحقايق، از محمد بن بهرام (ساخته پيش از 954)
نسخه:
آستان قدس 2532 (فهرست 2: 101)
2) خزائن الاحكام، از علي بن خليل طهراني (م 1296).
نسخه ها:
آستان قدس 7632، 7633 (فهرست ألفبائي: 741)
85 - قواعد الأحكام، چاپ تهران - 1272، 1315، 1329، 9 / 1387 (همراه ايضاح القواعد
فخر المحققين).
نسخ اقدم:
دانشگاه 1273، مؤرخ، 709 (فهرست 7: 2769)
كتابخانه بريتانيا 7511، مؤرخ 712 (فهرست ريو: 23)
دانشگاه 1 / 704، مؤرخ 713 (فهرست 5: 1970)
مدينة العلم، مؤرخ 713 (فهرست: 89)
فيضيه 34، مؤرخ 717 (فهرست 1: 204)
مرعشى 4273، مؤرخ 718 (فهرست 11: 275)
دانشگاه 1407، مؤرخ 724 (فهرست 8: 84)
دانشگاه 705، پيش از 725 (فهرست 5: 1977)
مرعشى 1310، پيش از 726 (فهرست 4: 98)
گوهرشاد 387، پيش از 726 (فهرست: 370)
آستان قدس 3516، مؤرخ 727 (فهرست 2: 95)
مجلس 1 / 5643، مؤرخ 728 (فهرست 17: 97)
الهيات 175 ج، مؤرخ 732 (فهرست 1: 630)
121

مجلس 603 طباطبائى، مؤرخ 737
حسينيه شوشتريها 790، مؤرخ 739 (فهرست: 808)
مرعشى 1729، مؤرخ 756 (فهرست 5: 116)
پرينستون 529 سرى جديد، مؤرخ 758
مرعشى 4094، مؤرخ 765 (فهرست 11: 111)
نواب 94 فقه، مؤرخ 773 (فهرست: 464)
غرب 927، مؤرخ 776 (فهرست: 170)
حجتيه 379، قرن هشتم (فهرست: 75)
فيضيه 143، قرن هشتم (فهرست 1: 206)
سليمان خان 54، قرن هشتم (فهرست: 16)
ترجمه فارسي، از محمد بن محمد بن عبد الله (ساخته پيش از 858).
نسخه:
خيرات خان 39 (فهرست: 1726)
شروح وحواشي:
1) شرح علامه
نسخه:
دانشگاه 23 / 3514 (فهرست 12: 2527 - 2528)
2) تحرير التحرير، از ضياء الدين عبد الله بن محمد اعرجى حلى (زنده در 740)
نسخه ها:
دانشگاه 2 / 704، 2 / 1192 (فهرست 5: 1864 - 61865: 2154)
3) كنز الفوائد، از سيد عميد الدين
4) ايضاح المقاصد، از فخر المحققين
5) جوامع الفوائد، شرح خطبة القواعد، از همان شارح.
نسخه ها:
حسينيه شوشتريها 790 (فهرست: 808)
دانشگاه 1 / 1193 (فهرست 6: 2198)
مجلس 1 / 2748، 1 / 5219 (فهرست 9: 118، 16: 51)
آستان قدس 1 / 2529، 6307 (فهرست 2: 99، 6: 60)
122

پرينستون 529 سرى جديد
ديوان هند 1 / 1800 (فهرست 2: 310)
مطهرى 224 (فهرست 1: 380 - 381)
دار الكتب 19895 ب (فهرست 1: 204)
أمير المؤمنين 55 (ذريعة 13: 224)
6) المسائل المظاهرية، از همان شارح
7) معنى قول العلامة في القواعد: (على إشكال)، از همان شارح
نسخه ها:
دانشگاه 2 / 6340، 1 / 6369 (فهرست 16: 246، 253)
8) حواشي از همان شارح
نسخه:
مرعشى 1310 (فهرست 6: 98)
9) نا معلوم (مربوط به سده 8)
نسخه:
مجلس 5136 (فهرست 15: 125)
10) وسيلة القاصد از ابن متوج
نسخه ها:
آستان قدس 2782، 5727 (فهرست 5: 528، 529)
دانشگاه 35 / 2144 (فهرست 9: 828)
11) - از جمال الدين أحمد بن نجار (م 823 - 835): چاپ تهران - 1315
نسخه ها:
سنا (مجلس 2) 780 (فهرست 2: 59)
دانشگاه 1193 (فهرست 6: 2194)
وزيري 1323 (فهرست 3: 928)
غرب 4584 (فهرست: 113)
حضرت عبد العظيم 194 (فهرست: 463)
12) سديد الافهام، از فخر الدين أحمد بن محمد سبيعى (زنده در 854)
13) شرح مسألة النهبيه من قواعد الأحكام از رضى الدين عبد الملك بن إسحاق بن فتحان
123

قمى (م 851 - 877)، چاپ قم - 1393 (در رساله خاندان فتحان تأليف نگارنده)
نسخه:
مجلس 1231 طباطبائى
14) - از علي بن هلال جزائرى (زنده در 909)
نسخه:
مرعشى 1706 (فهرست 5: 99)
15) جامع المقاصد، از كركى
16) - شرح ديگرى از همان شارح
نسخه ها:
دانشگاه 1193 (فهرست 6: 2198)
مرعشى 944، 3984، 4523 (فهرست 3: 131، 10: 363، 12: 104)
وزيري 434 (فهرست 1: 386)
ملى 1825 عربى (فهرست 10: 409 - 410)
17) كشف الفوائد از قطيفى
نسخه:
مجلس 5 + 2 / 81 خوئى (فهرست 7: 165، 232 - 236)
18) فوائد القواعد، از شهيد دوم.
19) - از نور الدين علي بن أحمد بن أبي جامع عاملي (أواخر سده 10)
نسخه:
غرب 75 (فهرست: 150)
20) جامع الفوائد، از عبد الله بن حسين تسترى.
21) حل عبارة معضلة من القواعد: (لو كان الاخلال...)، از بهاء الدين عاملي
نسخه ها:
دانشگاه 13 / 8918 (فهرست 5: 1866)
ملك 2 / 1023 (فهرست 5: 224)
مجلس 2 / 1145 خوئى، 58 / 1805 (فهرست 7: 161 - 162، 9: 360)
آستان قدس 2358 (فهرست 2: 54)
حضرت عبد العظيم 3 / 200 (فهرست: 443)
124

پرينستون 524 سرى جديد (برگهاى 21 ب 26 ب)
مرعشى 2 / 2802 (فهرست 8: 4)
ملى فارس 1 / 273 (فهرست 1: 253)
22) شرح مسألة من مسائل ميراث القواعد، نا معلوم (تحرير پيش از 1040)
نسخه:
مسجد أعظم 8 / 631 (فهرست: 465)
23) دلائل الاحكام، از داماد، چاپ تهران - 1401 (در مجموعه اثنى عشر رسالة للداماد)
نسخه ها:
حكيم 1590
يزد - علومى 9 / 613 (فهرست ميكروفيلمهاى دانشگاه 1: 702)
24) نا معلوم (تحرير پيش از 1070)
نسخه:
دانشگاه 7252 (فهرست 16: 499)
25) فارسي وعربي، از محمد بن حسن شيروانى (م 1098) بر چند عبارت قواعد
نسخه ها:
آستان قدس (ذريعة 14: 38)
دانشگاه 25 + 18 + 16 - 15 / 7008، 10 - 9 / 7091 (فهرست 16: 426 - 427، 480)
فيضيه 1665 (فهرست 3: 113 - 114)
27) - از محمد هادي بن محمد صالح مازندرانى (م حدود 1134)
نسخه ها:
مرعشى 4528 (فهرست 12: 108)
دانشگاه 1841 (فهرست 8: 338)
گلپايگانى 2113 (فهرست 3: 165)
28 كشف اللثام، از فاضل هندى
29) منتخب الفوائد، فارسي، از إبراهيم بن سلامه نجفي (زنده در 1223)
نسخه:
دانشگاه 5794 (فهرست 16: 92 - 93)
30) مفتاح الكرامة، از جواد عاملي
125

31) - از كاشف الغطاء
32) - از صاحب مقابس
نسخه:
مدينة العلم (فهرست: 126)
33) تكملة القواعد، از محمد علي بن محمد باقر هزارجرينى (م 1246)
نسخه
آستان قدس 6487 (فهرست 5: 388)
34) تكملة القواعد، از محمد حسين بن محمد على نجفي (زنده در 1260)
نسخه:
آستان قدس 14306
35) شوارع الأنام، از محمد جعفر بن سيف الدين استرآبادي (م 1263)
نسخه ها:
مرعشى 4022، 3073 - 3074، 3885 (فهرست 8: 299، 300، 10: 270، 11: 24)
فيضيه 290 (فهرست 1: 155)
مطهرى 1 / 2224 (فهرست 5: 145، 257)
حكيم 45 (نشريه 5: 423)
36) - از مسيح بن محمد سعيد تهرانى (م 1263)
نسخه:
مسجد جامع 122 (فهرست: 326)
37) - از عبد الحسين بن علي برغانى (زنده در 1266)
نسخه:
مرعشى (ذريعة 14: 19)
38) مناهج الاحكام، از محمد بن حسين رضوى
نسخه ها:
آستان قدس 6713، 6741 (فهرست 5: 459)
39) نظام الفرائد، از علي بن گل محمد تار پوزآبادى زنجانى (م 1290)، چاپ تهران - 1332
نسخه ها
الهيات 12 ب (فهرست 1: 682)
126

فيضيه 1280 (فهرست 1: 288)
مرعشى 2387 (فهرست 6: 361)
40) - از فخر الدين بن مهدي بن عبد الصاحب نراقى (م 1325)
نسخه ها:
دانشگاه 4847 - 4851 (فهرست 14: 3866 - 3867)
41) جوامع الكلام، از محمد رحيم بروجردي
نسخه ها:
آستان قدس 3837 - 3848 (فهرست 5: 298 - 401)
ملك 2151، 2354، 2363 - 2377، 2616، 2634 - 2635 (فهرست 1: 207 - 212)
42) - از محمد حسن مظفر (م 1374)، چاپ نجف - 1378
43 - 48) هفت شرح نامعلوم يا نامشخص:
(الف) برلين 371 (فهرست 4: 240)
(ب) دانشگاه 6912 (فهرست 16: 397)
(ج) فيضيه 680 (فهرست 1: 155)
(د) مجلس 5 / 81 امام جمعه خوئى (فهرست 7: 100)
(ه‍) غرب 10431 (فهرست: 151)
(و) دار الكتب 20308 ب (فهرست 1: 264)
(ز) حسينيه ء شوشتريها 916 (فهرست: 804)
86 - مختلف الشيعة، چاپ تهران - 4 / 1323، قم - 1403.
نسخ اقدم:
دانشگاه 707، أصل؟ (فهرست 5: 2006)
مجلس 1317، مؤرخ 704 (فهرست 4: 91)
مرعشى 1052، مؤرخ 705 (فهرست 3: 241)
آستان قدس 7923، مؤرخ 708 (فهرست 2: 109)
كاظميه - الإمام الصادق، مؤرخ 717 (المخطوطات العربية في العراق، از محفوظ: 250)
مرعشى 4434، مؤرخ 720 (فهرست 12: 29)
مرعشى 1545، مؤرخ 721 (فهرست 4: 347)
127

حكيم، مؤرخ 724 (فهرست نوادر مخطوطات مكتبة آية الله الحكيم: 54)
نجف - مدرسة الخليلي، مؤرخ 725 (ذريعة 20: 219)
آستان قدس 2563 - 2564، مؤرخ 724 - 727 (فهرست 2: 109)
مرعشى 1229، مؤرخ 733 (فهرست 4: 30)
دانشگاه 6699، مؤرخ 759 (فهرست 16: 335)
وزيري 1596، مؤرخ 764 (فهرست 3: 997)
دانشگاه 6888، مؤرخ 773 (فهرست 16: 389)
غرب 4591، مؤرخ 787 (فهرست: 183)
شروح وحواشي:
1) - از كركى
نسخه ها:
آستان قدس 2363 (فهرست 2: 47)
مجلس 679 طباطبائى
وزيري 2095 (فهرست 4: 1163)
2) نا معلوم (تحرير پيش از 917)
نسخه:
مرعشى 7 / 2564 (فهرست 7: 153)
3) - از داماد، چاپ تهران - 1401 (در مجموعه اثنا عشر رسالة للداماد)
نسخه ها:
آستان قدس 5194 (فهرست 5: 413)
دانشگاه، ميكروفيلم 3450 (فهرست 2: 146)
4) - از رفيع الدين محمد بن حيدر حسينى طباطبائى نائينى (م 1082)
نسخه ها:
آستان قدس 6647 (فهرست 5: 414)
مرعشى 2875 (فهرست 8: 82)
5) - نا معلوم (مربوط به سده 11)
نسخه:
استادى (فهرست: 16)
128

87 - منتهى المطلب، چاپ تبريز - 33 / 1316.
نسخ اقدم:
حكيم، أصل (نوادر مخطوطات مكتبة آية الله الحكيم: 60)
گوهرشاد 554، قرن هشتم (فهرست: 416)
مدينة العلم، مؤرخ 972 (فهرست: 125)
فيضيه 777، مؤرخ 974 (فهرست 1: 272)
ملك 1012، مؤرخ 981 (فهرست 1: 745)
آستان قدس 2850، مؤرخ 982 (فهرست 5: 520)
مرعشى 4461، پيش از 984 (فهرست 12: 48)
پاريس - كتابخانه ملى 6658، مؤرخ 989 (فهرست 2: 330)
آستانه قم 5990، مؤرخ 990 (فهرست: 177)
امام جمعه زنجان، مؤرخ 997 (فهرست: 165)
مسجد أعظم 1 / 3603، قرن دهم (فهرست: 363)
شرح عبارتى در مبحث أواني از كتاب طهارت منتهى المطلب، از محمد مهدي بن هدايت
الله حسينى مشهدي (م 1218 ق).
نسخه:
مجلس 5 / 1804 (فهرست 9: 321)
88 - نهاية الاحكام
نسخه ها:
دانشگاه 6662، قرن 7 - 8 (فهرست 16: 328)
كاشان - آثار ملى 433، مؤرخ 853 (نشريه 4: 358)
آستان قدس 2659، مؤرخ 859 (فهرست ألفبائي: 1063)
حكيم 40، مؤرخ 859 (نوادر مخطوطات مكتبة آية الله الحكيم: 61)
مجلس 8794، مؤرخ 861
ملك 1928، مؤرخ 883 (فهرست 1: 779)
غرب 400، قرن نهم (فهرست: 202)
129

نواب 85 فقه، مؤرخ 960 (فهرست: 480)
پرينستون 1256 سرى جديد، مؤرخ 1072
همدان - مدرسه دامغانى (نشريه 5: 384)
ملك 2967، 6 / 3275 (فهرست 1: 780)
غرب 477 (فهرست: 202)
آستان قدس 2661 (فهرست ألفبائي: 1063)
مجلس 5487 (فهرست 16: 385)
وزيري 531 (فهرست 2: 461)
نور بخش 374 (فهرست 2: 95)
89 - حواشي قواعد الأحكام، (رك: ذيل قواعد به شماره ء 85)
90 - رسالة في المواريث
نسخه:
مسجد أعظم 7 / 631 (فهرست: 465)
91 - رسالة في واجبات الحج
نسخه:
ملك 24 / 5712
* ضياء الدين عبد الله بن محمد اعرجى حسينى حلى (زنده در 840)
92 - تحرير التحرير (رك: ذيل قواعد به شماره 85)
130

* سيد عميد الدين (م 754)
93 - كنز الفوائد
نسخه ها: مجلس 180 - 181 امام جمعه خوئى، مؤرخ 756 (فهرست 7: 337 - 339)
حكيم 107، مؤرخ 758 (نشريه 5: 425)
مسجد أعظم 432، مؤرخ 764 (فهرست: 335)
مجلس 4387 - 4388، مؤرخ 782 (فهرست 12: 94 - 95)
سنا (مجلس 2) 537، قرن هشتم (فهرست 1: 343)
دانشگاه 1857، مؤرخ 825 (فهرست 8: 450)
غرب 1075، قرن نهم (فهرست: 177)
آستان قدس 2529، مؤرخ 992 (فهرست 2: 99)
بوهار 181 عربى، قرن دهم (فهرست: 205)
گوهرشاد 194، قرن يازدهم (فهرست: 380)
مطهرى 2264، مؤرخ 1245 (فهرست 1: 466)
دانشگاه 766 (فهرست 5: 1989)
94 - المسألة النافعة للمباحث الجامعة لاقسام الوارث = شرح مناسخات الإرث = شرح الفرائض
النصيرية، چاپ تهران 1315 (در مجموعه كلمات المحققين)، 1318 (همراه درر الفوائد آخوند
خراساني)
نسخه ها:
ملى 2 / 795 فارسي (فهرست 2: 323)
مجلس 7 / 2719 (فهرست 9: 42 - 43)
گلپايگانى 2 / 2397 (فهرست 3: 245)
مرعشى 3 / 2362 (فهرست 6: 345)
مسجد أعظم 2 / 1551 (فهرست: 112)
131

* فخر المحققين (م 771)
95 - إيضاح الفوائد، چاپ قم - 9 / 1387.
اقدم نسخ:
دانشگاه 706:، مؤرخ 756 (فهرست 5: 1785)
دانشگاه 5237، مؤرخ 759 (فهرست 15: 4172)
مجلس 95 طباطبائى، مؤرخ 761
مرعشى 231 و 561، هردو از قرن هشتم (فهرست 1: 256، 2: 162)
حقوق 3 ج، مؤرخ 802 (فهرست: 258)
نواب 204 فقه، مؤرخ 802 (فهرست: 450)
مرعشى 2606، مؤرخ 847 (فهرست 7: 188)
مرعشى 305، مؤرخ 848 (فهرست 1: 349)
آستان قدس 2229 - 2230، مؤرخ 853 (فهرست 2: 8)
مرعشى 283، مؤرخ 855 (فهرست 1: 310)
مجلس 27 امام جمعه ء خوئى، مؤرخ 856 (فهرست 7: 24)
مرعشى 265، پيش از 858 (فهرست 1: 296)
آستان قدس 7459، مؤرخ 868 (فهرست 2: 612)
سليمان خان 90، مؤرخ 876 (فهرست: 6)
عمومى أصفهان 2947، مؤرخ 879 (فهرست 1: 184)
ملك 1241، مؤرخ 885 (فهرست 1: 77)
96 - حاشية الارشاد، حواشي اوبرارشاد الأذهان علامه وبرخى تقريرات درسى اوست كه وسيله
ظهير الدين علي بن يوسف نيلى تدوين شده است.
نسخه ها:
دانشگاه 768، مؤرخ 787 (فهرست 5: 1856)
دانشگاه 6929، مؤرخ 947 (فهرست 16: 403)
آستان قدس 2377، مؤرخ 947 (فهرست 2: 50 و 5: 405 پاورقى 2)
132

حكيم 105، مؤرخ 973 (نوارد مخطوطات مكتبة آية الله الحكيم: 48)
مجلس 1296، 4452 (فهرست 4: 71، 12: 133)
مطهرى 237 مشير (فهرست 4: 140)
مرعشى 2474 (فهرست 7: 65)
97 - حواشي متفرقة اوبرارشاد (رك: ذيل ارشاد به شماره 80)
98 - جامع الفوائد في شرح خطبة القواعد (رك: ذيل قواعد به شماره 85)
99 - معنى قول العلامة في القواعد: على اشكال (رك: ذيل قواعد به شماره 85)
100 - المسائل الآمليات
نسخه ها:
دانشگاه 2 / 1012، أصل (فهرست 5: 2015)
دانشگاه 2 / 2144، قرن دهم (فهرست 9: 820)
101 - مسائل بعض الاجلة
نسخه ها:
دانشگاه 5 / 1474 (فهرست 8: 127)
مرعشى 1 / 457 (فهرست 2: 59)
102 - مسائل بعض الفضلاء
نسخه:
الهيات 5 / 106، مؤرخ 1054 (فهرست 1: 235)
103 - المسائل الفقهية
نسخه ها:
دانشگاه 1804، أصل (فهرست 8: 380)
133

دانشگاه 3 / 5396، قرن يازدهم (فهرست 15: 4237)
دانشگاه 5237 (فهرست 11: 4172)
حكيم 548، مؤرخ 1248 (فهرست 1: 28)
104 - المسائل المظاهرية، گردآورى زين الدين علي بن حسن بن مظاهر حلى (زنده در 786).
نسخه:
دانشگاه 1 / 1192، مؤرخ 818 - 827 (فهرست 6: 2341)
105 - المسائل الناصريات
نسخه:
ملك 649، أصل (فهرست 1: 667)
106 - الفخرية في معرفة النية، چاپ تهران - 1315 (در مجموعه كلمات المحققين).
اقدم نسخ:
مجلس 7 / 4953 (فهرست 14: 228)
پرينستون 1886 سرى جديد
مرعشى 2 / 611، 2704، 2 / 2248 (فهرست 2: 207، 6: 88 و 232)
أدبيات أصفهان (نشريه 5: 303)
آستان قدس 2432 (فهرست 2: 68)
- ترجمه فارسي، از صدر الدين تبريزى (أوائل قرن يازدهم)
نسخه: دانشگاه 12 / 3382 (فهرست 11: 2382)
107 - رسالة في الحج المتمتع وواجباته
نسخه ها:
دانشگاه 3 / 1022 (فهرست 5: 1871)
مرعشى 3 / 3307 (فهرست 9: 88)
134

* عبد الرحمن بن محمد العتايقى (زنده در 779)
108 - درر النقاد، شرح إرشاد الأذهان علامه (رك: ذيل ارشاد، به شماره 80)
* شهيد أول (م 786)
109 - أجوبة المسائل الفقهية، گرد آورده فرزند أو.
نسخه ها:
آستان قدس 2369 - 2370، مؤرخ 780 (فهرست 2: 39)
آستان قدس 2351، مؤرخ 786 (همان جا)
110 - أجوبة مسائل محمد بن مجاهد
نسخه:
حكيم 742 (فهرست 1: 29)
111 - - أجوبة مسائل مقداد بن عبد الله السيوري = المسائل السيوريه
نسخه ها:
آستان قدس 421، 7210 (فهرست 2: 130، 5: 355)
ملك 5 / 1722، 18 / 2147 (فهرست 5: 347، 437)
112 - أربع مسائل فقهية
نسخه:
دانشگاه 2711، مؤرخ 1095 (فهرست 10: 1591)
135

113 - البيان چاپ تهران - 1319 و 1322
اقدم نسخ:
مجلس 1 / 2750، مؤرخ 822 (فهرست 9: 124)
مرعشى 2 / 67، مؤرخ 843 (فهرست 1: 78)
نواب 8 فقه، قرن نهم (فهرست: 451)
عمومى أصفهان 3055، مؤرخ 924 (فهرست 1: 194)
دانشگاه 1800، مؤرخ 931 (فهرست 8: 372)
مرعشى 1677، مؤرخ 940 (فهرست 5: 72)
حسينيه شوشتريها 1 / 840، مؤرخ 947 (فهرست: 876)
114 - الدروس الشرعية، چاپ تهران - 1269.
اقدم نسخ:
نواب 27 فقه، أصل؟ (فهرست: 457)
سنا 807، مؤرخ 785 (فهرست 2: 65)
الهيات 163 ج، مؤرخ 798 (فهرست 1: 549)
دانشگاه 6599، قرن هشتم (فهرست 16: 305)
حكيم 1230، مؤرخ 817 (يادداشت آقاى حسينى اشكورى)
مرعشى 1880 و 3967، هر دو مؤرخ 820 (فهرست 5: 258، 10: 351)
مجلس 8825، مؤرخ 821
آستان قدس 4201، مؤرخ 822 (فهرست 2: 58)
الهيات 13 ج، مؤرخ 823 (فهرست 1: 550)
مرعشى 2172، مؤرخ 826 (فهرست 6: 174)
- تكمله دروس از جعفر بن أحمد حليوس حسينى (زنده در 836)
نسخه ها:
آستان قدس 14133 (يادداشت آقاى سيد عبد العزيز طباطبائى)
مرعشى 1 / 3156 (فهرست 8: 388)
136

- شروح وحواشي
1) - از حسن بن حسم (أواسط سده 9)
نسخه: غرب 4568 (فهرست: 123)
2) مشارق الشموس، از حسين خوانسارى
3) تكملة مشارق الشموس، از رضى الدين محمد بن حسين خوانسارى (أواسط سده
12)، چاپ تهران - 1311
نسخه ها: فيضيه 2 / 744 (فهرست 1: 146، 3: 19)
مشهد - أدبيات 147 فياض (فهرست: 227)
4) إنارة الطروس، از بهاء الدين محمد بن محمد باقر مختارى نائينى (م حدود 1140)
نسخه: مرعشى 3 / 3382 (فهرست 9: 159)
5) - از صاحب رياض
نسخه: دانشگاه 1 / 7712 (فهرست 16: 982)
6) - مشكاة الأنوار الحسينية، از محمد إبراهيم بن علي حائري قزوينى (زنده در 1229)
نسخه ها: مرعشى 2872 (فهرست 8: 80)
فيضيه 1431 (فهرست 1: 241)
7) - نا معلوم. نسخه: ملك 34 / 604 (فهرست 5: 108)
115 - ذكرى الشيعة، چاپ تهران - 1271
اقدم نسخ:
دانشگاه 1906، مؤرخ 784 (فهرست 8: 521)
امام جمعه زنجان، مؤرخ 847 (فهرست: 108)
ملى 1842 عربى، مؤرخ 883 (فهرست 10: 421)
سليمان خان 36، مؤرخ 883 (فهرست: 12)
الهيات 245 ب، مؤرخ 909 (فهرست 1: 551)
ملك 5340، مؤرخ 909 (فهرست 1: 324)
حاشية از وحيد بهبهانى (م 1205)
نسخه: ملك 14 / 2801
حاشية از وحيد بهبهانى (م 1205)
137

نسخه: ملك 14 / 2801
116 - غاية المراد، چاپ تهران - 1271 و 1302.
اقدم نسخ:
نواب 1 / 262 فقه، مؤرخ 770 (فهرست: 472)
آستان قدس 2497، مؤرخ 802 (فهرست 2: 89)
همدان - همراه، مؤرخ 875 (فهرست شهرستانها 3: 1693)
فرهاد معتمد 131، مؤرخ 917 (فهرست: 201)
دانشگاه 8267، مؤرخ 920 (فهرست 17: 94)
مرعشى 1407، مؤرخ 933 (فهرست 4: 183)
مطهرى 2467، مؤرخ 947 (فهرست 1: 441)
زنجانى 51، مؤرخ 956 (فهرست: 207)
دانشگاه 6739، مؤرخ 960 (فهرست 16: 349)
117 - اللمعة الدمشقية، چاپ تهران - 1381.
اقدم نسخ:
آستان قدس 337 فقه، مؤرخ 849 (فهرست 2: 105)
مرعشى، مؤرخ 863 (نشريه 6: 338)
مرعشى، 1 / 2247، مؤرخ 898 (فهرست 6: 231)
آستان قدس 2811، مؤرخ 907 (فهرست 5: 486)
دانشگاه 6298، مؤرخ 947 (فهرست 16: 236)
دانشگاه 8217، مؤرخ 948 (فهرست 17: 59)
مرعشى 959، مؤرخ 951 (فهرست 3: 151)
آستان قدس 6207، مؤرخ 958 (فهرست 2: 106، 5: 486)
آستان قدس 6208، مؤرخ 960 (همان جا)
ملك 1054، مؤرخ 967 (فهرست 1: 620)
نظم لمعه دمشقيه:
1) التحفة القوامية، از قوام الدين محمد بن محمد مهدى سيفي قزوينى (أوائل سده 12)،
138

چاپ تهران - 1365 - 1366 (در حاشية روضة البهية شهيد ثاني)
نسخه ها: مطهرى 6156 (فهرست 3: 375)
نواب 181 فقه (فهرست: 452)
حكيم 1523 (فهرست 1: 103)
دانشگاه 756 (فهرست 5: 1821)
ملك 2565 (فهرست 1: 122)
گلپايگانى 278 (فهرست 1: 242)
بروجردي (ذريعة 22: 369)
(محمد جعفر استرآبادي شرحي تحت عنوان ينابيع الحكمة في شرح نظم اللمعة براين
منظومه نوشت:
نسخه ها: مرعشى 3 / 1541، 2001، 3150، 3859، 4020، 4021
(فهرست 4: 344، 6: 14، 8: 388، 10: 246، 11: 23 - 24)
حقوق 114 ج (فهرست: 507)
تهران - مينوى 1 (نشريه 6: 690)
2) الهداية المهديه، از عبد الكريم جرجانى (زنده در 1304)
نسخه: الهيات 182 ج (فهرست 1: 694)
3) لؤلؤ الاحكام، از علي بن محمد جعفر استرآبادي (وى بعدا دوشرح براين منظومه
نوشت:
ا - كنز الدرر الأيتام
نسخه: مرعشى 3096، 3862، 3878، 4713
(فهرست 8: 319، 10: 248، 264)
ب - لب الاسلام:
نسخه ها: مرعشى 3879، 1 / 3880
شروح:
1) الروضة البهية، از شهيد ثاني
2) الشرايع النبوية، نا معلوم (تحرير پيش از 1250)
نسخه: دانشگاه 1721 (فهرست 7: 2752)
3) - از محمد رضا بن محمد مهدى آل بحر العلوم (م 1253)
139

نسخه: حقوق 21 ب (فهرست: 384)
4) توضيح المشكلات، از محمد شفيع بن محمد حسين (أواسط سده 13)
نسخه: مرعشى 2408 (فهرست 7: 9 - 10)
5) التحفة الرضوية، از محمد بن معصوم رضوى قصير (م 1255)
نسخه ها: رضوى 7155 (فهرست 5: 460)
ملك 816 (فهرست 1: 118)
مسجد أعظم 755 (فهرست: 262)
6) التحفة الغروية، از خضر بن شلال عفكارى (م 1255)
نسخه ها: مرعشى 2206 (فهرست 6: 199)
دار الكتب (فهرست الكتب) العربية فهرست عمومى 1: 569)
مجلس 39 - 45 امام جمعه خويى (فهرست 7: 36 - 42)
ملك 1 / 2891
7) كشف النقاب، از مسيح بن محمد سعيد تهرانى
نسخه ها: نواب 44 فقه (فهرست: 461)
مسجد جامع 122، 160 - 161 (فهرست 1: 335)
8) - از محمد بن حسين رضوى
نسخه: آستان قدس 6713 (فهرست 5: 461)
9) الأنوار الغروية = المشكاة الغروية، از محمد جواد بن تقى نجفي ملا كتاب (زنده در
1267)
نسخه ها: معهد 1518 (فهرست 4: 318 - 319)
آستان قدس 7760 - 7769 (فهرست الفبايى: 883)
11) - از محمد على شفتى (م 1282)
نسخه: مرعشى 4 / 1995 (فهرست 5: 367)
12) الدرة الحائرية، از على نقى بن حسن طباطبائى (م 1289)
نسخه: مجلس 4302 (فهرست 11: 315 - 316)
13) منية الألباب، نا معلوم (متعلق به قرن 13)
نسخه: مجلس 4455 (فهرست 12: 135)
14) الغرة الغروية، از ملا على (تحرير 1303)
140

نسخه ها: بروجردي (ذريعة 16: 34)
قم - طبسى حائري 395، 478 (نور علم 14: 97، 112)
15) - از محمد على رضوى
نسخه: آستان قدس 6524 (فهرست 5: 490)
16 - 17) دو شرح نا معلوم يا نا مشخص
(الف) نسخه: مجلس 18 / 3936 (فهرست 10: 2054)
(ب) نسخه: استادى (فهرست: 15، 16)
118 - الألفية، چاپ تهران - 1271، 1308، 1312، 1319، بيروت - 1403.
نسخ اقدم:
پرينستون 9 / 1886 سرى جديد
گوهرشاد 1 / 1129 (فهرست: 219)
گلپايگانى 1 / 258 (فهرست 1: 225)
مرعشى 6 / 67، 2 / 680 (فهرست 1: 80، 2: 273)
الهيات مشهد 2 / 471 (فهرست 1: 296)
آستان قدس، 2250، 2246، 2695 (فهرست 2: 12 - 13، 5: 366)
مدرسه نواب 1 / 150 فقه (فهرست: 469)
آستانه قم 1 / 5844 (فهرست: 218)
مجلس 5 / 4339 (فهرست 12: 39)
- ترجمه هاى فارسي:
1) نا شناخته، مربوط به پيش از 928
نسخه: آستان قدس 36 فقه (فهرست 2: 12)
2) - از عزيز الله بن هدايت الله حسينى خلخالى (زنده در 953).
نسخه: ملى 1 / 1955 فارسي (فهرست 4: 422)
3) زينبيه، نا شناخته، از قرن دهم.
نسخه: گوهرشاد 5 / 1166 (فهرست: 130)
4) نا شناخته، نوشته شده پيش از سال 1053.
نسخه: كراچى - انجمن ترقى اردو 18: 1 (فهرست: 24)
141

5) - از محمد معصوم بن محمد رضا هاشمي حسينى (زنده در 1075)
نسخه: گوهرشاد 2 / 1191 (فهرست: 86)
6) - از محمد هادي بن ميرلوحى حسينى (زنده در 1096)
نسخه: دانشگاه 8 / 5914 (فهرست 16: 150)
7) - از أحمد بن علي أصفهاني.
نسخه: مسجد أعظم 2341 (فهرست: 83)
8) فرائض يوميه، از محمد مهدي بن محمد باقر خوانسارى (م 1324)، چاپ تهران -
1313 (ذريعة 16: 151).
9 - 13) چند ترجمه نا شناخته ديگر به اين شرح:
دانشگاه 7586 (فهرست 16: 642)
دانشگاه 1 / 1593 (فهرست 8: 195)
مرعشى 3 / 4208 (فهرست 11: 209)
مسجد أعظم 3940 (فهرست: 84)
ملك 5 / 1712 (فهرست 5: 344)
الهيات 5 / 551 د (فهرست 1: 395)
- نظم الفيه به شعر عربى:
1) الحمانة البهية، از حسن بن راشد حلى (زنده در 825)
نسخه: مرعشى 7 / 67 (فهرست 1: 80)
2) الدرة الصفية، از نور الدين علي بن عبد الصمد عاملي (زنده در 954).
نسخه: دانشگاه 2 / 4316 (فهرست 13: 3279)
شروح وحواشي:
1) شرحي نا شناخته كه پيش از 822 نوشته شده است.
نسخه: پرينستون 3 / 3992 يهودا (در فهرست ذكر نشده است)
2) الأنوار العلية، از فخر الدين أحمد بن محمد السبيعي.
نسخه: دار الكتب 20039 ب (فهرست 1: 85)
3) النجاة، نا شناخته، نوشته شده پيش از 877.
نسخه ها: مرعشى 3 / 611 (فهرست 2: 208)
نجف - مدرسه بروجردي (ذريعة 24: 60)
142

4) المسالك الجامعية از ابن أبي جمهور احسائى (زنده در 920)، چاپ تهران - 1314
(همراه المقاصد العلية شهيد دوم).
چند نسخه منتخب:
مجلس 2981 (فهرست 10: 675 - 677 و 1033)
آستان قدس 2581 (فهرست 2: 115)
مرعشى 1 / 2261 (فهرست 6: 245)
آستانه قم 1 / 5844 (فهرست: 218)
مسجد أعظم 545 (فهرست: 361)
5) - از محقق كركى (م 940)، چاپ تهران - 4 / 1312 (در هامش المقاصد العلية شهيد
دوم)
چند نسخه منتخب:
مرعشى 1 / 680، 1461 (فهرست 2: 275، 4: 258)
آستان قدس 2386، 2481، 2482 (فهرست 2: 53، 84، 86)
دانشگاه 4 / 872 (فهرست 5: 1859 - 1860)
نجف - مدرسه بروجردي (ذريعة 13: 113)
گلپايگانى 2 / 258 (فهرست 1: 225)
آستانه قم 1 / 5844، 1 / 8335 (فهرست: 187 و 218)
استادى (فهرست: 57)
الهيات 5 / 225 د (فهرست 1: 262)
ملك 5840، 2 / 4039 (فهرست 1: 216)
ملى 1605 عربى (فهرست 10: 142)
بادليان Pocccke 37 (فهرست 1: 66، 2: 570)
دار الكتب 20038 (فهرست 2: 34)
لوس آنجلس 2 / 1283 م (فهرست: 722)
6) - از إبراهيم بن سليمان قطيفى (زنده در 945)
نسخه: مجلس 8 / 81 امام جمعه خوئى (فهرست 7: 156 - 157)
7) شرحي ديگر، از همان قطيفى.
نسخه: مجلس 13 / 81 خوئى (فهرست 7: 147 - 148)
143

8) المقاصد العلية، از شهيد دوم (م 966). چاپ تهران - 4 / 1312.
چند نسخه منتخب:
الهيات 844 (فهرست 1: 87)
امام جمعه ء زنجان (فهرست: 164)
آستان قدس 2846 (فهرست 5: 513)
پرينستون 4 / 1399 سرى جديد
وزيري 958 (فهرست 2: 789)
مرعشى 1 / 2773 (فهرست 7: 331)
مسجد أعظم 1 / 245 (فهرست: 433)
9) حاشية اى از شهيد دوم (جز شرح بالا)
نسخه ها:
مجلس 7: 81 امام جمعه خويى (فهرست 7: 80)
غرب 762 (فهرست: 93)
مفتاح 249 (فهرست: 231)
10) حاشية اى ديگر از شهيد دوم.
نسخه ها:
مرعشى 2 / 53 (فهرست 1: 63)
آستان قدس 2371 (فهرست 2: 49)
11) - از نظام الدين عبد الحي بن عبد الوهاب حسينى اشرقى گرگانى (ميانه قرن دهم).
نسخه ها:
گوهرشاد 821 (فهرست: 314 - 315)
ملك 5 / 1712 (فهرست 5: 344)
12) الاعلام الجلية، از حسين بن علي اوالى هجرى (زنده در 950).
نسخه ها:
آستان قدس 2238 (فهرست 2: 9 - 10)
امام جمعه زنجان (فهرست: 92)
13) حاشية علي بن حسين بن محمد صائغ عاملي (م 980).
نسخه:
144

مرعشى 4391 (فهرست 11: 391)
14) شرح حسين بن عبد الصمد عاملي (م 984)
نسخه ها:
آستان قدس 2482، 2483 (فهرست 2: 84 - 85)
غرب 4550 (فهرست: 138)
مطهرى 2526 (فهرست 1: 445)
فيضيه 1 / 1600 (فهرست 3: 105)
مرعشى 2 / 1968، 2828، 3614، (فهرست 5: 339، 8: 35،
10: 13).
پرينستون 283 سرى جديد
15) شرح عبد العلى بن محمود خادم جاپلقى (أواخر قرن دهم) به عربى.
نسخه:
پرينستون 283 سرى جديد
16) شرح ديگرى از همان جاپلقى، به فارسي
نسخه ها:
گوهرشاد 1 / 978 (فهرست: 314)
آستان قدس 2484 (فهرست 2: 85)
17) حاشية صاحب مدارك (م 1009) چاپ تهران، 4 / 1312 (در حاشية المقاصد
العلية شهيد دوم).
نسخه ها:
دانشگاه 1096، 1858، (فهرست 5: 1861 - 1862، 8: 458)
ملك 5 / 1588، 5 / 2468 (فهرست 5: 272)
مسجد جامع تهران 1 / 299 (فهرست: 377)
مجلس 2 / 5960 (فهرست 17: 344)
18) شرح محمد بن نصار حويزى (از قرن نهم - دهم)
نسخه:
حكيم 2 / 22 رشتى (فهرست: 42)
19) حاشية عبد الله بن حسين شوشترى (م 1021)
145

نسخه ها:
دانشگاه 6274 (فهرست 16: 231)
آستان قدس 2375، 2780 (فهرست 2: 50، 5: 406)
حسينيه شوشتريها 1 / 857 (فهرست: 877)
20) شرح محمد بن علي بن خاتون عاملي (زنده در 1003).
نسخه:
آستان قدس 2361 (فهرست 2: 46)
21) شرح علي بن تاج الدين انصارى.
نسخه:
گوهرشاد 1 / 1666 (فهرست: 314)
22) شرح محمد بن نظام الدين استرآبادي (قرن يازدهم).
نسخه ها:
آستان قدس 2486 (فهرست 2: 86)
وزيري 5 / 3201 (فهرست: 1569)
23) شرح سلطان محمد كاشاني به فارسي.
نسخه:
آستان قدس 3841 (فهرست 2: 85)
24) حاشية ميرداماد (م 1040)
نسخه:
آستان قدس 2758 (فهرست 5: 384)
25) حاشية علي بن محمد عاملي، نگارنده در المنثور (م 1104).
نسخه:
كاظميه - جوادين (ذريعة 6: 24)
26) حاشية جواد بن علي بن عبد العالي ميسى (زنده در 1117)
نسخه:
فيضيه 1731 (فهرست 1: 73)
27) حاشية محمد جعفر بن محمد باقر سبزوارى (زنده در 1127)
نسخه:
146

آستان قدس 2777 (فهرست 5: 454)
28) التحفة الحسينية، نا شناخته
نسخه:
آستان قدس 2287 (فهرست 2: 24)
29) حاشية ميرزاى قمى (م 1232 ق) مندرج در جوامع الرسائل أو
30) مشكاة الورى، از محمد جعفر بن سيف الدين استرآبادي شريعتمدار (م 1263).
نسخه ها:
مرعشى 2 / 3081، 3846 (فهرست: 305، 10: 203)
دانشگاه 1 / 1242 (فهرست 7: 2739)
محمد حسين بن محمد إسماعيل بسطامى شرحي براين اثر به نام مصابيح
الاسرار نگاشته كه نسخه آن در مجلس 1 / 3319 (فهرست 10: 972 - 973)
هست.
31) قنطار الوظائف، از محمد يوسف محمد بن صادق حسينى گيلانى.
نسخه:
آستان قدس 2317 (فهرست 6: 297)
32) شرح ضياء الدين حسينى.
نسخه:
آستان قدس 6439 (فهرست ألفبائي: 855)
33) الجواهر المضيئة في شرح الألفية
نسخه:
ملك 3 / 3011
34 - 45) چند شرح وحاشيه ناشناخته ديگر به شرح زير:
ملك 28 / 1142 (فهرست 5: 239)
ملك 1 / 3011
ملك 3 / 4039
ملك 5 / 5806
مرعشى 4 / 4696
آستان قدس 7235 (فهرست 5: 406)
147

حكيم 391 (ياد داشت آقاى حسينى اشكورى)
گوهرشاد 4 / 1666 (فهرست: 257)
غرب 3 / 4809 (فهرست: 414)
گوهرشاد 966 (فهرست 313 - 314)
فيضيه 4 / 1415 (فهرست 3: 90)
وزيري 3444 (فهرست 5: 1656)
أصفهان - روضاتى (ذريعة 6، 25)
آستان قدس 2779 (فهرست 5: 454)
119 - رسالة في ابداع السفر في شهر رمضان
نسخه ها:
مجلس 11 / 4566 (فهرست 12: 263)
آستان قدس 7735 (فهرست الفبايى: 809)
امام جمعه زنجان (فهرست: 137)
120 - رسالة في خلل الصلاة، چاپ تهران - 1322 (همراه كتاب البيان أو).
121 - خلاصة الاعتبار في الحج والاعتمار، چاپ صيدا - 1384 (در ضمن معادن الجواهر
سيد محسن امين عاملي 1: 265 - 270).
نسخه ها:
سنا (مجلس 2) 6 / 417 (فهرست 1: 250)
تهران - محيط طباطبائى (ذريعة 7: 214)
122 - مسائل تزاحم الحقوق
نسخه:
تهران - مدرس رضوى (ذريعة 20: 340)
148

123 - القواعد والفوائد، چاپ تهران - 1308، نجف - 1399.
چند نسخه منتخب:
مرعشى 2579، 4694، 1152، 1659 (فهرست 3: 325، 5: 55، 7: 168).
فيضيه 700 (فهرست 1: 208)
الهيات 2 / 121 ب (فهرست 1: 134)
پرينستون 3962 يهودا (فهرست: 138)
نواب 53 - 54 فقه (فهرست: 464)
دانشگاه 1011 (فهرست 5: 1980)
گوهرشاد 710 (فهرست: 371)
مجلس 5833 (فهرست 17: 246)
غرب 620 (فهرست: 172)
أدبيات 214 امام جمعه كرمان (فهرست: 101)
تلخيص وتنظيم:
1) جامع الفوائد في تلخيص القواعد، از فاضل مقداد (م 826).
نسخه:
آستان قدس 2313 (فهرست 2: 31 - 32)
2) نضد القواعد الفقهية، از فاضل مقداد، چاپ قم - 1403.
نسخه ها:
آستان قدس 2663، 8046، 8047 (فهرست 2: 139)
مرعشى 2508، 461 (فهرست 2: 67، 7: 95)
دانشگاه، ميكروفيلم 2170 (فهرست ميكروفيلم ها 1: 394)
حجتيه 2 / 504 (فهرست: 111)
3) تمهيد القواعد، از شهيد دوم، چاپ تهران - 1271.
چند نسخه منتخب:
مجلس 1339 (فهرست 4: 106)
آستان قدس 2862 (فهرست ألفبائي، 668)
ملى 1 / 1384 عربى (فهرست 9: 389)
149

نواب 11 فقه (فهرست: 453)
برلين 548. Pet (فهرست 4: 248)
نواده شهيد دوم، شيخ علي بن محمد عاملي نگارنده الدر المنثور (م 1103) براين اثر شرحي
نوشته كه نسخه هاى آن در دانشگاه 1802 (فهرست 8: 375) وكتابخانه غرب
1 / 215 و 4320 (فهرست: 96 و 228) هست.
حواشي وشروح:
1) حواشي از بهاء الدين محمد عاملي (م 1030). چاپ شده در هامش چاپ تهران
- 1308 از كتاب قواعد.
نسخه:
سامراء - مدرسه شيرازي (ذريعة 6: 173)
2) القلائد السنية، از محمد بن علي حرفوشى عاملي (م 1059) كه بخشي از آن در
هامش همان چاپ قواعد به طبع رسيده است.
چند نسخه منتخب:
دانشگاه 1812، أصل (فهرست 8: 400)
أمير المؤمنين، مؤرخ 1108 (نشريه 5: 415)
مرعشى 2705 (فهرست 7: 275)
مسجد أعظم 677 (فهرست: 316)
أصفهان - روضاتى، دو نسخه (فهرست 1: 252 - 260)
124 - التكليفية
نسخه ها:
آستان قدس 8289 (فهرست ألفبائي: 666)
مرعشى 2 / 1176 (فهرست 3: 347)
125 - المنسك الكبير
نسخه:
ملك 14 / 2147 (فهرست 5: 436)
150

* ابن المتوج (م 820)
126 - الفرائض
نسخه ها:
مرعشى 3 / 3457، 2005، 2 / 2362 (فهرست 4: 8، 6: 343 - 344، 9: 256)
گلپايگانى 1 / 1993 (فهرست 3: 130)
دانشگاه أصفهان 1 / 17058 (فهرست: 928)
127 - كفاية الطالبين
نسخه ها:
ملك 8 / 2146، 3 / 1420 (فهرست 5: 265 و 433)
آستان قدس 2805، 7217 (فهرست 2: 102، 5: 482 - 484)
مرعشى (ذريعة 18: 93)
128 - مجمع الغرائب = غرائب المسائل
نسخه:
آستان قدس 2495 (فهرست 2: 88)
129 - وسيلة القاصد
نسخه ها:
آستان قدس 2782، 5727 (فهرست 5: 528 - 529)
* زين الدين علي بن حسن خطى بحراني (أوائل قرن نهم)
130 - رسالة في خلل الصلاة
نسخه:
ملك 15 / 2147 (فهرست 5: 436 - 437)
151

131 - الفرائض
نسخه ها:
مرعشى 3 / 3457، 2005، 2 / 2362 (فهرست 4: 8، 6: 343 - 344، 9: 256)
گلپايگانى 1 / 1993 (فهرست 3: 130)
دانشگاه أصفهان 1 / 17058 (فهرست: 928)
* فاضل مقداد (م 826)
132 - التنقيح الرائع، چاپ قم 5 / 1404.
اقدم نسخ:
آستان قدس 2271، مؤرخ 821 (فهرست 2: 19)
ملك 1302، مؤرخ 834 (فهرست 1: 176)
دانشگاه شيراز (رؤيت)
مرعشى 3566، مؤرخ 867 (فهرست 9: 354)
سنا (مجلس 2) 1390، پيش از 916 (فهرست 2: 243)
آستان قدس 2272، مؤرخ 918 (فهرست 2: 19)
الهيات 95، مؤرخ 927 (فهرست 1: 759)
دانشگاه 6857، مؤرخ 939 (فهرست 16: 383)
مرعشى 3567، مؤرخ 956 (فهرست 9: 354)
مجلس 5509، مؤرخ 962 (فهرست 16: 409)
نواب 10 فقه، مؤرخ 967 (فهرست: 453)
حكيم 81، مؤرخ 968 (نوادر مخطوطات مكتبة الحكيم: 35)
مسجد أعظم 1082، مؤرخ 971 (فهرست: 94)
گوهرشاد 269، مؤرخ 978 (فهرست: 244)
استادى، مؤرخ 992 (فهرست: 10)
حكيم 516، مؤرخ 1000 (فهرست 1: 137)
152

پرينستون 545، سرى جديد، قرن دهم
133 - كنز العرفان، چاپ تهران (دوبار، بارسوم در 5 / 1384) نجف بي تاريخ.
چند نسخه منتخب:
دانشگاه 5129 (فهرست 15: 4121)
وزيري 634 (فهرست 2: 535)
الهيات 74 آل آقا (فهرست 1: 794)
مطهرى 1591 (فهرست 5: 451)
ملى تبريز 3379 (فهرست ميكروفيلمهاى دانشگاه تهران 3: 245)
مجلس 4439 (فهرست 12: 123)
فيضيه 623 (فهرست 1: 222)
آستان قدس 6149 (فهرست 4: 401)
134 - جامع الفوائد
نسخه:
آستان قدس 2313 (فهرست 2: 31 - 32)
135 - نضد القواعد الفقهية، چاپ قم - 1403.
نسخه ها:
آستان قدس 2663، 8046، 8047 (فهرست 2: 139)
مرعشى 2508، 461 (فهرست 2: 67، 7: 95)
دانشگاه، ميكروفيلم 2170 (فهرست ميكروفيلمهاى 1: 394)
حجتيه 2 / 504 (فهرست: 111)
136 - التحفة الناجية في التقربات الإلهية
نسخه:
امام جمعه زنجان (فهرست: 141)
153

* ابن فهد (م 841)
137 - أجوبة المسائل الفقهية
نسخه ها:
ملك 1 / 1722 (فهرست 5: 347)
مشهد - مدرسه باقريه (ذريعة 12: 242)
138 - أجوبة المسائل، مجموعه سؤال وجواب هاى فقهى است از ابن فهد ومفلح بن حسن
صيمرى، گويا ترتيب وتنظيم فرزند صيمرى - حسين بن مفلح (م 933).
نسخه:
ملك 13 / 2147 (فهرست 5: 436)
139 - الفتاوى
نسخه:
ملك 5 / 3560
140 - اللوامع
نسخه ها:
آستان قدس 2633، 2637، 6537 (فهرست 2: 130 - 131، 5: 487)
مجلس 16 / 4566 (فهرست 12: 265)
زنجانى 3 / 23 (فهرست: 198)
ملك 4 / 1722 (فهرست 5: 347)
141 - المسائل البحرية
نسخه ها:
آستان قدس 2632 (فهرست 2: 130)
154

مجلس 15 / 4566 (فهرست 12: 265)
ملك 3 / 1722 (فهرست 5: 347)
142 - المسائل الشامية الأولى = مسائل سألها الشيخ ظهير الدين بن الحسام العاملي
نسخه ها:
مجلس 14 / 4566 (فهرست 12: 265)
دانشگاه 7 / 6963 (فهرست 16: 413)
آستان قدس 2636، 2639 (فهرست 2: 129، 131)
ملك 2 / 1722، 12 / 2147 (فهرست 5: 347 و 436)
142 - المحرر
نسخه ها:
لوس آنجلس 6 / 93 م (فهرست: 661)
آستان قدس 7919 (فهرست ألفبائي: 993)
144 - المقتصر
نسخه ها:
لوس آنجلس 1 / 930 م، مؤرخ 839 (فهرست: 700)
مرعشى 2524، قرن 9 - 10 (فهرست 7: 110)
حقوق 1 / 62 د، مؤرخ 1031 (فهرست: 477)
آستان قدس 2848، 8002، 2648 (فهرست 2: 135، 5: 514 / فهرست ألفبائي:
1032)
دانشگاه 1 / 1158 (فهرست 5: 2067)
ملك 2840، 1 / 2604 (فهرست 1: 725)
145 - الموجز
نسخه ها:
مجلس 2 / 2750، مؤرخ 822 (فهرست 9: 124)
155

پرينستون 1 / 3992، يهودا، مؤرخ 822 (فهرست: 138)
وزيري 2 / 949، مؤرخ 977 (فهرست 2: 779)
گوهرشاد 947، مؤرخ 993 (فهرست: 420)
گلپايگانى 1 / 682، قرن 10 - 11 (فهرست 2: 201)
دانشگاه 11 / 1476، 2 / 5396 (فهرست 8: 128، 15: 4237)
ديوان هند 1808 (فهرست 2: 312)
آستان قدس 8028 (فهرست ألفبائي: 1051)
- شرح از مفلح بن حسن صيمرى با نام كشف الالتباس - ذيل آثار مفلح
146 - المهذب البارع
اقدم نسخ:
دانشگاه 6736، مؤرخ 812، وتصحيح شده وسيله خود مؤلف (فهرست 16: 347)
مرعشى 275، تصحيح شده وسيله مؤلف در 835 (فهرست 1: 304)
آستان قدس 8034، مؤرخ 854 (فهرست ألفبائي: 1052)
ملك 1182، مؤرخ 863 (فهرست 1: 759)
فيضيه 214، قرن نهم (فهرست 1: 285)
زنجانى 142، قرن نهم (فهرست: 249)
دانشگاه 2372، مؤرخ 916 (فهرست 9: 969)
واتيكان 1717 عربى، مؤرخ 226 (فهرست 2: 105)
نواب 169 فقه، مؤرخ 959 (فهرست: 480)
نجف - مدرسه سيد، مؤرخ 969 (ذريعة 23: 293)
دانشگاه 711، مؤرخ 969 (فهرست 5: 2078)
موزه بغداد 1633، مؤرخ 976 (فهرست: 260)
آستان قدس 2599، مؤرخ 979 (فهرست 2: 120)
فيضيه 369، مؤرخ 982 (فهرست 1: 286)
امام جمعه زنجان، مؤرخ 991 (فهرست: 167)
نواب 60 فقه، مؤرخ 991 (فهرست: 480)
مرعشى 3553، قرن دهم (فهرست 9: 344)
156

مجلس 5510، قرن دهم (فهرست 16: 410)
دانشگاه 7238، قرن دهم (فهرست، 16: 496)
147 - رسالة في أحكام عقد النكاح
نسخه:
مجلس 5 / 2750 (فهرست 9: 126)
148 - بغية الراغبين = رسالة في كثير الشك
نسخه:
كاظميه - جوادين (ذريعة 3: 132)
149 - رسالة في فقه الصلاة
نسخه:
نجف - مدرسه بروجردي (ذريعة 16: 293)
150 - غاية الايجاز، چاپ تهران - 1300.
نسخه ها:
پرينستون 5 / 3992 يهودا (فهرست: 149)
گوهرشاد 4 / 1129 (فهرست: 354)
مجلس 2 / 4645 (فهرست 13: 34)
مرعشى 959 (فهرست 3: 151)
دانشگاه 36 / 2144، 7 / 1015، 2 / 5876 (فهرست 5: 1951، 9: 828، 16: 387)
آستان قدس 2500 (فهرست 2: 90)
مسجد أعظم 4 / 2200 (فهرست: 542)
ملك 29 / 1142، 1 / 1561، 3 / 5712 (فهرست 5: 239 و 290)
157

151 - الهداية = واجبات الصلاة
نسخه ها:
لوس آنجلس 4 / 1313 م (فهرست: 724)
أصفهان - روضاتى (ذريعة 25: 164)
152 - مسألة في الاحباط والتفكير وحكم الصوم إذا ارتد الصائم
نسخه:
مجلس 4 / 2750 فهرست 9: 126)
153 - رسالة في خلل الصلاة = السهويه
نسخه:
سامراء - الامام المهدى المخطوطات العربية في العراق، از حسين على محفوظ: 212)
154 - كفاية المحتاج
نسخه:
لوس آنجلس 3 / 1313 م (فهرست: 724)
155 - اللمعة الجلية في معرفة النية
نسخه ها:
لوس آنجلس 1 / 1313 م. (فهرست: 724)
ملك 2308، 1 / 2057 (فهرست 1: 619، 5: 417)
دانشگاه 6 / 879، 2 / 2312، 7 / 882، 11 / 5396 (فهرست 5: 1992 - 1993، 9:
945، 15: 4238)
گلپايگانى 21 (فهرست 1: 29)
مرعشى 6 / 680، 1 / 3612، 7 / 3733 (فهرست 2: 274، 10: 11 و 133)
آستان قدس 2553، 6207، 8221 (فهرست 2: 107، 5: 485)
مفتاح 2 / 240 (فهرست: 230)
158

وزيري 2310 (فهرست 4: 1253)
الهيات 1 / 306 ج (فهرست 1: 205)
مدينة العلم (فهرست: 100)
واتيكان 1 / 720 عربى (فهرست 1: 68)
156 - رسالة في مناسك الحج
نسخه ها:
لوس آنجلس 2 / 1313 م (فهرست: 724)
آستان قدس 2372 (فهرست 2: 49)
157 - مصباح المبتدى
نسخه ها:
لوس آنجلس 8 / 1313 م (فهرست: 724)
حسينيه شوشتريها 1 / 873 (فهرست: 878 - 879)
آستان قدس 2652، 2651، 6038، 13280 (فهرست 2: 136، 5: 506)
كاشاني (فهرست: 252)
فيضيه 2 / 1835 (فهرست 3: 252)
ملك 7 / 1626 (فهرست 5: 312)
مرعشى 1 / 4150، 7 / 4079 (فهرست 11: 90 و 165)
دانشگاه 7045 (فهرست 16: 438)
الهيات 2 / 583 د (فهرست 1: 336)
وزيري 2 / 2456، 3 / 3201 (فهرست 5: 1300 و 1569)
گلپايگانى 1 / 999 (فهرست 2: 219)
مسجد أعظم 5 / 3326 (فهرست: 623)
158 - شذرة النضيد
نسخه ها:
لوس آنجلس 6 / 1313 م (فهرست: 724)
159

مجلس 3 / 8834 (فهرست دستنويس)
159 - مسألة في صلاة الميت
نسخه:
مجلس 3 / 2750 (فهرست 9: 125)
160 رسالة في تحمل العبادة عن الغير وكيفية الاستنابة = رساله إلى أهل الجزائر
نسخه ها:
ملك 12 / 1742، 14 / 1838 (فهرست 5: 355 و 379 / ذريعة 11: 140)
161 - رسالة في نيات الحج
نسخه:
ملك 23 / 5712
162 - رسالة في نيات العبادات
نسخه:
مرعشى 2 / 4150 (فهرست 11: 165
* ابن فهد احسائى - شهاب الدين أحمد بن محمد بن فهد (م 840)
163 - خلاصة التنقيح
نسخه ها:
حكيم 302 (نشريه 5: 424)
دانشگاه 4 / 2621 (فهرست 9: 1496)
160

* قطان - شمس الدين محمد بن شجاع حلى (نيمه أول قرن نهم)
164 - معالم الدين في فقه آل ياسين
نسخه ها:
دانشگاه 1821، 1157 (فهرست 5: 2056، 7: 417)
مرعشى 399 (فهرست 1: 414)
ملك 781 (فهرست 1: 696)
عمومى رشت 227 م (فهرست: 1175)
- شرح:
ذخائر المجتهدين، از ابوالمجد محمد رضا بن محمد حسين مسجد شاهى أصفهاني
(م 1360).
نسخه:
أصفهان - روضاتى (ببينيد ذريعة 10: 7 و 18)
* إبراهيم بن ليث حسينى (ميانه قرن نهم)
165 - المقدمة الفرعية
نسخه:
پرينستون 2 / 3992 يهودا (فهرست: 149)
* شمس الدين على تولاني نحاريرى عاملي (ميانه قرن نهم)
166 - كفاية المهتدى = التولانية
نسخه ها:
آستان قدس 2283، 2718، 6187 (فهرست 2: 22، 5: 390)
161

الهيات 3 / 168 د (فهرست 1: 251)
دانشگاه 1 / 1163 (فهرست 6: 2233)
ملى 1 / 1190 عربى (فهرست 9: 175)
لوس آنجلس 5 / 97 م (فهرست: 663)
167 - المسائل الفقهية = مسائل ابن طي
نسخه ها:
مجلس 12 / 4566 (فهرست 12: 263 - 264)
دانشگاه 1227، 10 / 5396 (فهرست 6: 2457 - 2460 و 15: 4238)
حضرت عبد العظيم 1 / 235 (فهرست: 445)
168 - الدر المنضود في صيغ العقود
نسخه ها:
آستان قدس 6496 (فهرست 5: 420)
الهيات مشهد 192 (فهرست 1: 113)
* فخر الدين أحمد بن محمد سبيعى عاملي (زنده در 854)
169 - سديد الافهام (رك: ذيل قواعد، به شماره 85)
170 - الدرة الدرية
171 - الأنوار العلية (رك: ذيل اللمعة الدمشقية، به شماره 117)
162

* مفلح بن حسن بن راشد صيمرى (زنده در 887)
172 - غاية المرام، شرحي بر شرائع الاسلام محقق حلى
نسخه ها:
گلپايگانى 155 (فهرست 1: 143)
دانشگاه 780، 7748، 8215 (فهرست 5: 1952 - 1954، 16: 688، 17: 58)
مشهد - شانه چى (نشريه 5: 599)
گوهرشاد 153، 58 (فهرست: 355)
آستان قدس 2790، 6518 (فهرست 5: 468)
حكيم 109 (نشريه 5: 425)
مجلس 4224 (فهرست 11: 243)
مسجد أعظم 23 (فهرست: 298)
173 - كشف الالتباس، شرح الموجز ابن فهد
نسخه ها:
مرعشى 2830، 3693، 939، 1811، 4462 (فهرست 3: 127، 5: 195، 8: 36،
10: 91، 12: 49)
تبريز - قاضى (نشريه 7: 519)
مجلس 3973، 5946 (فهرست 10: 2112، 17: 332)
ملك 1224، 2733 (فهرست 1: 591)
ديوان هند 1089 (فهرست 1: 313)
دانشگاه 6788 (فهرست 16: 360)
163

174 - التنبيه على غرائب من لا يحضره الفقيه
نسخه:
مجلس 11 / 2761 (فهرست 9: 161)
175 - رسالة في سهو الصلاة اليومية
نسخه:
مجلس 6405 (فهرست 16: 309)
176 - جواهر الكلمات
نسخه ها:
كربلا - جعفريه (خزائن كتب كربلا، از سلمان هادي طعمة: 31)
مجلس 5 / 5405 (فهرست 16: 310)
آستان قدس 6464، 2326، 2596 (فهرست 2: 34 - 35، 5: 403)
موزه إيران باستان 4329 (فهرست 203)
مرعشى 2 / 2255، 3702، 2 / 133 (فهرست 1: 153، 6: 240، 10: 104)
گوهرشاد 1120 (فهرست: 255)
ملى 5 / 1668 عربى (فهرست 10: 250)
ملك 2862 (فهرست 1: 214)
دانشگاه 3702 (فهرست 12: 2706) وميكروفيلم 2 / 6192 (فهرست 3: 244)
مسجد أعظم 2 / 3812 (فهرست: 641)
177 - النبذة العقودية في الصيغ النكاحية
نسخه:
مجلس 6 / 5405 (فهرست 16: 311)
164

* محقق كركى (م 940)
178 - فوائد الشرائع، حواشي أو بر شرائع الاسلام محقق حلى
نسخه ها:
دانشگاه 703، 7012، 7050، 1708، 7175 (فهرست 5: 934، 16: 428، 439،
456، 474)
ملك 1 / 1759، 3 / 1716، 2075، 270 (فهرست 1: 229، 5: 346، 358)
مطهرى 2600 (فهرست 1: 393)
حجتيه 592 (فهرست: 50)
نواب، فقه 21، 26 (فهرست: 455)
حكيم (1640، 1642، 540
مرعشى 1 / 1280، 2509، 3352، 1155 (فهرست 3: 327، 4: 80، 7: 95، 9:
129)
مجلس 667، طباطبائى 615، طباطبائى 5356، 8783، 3534 (فهرست 10: 1492 -
(1493، 16: 266)
حسينيه شوشتريها (ذريعة 6: 107)
گلپايگانى 47، 2237 (فهرست 1: 57: 3: 204)
آستانه قم 5788 (فهرست: 107)
ملى، 1381، 1516 عربى (فهرست 9: 380، 10: 12)
گوهرشاد 965، 551 (فهرست: 269)
حضرت عبد العظيم 87 (فهرست: 75)
لوس آنجلس 87 م (فهرست: 199)
پرينستون 695 سرى جديد
ديوان هند 1788 (فهرست 2: 306)
دار الكتب 19909، 29938 (فهرست 1: 248، 266)
مسجد أعظم 3461 (فهرست: 134)
165

فيضيه 1418، 1964 (فهرست 1: 82)
وزيري 1902، 2420 (فهرست 3: 1090، 4: 1288)
غرب، 4 نسخه (فهرست: 100)
آستان قدس 7 نسخه (فهرست 2: 45 - 46، فهرست الفبايى: 713: 730)
ملى فارسي 171 (فهرست 1: 150)
حاشية از لطف الله بن عبد الكريم ميسى عاملي (م 1033)
نسخه: ملك 1 / 1759 (فهرست 5: 358)
179 - جامع المقاصد، شرحي نا تمام بر قواعد الأحكام علامه حلى، از آغاز تا كتاب نكاح، چاپ
تهران - 1272
نسخه ها:
مجلس 4310 (فهرست 12: 4)
نواب 211، 16، فقه (فهرست: 454)
ملى 1156 عربى (فهرست 9: 145)
زنجانى 1 / 23 (فهرست: 198)
گوهرشاد 1337، 1865 (فهرست: 249)
مطهرى 2538 (فهرست 1: 385)
نجف - مدرسه بروجردي (فهرست: 13)
منچستر 783 (فهرست: 1146)
ديوان هند 1803 (فهرست 1: 311)
هاروارد (نشريه 9: 351)
دار الكتب 19895 ب، 20306 (فهرست 1: 311)
لوس آنجلس 100 م (فهرست: 186)
مسجد أعظم 2170 (فهرست: 101)
ملك 2 / 1759 (فهرست 5: 358)
شروح:
1) - از لطف الله بن عبد الكريم ميسى عاملي (م 1033)
نسخه ها:
166

زنجانى 1 / 23 (فهرست: 198)
ملى 1156 عربى (فهرست 9: 145)
2) - از ع. ط (عبد المطلب؟)، پس از 1081 نوشته شده
نسخه:
دانشگاه 2347 (فهرست 9: 959)
180 - تعليق الارشاد، حواشي أو بر إرشاد الأذهان علامه حلى
نسخه ها:
گوهرشاد 772 (فهرست: 256)
مجلس (7782، 5638، 5357، 80 خوئى (فهرست 7: 79، 16: 267، 17: 9405)
الهيات 210 آل آقا (فهرست 1: 762)
آستان قدس 2376 و 6 نسخه ديگر (فهرست 2: 50 - 52، فهرست 698 - 700)
دانشگاه 4166، 6893، 785، 7185، 7684 (فهرست 5: 1858 - 1859، 13:
3134 - 3135، 16: 390، 478، 670)
بنگال 633، 634 (فهرست 1: 312 - 313)
گلپايگانى 41 (فهرست 1: 48)
عمومى أصفهان 3073 (فهرست 1: 218)
كرمانشاه - نجومى (فهرست: 265)
مطهرى 1 / 2600، 1 / 2488 (فهرست 1: 396 - 397، 4: 141 - 142)
حسنينه شوشتريها 1 / 159 (فهرست: 837)
امام صادق (ذريعة 6: 16)
خيرات خان 1 / 53، 1 / 85 (فهرست 1735 - 1736، 1790)
حضرت عبد العظيم 2 / 130 (فهرست: 439)
مرعشى 79 (فهرست 1: 97)
فيضيه 1146 (فهرست 1: 72)
وزيري 1291 (فهرست 3: 918)
استادى (فهرست: 13)
رشت 1 / 43 (فهرست: 1193)
167

مفتاح 228 (فهرست: 141)
حكيم 1686
تربيت 36 (فهرست: 36)
دار الكتب (20038 ب، 20307 ب (فهرست 1: 243، 265)
مسجد أعظم 2690 (فهرست: 127)
ملك 2 / 2400، 6 / 2580)
181 - أجوبة المسائل الفقهية، گردآورده فضل الله حسينى استرآبادي.
نسخه ها:
دانشگاه 43 / 2144 (فهرست 9: 829)
مجلس 17 / 4566، 3 / 5340 (فهرست 12: 266، 16: 252)
مطهرى 3 / 6041 (فهرست 4: 110)
استادى (فهرست: 68)
آستان قدس 677 (فهرست ألفبائي: 847)
ترجمه فارسي از محمد صادق سركانى (زنده در 1033)
نسخه:
وزيري (فهرست ميكروفيلمهاى دانشگاه تهران 1: 702)
182 - أجوبة المسائل الفقهية
نسخه ها:
آستان قدس 2333 - 2334 (فهرست: 2: 36 - 37)
دانشگاه 5 - 4 / 6963 (فهرست 16: 412)
حسينيه شوشتريها (ذريعة 12: 247)
183 - أجوبة المسائل الصيمرية = الفوائد الوافية أو المسائل التي ارسلها الشيخ حسين بن مفلح
الصيمري
نسخه ها:
ملك 3 / 1954 (فهرست 5: 400)
168

سامراء - مدرسه ء شيرازي (ذريعة 2: 89، 5: 204)
184 - أجوبة مسائل وردت في محرم سنة 929 عن السادة العلماء
نسخه:
دانشگاه 1 / 872 (فهرست 5: 1807)
185 - أجوبة مسائل مولانا يوسف المازندراني
نسخه:
مطهرى 2 / 6041 (فهرست 5: 120)
186 - أجوبة المسائل الفقهية، گرد آورده علي بن أبي الفتح مزرعى عاملي. چاپ صيدا -
9 / 348 (در معادن الجواهر سيد محسن امين عاملي 1: 345 - 351)
187 - أجوبة المسائل الفقهية، پاسخهاى وى به سؤالات مختلف فقهى كه چند مجموعه از آن در
دست است:
1) نسخه:
ملك 1302 (فهرست 1: 176)
2) نسخه:
حكيم 1697 (فهرست 1: 166)
3) نسخه:
گلپايگانى 827 (فهرست 2: 8)
4) نسخه:
مطهرى 2333 (فهرست 1: 409، 5: 561)
5) نسخه:
همان كتابخانه 1 / 1176 (فهرست 3: 285 - 286)
6) نسخه:
دانشگاه 6 / 6963 (فهرست 16: 413)
169

7) نسخه:
همان كتابخانه 7 / 7177 (فهرست 16: 475)
8) نسخه:
همان كتابخانه 98 / 7387 (فهرست 16: 534)
9) نسخه:
ملك 1 / 5806
10) نسخه ها:
همان كتابخانه 14 / 5806
مسجد أعظم 15 / 1345، 6 / 3051 (فهرست: 510 و 611)
188 - فتاوى
نسخه ها:
آستانه قم 2 / 5844 (فهرست: 219)
ملى فارس 3 / 226 (فهرست 1: 200)
189 - المسموعة، به فارسي، پاسخهاى أو به پرسشهاى فقهى كه وسيله شمس الدين محمد متقال باف
گردآورى شده است.
نسخه:
نجف - مدرسة السيد (ذريعة 21: 25)
190 - رسالة في التقية
نسخه ها:
مجلس 10 / 4566 (فهرست 12: 263)
دانشگاه 9 / 6963 (فهرست 16: 413)
مسجد أعظم 5 / 351 (فهرست: 611)
ملك 9 / 5806
گلپايگانى 7 / 1751 (فهرست 3: 41)
پرينستون 2 / 1935 سرى جديد
170

191 - رسالة في وجوب الطهارة لمس كتاب الله
نسخه:
مدرسة خيرات خان 2 / 53 (فهرست: 1736)
192 - رسالة في ما تنجس بعضه واشتبه موضع النجاسة
نسخه ها:
دانشگاه شيراز، أصل (در مجموعه اى از چهارده رساله كركى همه به خط أو)
دانشگاه 40 / 2144 (فهرست 9: 828)
193 - الألفية
نسخه ها:
مدينة العلم (فهرست: 67)
گلپايگانى 2 / 43 (فهرست 1: 54)
194 - الجعفرية، چاپ تهران - 1314 و 1318
چند نسخه منتخب:
آستان قدس 2319، 2316، 2321، 2325 (فهرست 2: 32 - 33)
مجلس 546 طباطبائى، 1161 طباطبائى، 2 / 3112 (فهرست 10: 674)
وزيري 1 / 952 (فهرست 2: 784)
حضرت عبد العظيم 1 / 122 (فهرست: 438)
دانشگاه 7 / 872 (فهرست 5: 1841 - 1842)
أصغر مهدوى 1 / 500 (فهرست: 120)
مرعشى 1 / 680 (فهرست 2: 273)
مدرسه نواب 18 فقه (فهرست: 454)
دار الكتب 21237 (فهرست 1: 400)
بانكيپور 844 (فهرست عربى 1: 84)
171

ترجمه هاى فارسي:
1) از حسن بن عبد الغفار (نيمه أول قرن دهم).
نسخه:
مجلس 1 / 3112 (فهرست 10: 673)
2) از أبو المعالي ابن بدر الدين حسن حسينى استرآبادي (زنده در 935)
نسخه ها:
تفليس 10 / 699 نشريه 8: 260)
نجف - صاحب الذريعة (ذريعة 4: 94 و 104)
3) از علي بن حسن زواري (ميانه قرن دهم).
نسخه:
وزيري 2 / 2284 (فهرست 4: 1232)
4) از حسن بن غياث استرآبادي (قرن دهم).
نسخه ها:
مرعشى 2 / 4208 (فهرست 11: 209)
الهيات 304 د (فهرست 1: 28)
5 - 7) سه ترجمه ناشناخته ديگر:
مسجد جامع تهران 4 / 313 (فهرست: 383)
ديوان هند Ashburmer 121 (فهرست: 78)
بانكيپور 1247 (فهرست فارسي 1: 199)
به نظم عربى:
العايديه في نظم الجعفرية، از عبد الحسين بن عبد الرضا كاظمى (زنده در 1120).
نسخه:
نجف - مدرسه بروجردي (ذريعة 15: 204)
شروح وحواشي: 1 - حواشي خود كركى.
نسخه ها:
دانشگاه 7 / 872 (فهرست 5: 1862)
آستان قدس 2 / 113 فقه (فهرست 2: 34)
172

2 - المطالب المظفرية في شرح الجعفرية، از محمد بن أبي طالب موسوى استرآبادي
(زنده در 940).
چند نسخه منتخب:
آصفيه 146 فقه شيعه (فهرست 2: 245 - 246)
آستان قدس 2622، 2623، 2478، 2479، 2480، 6497 (فهرست
2: 83 - 84 - 126 - 127، 5: 506 - 507)
حجتيه 121 (فهرست: 86)
حقوق 31 د، 320 ج (فهرست: 469)
ملك 2380، 2797 (فهرست 1: 688)
مجلس 33، 139 امام جمعه خوئى (فهرست 7: 153)
دانشگاه 1 / 2694، 6659، 8683 (فهرست 10: 1577، 16: 327، 17: 194)
موزه بغداد 2806، 3038 (فهرست 1: 256)
ديوان هند 1811 (فهرست 2: 314)
3 - الغروية في شرح الجعفرية، از شرف الدين على حسينى استرآبادي (زنده در 938).
نسخه ها:
آستان قدس 2499 (فهرست 2: 90)
پرينستون 1 / 1935 سرى جديد
حكيم 58 (نشريه 5: 423)
4 - الحيدرية في شرح الجعفرية، از شاه طاهر بن رضى الدين حسينى إسماعيلي دكنى
(م 952).
نسخه ها:
آستان قدس 2621 (فهرست 5: 455 و 507)
لوس آنجلس 829 م (فهرست: 216)
5 - حاشية نور الدين علي بن عبد العالي ميسى (م 938).
نسخه:
امام جمعه زنجان (فهرست: 113)
6 - شرح خطبة الجعفرية از محمد مهدى رضوى مشهدي (زنده در 954).
نسخه:
173

الهيات 1 / 99 (فهرست 1: 715)
7 - شرح نظام الدين عبد الحي بن عبد الوهاب حسينى اشرقى گرگانى (ميانه قرن دهم).
نسخه:
بنگال 634 (فهرست 1: 313)
8) الفوائد العلية، از فاضل جواد (زنده در 1044).
نسخه ها:
غرب 1132 (فهرست: 167)
مرعشى 1712 (فهرست 5: 103 - 104)
مجلس 9391 (فهرست دستنويس)
سامراء - مدرسه شيرازي (ذريعة 16: 350)
أصفهان - روضاتى (فهرست 1: 260)
9) الأشعة البدرية، از محمد إسماعيل بن محمد إبراهيم فدائى كزازى (م 1263).
نسخه ها:
مسجد أعظم 3، 289، 593 (فهرست 22 - 23)
10) شرح على أكبر بن إبراهيم خوانسارى (م 1271).
نسخه:
گلپايگانى 89 (فهرست 1: 92)
12 - 11) ناشناخته.
نسخه ها:
گوهرشاد 560 (فهرست: 318)
مسجد أعظم 4 / 3051 (فهرست: 611)
195 - حاشية تحرير الأحكام (رك: ذيل تحرير، به شماه 82)
196 - حاشية قواعد الأحكام (رك: ذيل قواعد، به شماره 85)
197 - حاشية الألفية (رك: ذيل ألفية، به شماره 118)
174

198 - حاشية مختلف الشيعة (رك: ذيل مختلف، به شماره 86)
199 - حاشية مختصر النافع (رك: ذيل مختصر، به شماره 60)
200 - النجمية، در أصول عقائد واحكام نماز:
نسخه ها:
أصغر مهدوى 2 / 500 (فهرست: 120)
آستان قدس 2746 (فهرست 5: 526)
گلپايگانى 4 / 43 (فهرست 1: 54)
لوس آنجلس 1051 م (فهرست: 707)
- شرح:
الكواكب الدرية، از حسين بن علي اوالى هجرى (زنده در 950)
نسخه:
آستان قدس 2543 (فهرست 2: 104)
201 - معاني افعال الصلاة.
نسخه:
غرب 6 / 4712 (فهرست: 380)
202 - رسالة في القبلة
نسخه ها:
ملى 11 / 1493 عربى (فهرست 10: 621)
دانشگاه 6 / 3597 (فهرست 15: 4240)
203 - رسالة في جواز السجود على التربة الحسينية المشوية.
نسخه ها:
دانشگاه شيراز، أصل (در مجموعه اى از چهارده رساله كركى همه به خط خود أو)
175

مرعشى 2 / 1280 (فهرست 4: 80)
دانشگاه 1 / 2888 (فهرست 10: 1732)
دار الكتب 20325 (فهرست 1: 388)
قادريه 523 (فهرست 2: 323)
ملك 4 / 1954 (فهرست 5: 400)
204 - رسالة في صلاة الجمعة، چاپ قم - 1395 (در مجموعه آشنايى با چند نسخه خطى: 273 -
283).
نسخه ها:
آستان قدس 2423 (فهرست 2: 65)
مرعشى 3 / 110، 6 / 1409 (فهرست 1: 132، 4: 187)
زنجانى 2 / 23 (فهرست: 198)
دانشگاه 1 / 4412 (فهرست 13: 3374)
ملك 3 / 804، 31 / 1142، 2 / 1838 (فهرست 5: 182، 139 و 378)
گوهرشاد 3 / 1721 (فهرست: 346)
مدينة العلم (فهرست: 102)
ترجمه فارسي از محمد صادق سركانى (زنده در 1033) كه ميكروفيلمى از آن در دانشگاه
هست (فهرست ميكروفيلمها 1: 703)
205 - رسالة في خلل الصلاة، چاپ تهران - 1322 (همراه البيان شهيد أول).
چند نسخه ء منتخب:
آستان قدس 2358، 2448، 6980 (فهرست 2: 53 و 73، 5: 418)
گوهرشاد 3 / 1655 (فهرست: 296)
حقوق 3 / 56 د (فهرست: 336)
مجلس 8 / 6342
الهيات 4 / 106 د (فهرست 1: 235)
مطهرى 4 / 2913، 4 / 8180 (فهرست 4: 64 و 395)
ملى 3 / 1190 عربى (فهرست 9: 176)
176

مرعشى 5 / 1003، 2 / 4709، 3 / 1466، 3 / 2261 (فهرست 3: 199، 4: 258، 6:
246، 11: 89)
مسجد أعظم 7 / 3051، 5 / 3840 (فهرست: 611، 642)
حسينيه شوشتريها (ذريعة 12: 267، 14: 212)
ملك 13 / 5806
پرينستون 3 / 976 سرى جديد
206 - فوائد في صلاة المسافر
نسخه ها:
دانشگاه 2144، برك 81 - 86 (فهرست 9: 806)
مسجد أعظم 3 / 3051 (فهرست: 611)
پرينستون 3 / 1935 سرى جديد
207 - رساله في الحج والعمرة
نسخه ها:
الهيات 3 / 142 و (فهرست 1: 246)
ملى 7 / 1957 فارسي، 2 / 1190 عربى (فهرست 4 / 430، 9: 175)
مجلس 9 / 4339 (فهرست 12: 41)
مسجد أعظم 2 / 3051 (فهرست: 611)
آستان قدس 2641 (فهرست 2: 132 - 133)
208 - صيغ العقود والايقاعات، چاپ تهران - 1315 (در كلمات المحققين) و 1318.
چند نسخه منتخب:
آستان قدس 2488، 2489، 7094، (فهرست 2: 86، 5: 465)
مرعشى 3 / 680، 4 / 22، 1 / 133 (فهرست 1: 34 و 153، 2: 273)
مجلس 10 / 4339، 2 / 5354 (فهرست 12: 41 - 42، 16: 264)
ملى 6 / 1957 فارسي، 2 / 1956 عربى (فهرست 6: 429 - 430، 10: 638)
دانشگاه 2 / 5397، 10 / 6963 (فهرست 15: 4239، 16: 413)
177

ملك 647 (فهرست 1: 487)
بنگال 645 (فهرست 1: 618)
ترجمه فارسي، از محمد يوسف استرآبادي (أواخر قرن سيزدهم) كه چندين بار چاپ
شده است.
209 - أنيس التوابين، نظرات فقهى، گردآورده حافظ كاشاني.
نسخه:
مرعشى 4 / 1003 (فهرست 3: 199)
210 - قاطعة اللحاج، چاپ تهران - 1313 (در مجموعه كلمات المحققين).
چند نسخه منتخب:
شيراز - دانشگاه (در ضمن مجموعه اى از چهارده رساله به خط أو)
آستان قدس 2527، 2528، 2798 (فهرست 2: 99)
دانشگاه 2 / 872 - 7202 (فهرست 5: 1967، 16: 486)
مجلس 5650 (فهرست: 17: 106)
ملى 1906 عربى (فهرست 10: 566)
سامراء - الامام المهدى (محفوظ 2: 212)
ملك 597، 1 / 2629، 6 / 2710 (فهرست 1: 559)
لوس آنجلس 4 / 1283 م (فهرست: 722)
ترجمه فارسي از محمد باقر بن أبو الفتوح موسوى (أواخر قرن يازدهم).
نسخه:
تبريز - ثقة الاسلام (نشريه 7: 532)
211 - رسالة في تحقيق البيع بشرط الخيار
نسخه:
دانشگاه 2 / 2888 (فهرست 10: 1733)
178

212 - رسالة في تصرف المشترى في زمن الخيار
نسخه:
مجلس 6 / 3333 (فهرست 10: 1130 - 1131. نيز ببينيد ذريعة 11: 148 - 149)
213 - رسالة في شروط النكاح
نسخه:
مرعشى 4 / 680 (فهرست 2: 273)
214 - رسالة في الرضاع، چاپ تهران - 1313 (در مجموعه كلمات المحققين).
چند نسخه منتخب:
مرعشى 7 / 680، 2 / 2773 (فهرست 2: 274، 7: 332)
مجلس 13 / 4566 (فهرست 12: 264)
حسينيه شوشتريها (ذريعة 11: 192)
مطهرى 10 / 2533 (فهرست 5: 54)
پرينستون 1399 سرى جديد
ملك 9 / 804، 1 / 1613، 5 / 2880، 4 / 2965، 5 / 5809 (فهرست 5: 183 و 307)
215 - رسالة في المتعة
نسخه ها:
دانشگاه 2144 (فهرست 9: 806)
ليدن 3 / Warn 967 (فهرست 4: 117)
216 - رسالة في طلاق الغائب
نسخه ها:
دانشگاه شيراز، أصل (ضمن مجموعه اى از چهارده رساله كركى همه به خط أو)
مطهرى 21 / 2919 (فهرست 5: 306)
179

217 - رسالة في الأرض المندرسة
نسخه ها:
آستان قدس 2443، 7618 (فهرست 2: 69، فهرست ألفبائي: 784 و 798)
دانشگاه 1 / 6958 (فهرست 16: 411)
مطهرى 2 / 3392 (فهرست 3: 111)
مجلس 8 / 3147 (فهرست 10: 725)
مرعشى 3 / 1409 (فهرست 4: 186)
گلپايگانى 146 (فهرست 1: 136)
فيضيه 13 / 1290 (فهرست 3: 75)
ملك 10 / 804، 7 / 2965 (فهرست 5: 183)
218 - شرح مبحث الميراث من المختصر النافع (ببينيد: ذريعة 6: 193 - 194).
نسخه ها:
دانشگاه 4 / 1643 (فهرست 8: 220. نيز ببينيد 16: 369 و 629 براي دو نسخه محتمل
ديگر شماره هاى 2 / 6817 و 2 / 7564)
219 - رسالة في العدالة = رسالة في معرفة الكبائر
نسخه ها:
دانشگاه 3 / 5397، 39 / 2144، 2 / 6963، 5 / 2888، 3 / 1015 (فهرست 5: 1496
1497، 9: 828، 10: 1733، 15: 4239، 16: 412)
مجلس 7 / 4339 (فهرست 12: 40)
آستان قدس 3538، 7615 (فهرست 2: 90، 5: 44)
مرعشى 4 / 1409 (فهرست 4: 186)
أدبيات 2 / 282 امام جمعه كرمان (فهرست: 43)
ملك 13 / 675، 5 / 804، 1 / 1838، 8 / 2965 (فهرست 5: 145 و 182 و 378)
لوس آنجلس 451 م (فهرست: 241).
180

* إبراهيم بن سليمان قطيفى (زنده در 945)
220 - رسالة في النية
نسخه:
آستان قدس 2451 (فهرست 2: 74)
221 - الرسالة النجفية في سهو الصلاة اليومية
نسخه ها:
مجلس 2 / 9398، 5405 (فهرست 16: 309)
آستان قدس 1449، 2448 (فهرست 2: 103)
مدينة العلم (فهرست: 100)
أصفهان - روضاتى (ذريعة 11: 227 - 228)
222 - السراج الوهاج، چاپ تهران - 1313 (در مجموعه كلمات المحققين)
223 - رسالة في الرضاع، چاپ تهران - 1313 (در همان مجموعه)
نسخه ها:
دانشگاه 8 / 7043 (فهرست 16: 437)
ملك 2 / 2595
آستان قدس 7622 (فهرست الفبايى: 826)
224 - الهادي إلى الرشاد (رك: ذيل ارشاد، به شماره ء 80)
225 - حاشية ارشاد (رك: ذيل ارشاد، به شماه 80)
226 - كشف الفوائد (رك: ذيل قواعد، به شماره 85)
181

227 - شرح الألفية (رك: ذيل ألفيه، به شماره 118)
228 - حاشية الألفية (رك: ذيل ألفية، به شماره 118)
* محمد بن حارث منصورى بحراني (زنده در 952)
229 - السيفية، در أصول عقائد واحكام نماز
نسخه:
مجلس 2 / 4339 (فهرست 12: 38)
230 - رسالة في معرفة القبلة
نسخه:
ملى فارس 8 / 472 (فهرست 2: 66)
231 - مسألة في اشتراط استقرار الحياة في الذبيحة
نسخه:
مجلس 7 / 2761 (فهرست 9: 159)
* علي بن أحمد بن هلال منشار عاملي (ميانه قرن دهم)
232 - صيغ العقود والايقاعات
نسخه:
مجلس 7185 (فهرست دستنويس)
182

* شهيد دوم (م 966)
233 - فوائد القواعد، شرحي برقواعد الاحكام علامه حلى
نسخه ها:
وزيري 1585 (فهرست 3: 993)
مجلس 1307 (فهرست 4: 78 - 90)
امام جمعه زنجان (فهرست: 104)
مدينة العلم (فهرست: 95)
أصفهان - دانشگاه 2 / 16917 (فهرست: 923)
تبريز - قاضى (نشريه 7: 517)
قزوين - حاج سيد جوادى (نشريه 5: 343)
مرعشى 1 / 4242 (فهرست 11: 239)
234 - حاشية الشرايع، حواشي أو بر شرايع الاسلام محقق حلى
نسخه ها:
مجلس 1 / 5354، 4360 (فهرست 12: 73، 16: 264)
بانكيپور 847 (فهرست عربى 1: 84)
تبريز - ملى 3349 (فهرست 1: 404)
نواب 25 فقه (فهرست: 455)
شيرازي (ذريعة 6: 106 - 107)
235 - مسالك الأفهام، شرحي برهمان شرايع محقق كه مكررا به چاپ رسيده است.
چند نسخه منتخب:
مرعشى 1328، 1205، 1621، 4444 (فهرست 4: 6، 111 - 112، 5: 25 - 26، 12:
38)
مجلس 4646 (فهرست 13: 34 - 35)
183

دانشگاه 762، 1121 (فهرست 5: 2037 - 2039)
وزيري 24 (فهرست 1: 40)
حضرت عبد العظيم 197 (فهرست: 476)
نواب 64 فقه (فهرست: 476)
236 - روض الجنان، شرح ناتمام بر إرشاد الأذهان علامه كه فقط در بخش طهارت وصلاة آن
نوشته شده است، چاپ تهران - 1303 و 1307.
چند نسخه منتخب:
آستان قدس 2770 أصل (فهرست 5: 449)
سنا (مجلس 2) 502 (فهرست 1: 293)
نواب 28 فقه (فهرست: 457)
237 - الروضة البهية، شرح اللمعة الدمشقية شهيد أول كه مكررا به چاپ رسيده است.
چند نسخه منتخب:
دانشگاه 709 (فهرست 5: 1908 - 1916)
آصفيه 11 فقه شيعه (فهرست 2: 239 - 240)
موزه بغداد 262، 276 (فهرست 1: 240 - 242)
آستان قدس 14856
مجلس 4886 (فهرست: 2809)
آستانه قم 5956 (فهرست: 123)
مسجد أعظم 1909 (فهرست: 210)
- شروح وحواشي
1) كشف الرموز الخفية، از محمد بن حسن عاملي (م 1030)
نسخه ها:
آستان قدس 2354 - 2356، 6517، 7142 (فهرست 2: 44، 5: 407 فهرست
الفبايى: 712، 730)
مجلس 2 / 3362 (فهرست 10: 1188)
184

وزيري 4 (فهرست 1: 4 - 5)
2) شرح أحمد بن محمد تونى (زنده در 1097)، چاپ تبريز 1291 وچاپهاى ديگر.
(همه در هامش الروضة البهية)
چند نسخه منتخب:
مجلس 1 / 3362 (فهرست 10: 1187)
مسجد أعظم 1334 (فهرست: 133)
خيرات خان 57 (فهرست: 1738)
آستانه قم 6036 (فهرست: 107)
تبريز - قاضى (نشريه 7: 513)
3 - شرح عبد الحسين ابن أبو الحسن عاصى (زنده در 1081)
نسخه:
مدينة العلم (فهرست: 83)
4) شرح محمد بن قاسم أصفهاني ديلماج (زنده در 1084) بخشي چاپ شده (فهرست
مشار: 282)
نسخه ها:
ملك 2 / 3568
فيضيه (فهرست 1: 81)
الهيات 283 آل آقا (فهرست 1: 763)
5) شرح إبراهيم بن حسين مرعشى خليفه سلطان (م 1098) چاپ تبريز 1291 و
چاپهاى ديگر (همه در هامش الروضة البهية)
نسخه ها:
مرعشى 1 / 3060 (فهرست 8: 281)
دانشگاه 2 / 4107 (فهرست 13: 3085)
مجلس 3 / 3362 (فهرست 10: 1188 - 1189)
6) شرح فخر الدين محمد موسوى (أواخر قرن 11؟)
نسخه:
مرعشى 1 / 2016 (فهرست 6: 17)
7) شرح أبو طالب ابن ميرزابيگ موسوى فندرسكى (سده 11؟)
185

نسخه:
دانشگاه 1 / 874 (فهرست 3: 134، 5: 1863 - 1864)
8) الزهرات الذوية از علي بن محمد عاملي، چاپ تبريز، 1291 وچاپهاى ديگر (همه
در هامش الروضة البهية)
نسخه ها:
مرعشى 1 / 4320، اصلى (فهرست 11: 313)
آستانه قم 1 / 6202 (فهرست: 185)
غرب 1 / 1085، 4511 (فهرست 135 - 136، 287)
الهيات 1 / 91 د (فهرست 1: 233)
آصفيه 90 - 91 فقه شيعه (فهرست 1: 241 - 242)
دانشگاه 6643 (فهرست 16: 324)
گلپايگانى 277 (فهرست 1: 241)
9) الرد على اعتراضات خليفه سلطان على الروضة البهية، از همان نويسنده
نسخه ها:
مرعشى 2 / 4320، أصل (فهرست 11: 313)
مجلس 1295 (فهرست 4: 70 - 71)
الهيات 2 / 91 د (فهرست 1: 233)
آستانه قم 1 / 6202 (فهرست: 185)
دانشگاه 2 / 7725 (فهرست 16: 684)
آستان قدس 144 فقه (فهرست 2: 45)
10) شرح جعفر بن عبد الله حويزى قاضى (م 1115)
نسخه ها:
مجلس - امام جمعه خوئى 89 (فهرست 7: 89 - 90)
مطهرى 2558 (فهرست 1: 396)
ملك 2243 فهرست 1: 226)
دانشگاه 7039 (فهرست 16: 435)
گلپايگانى 1107 (فهرست 2: 56)
وزيري 1193، 1548 (فهرست 3: 889 - 890، 987)
186

11) شرح محمد إبراهيم بن محمد معصوم حسينى قزوينى (م 1149)
نسخه:
غرب 9 - 28 / 188 (فهرست: 224)
12) كشف اللسان من منطق الطيور والحيوان = رساله در شرح لغات اطمعه شرح لمعه، از
إسماعيل بن محمد ملك يزدى عقدائى (زنده در 1117)
نسخه ها:
مسجد أعظم 11 / 798، 2 / 2647 (فهرست: 478 و 575)
13) - نا معلوم، پيش از 1119 تحرير شده.
نسخه:
ملك 6357 (فهرست 1: 225)
14) شرح جمال الدين خوانسارى، چاپ تهران، 1272
نسخه:
مسجد أعظم 328: أصل (فهرست: 134)
15) المناهج السوية، از فاضل هندى
16) تعليق على مبحث الزوال من الروضة البهية، از أحمد بن إبراهيم بحراني.
17) العين في تعارض حقي المتبايعين، از مختارى.
18) شرح محمد بن محمد صالح حسينى خاتون آبادي (م 1148)
نسخه ها:
آستان قدس 6495 (فهرست 5: 409)
أدبيات 153 كرمان (فهرست 84)
19) شرح محمد رفيع بن فرج گيلانى (زنده در 1150)
نسخه:
ملك 1066 (فهرست 1: 228)
20) إشارات الفقه، از صدر الدين محمد بن محمد نصير طباطبائى يزدى (م 1154)
نسخه:
وزيري 2 / 320 (فهرست 1: 303)
21) الإبانة المرضية، از محمد صالح بن محمد سعيد خلخالى (زنده در 1175)، چاپ
تهران - 1313).
187

نسخه ها:
مرعشى 2786 (فهرست: 349 - 350)
دانشگاه 5830 (فهرست 16: 100)
22) شرح عبارة مشكلة في مبحث صلاة الميت، از حسين بن أبو القاسم خوانسارى (م
1191، چاپ أصفهان 1377 (با النهريه محمد باقر خوانسارى).
23) شرع عبارة مشكلة في مبحث صلاة الخوف، از همان نويسنده.
نسخه:
سنا (مجلس 2) 5 / 1135 (فهرست 1: 129)
24) شرح محمد صادق (سده 12)
نسخه:
غرب 77 (فهرست: 131)
25) المفردات الفارقة، از عبد القادر بن صدر الدين حسينى مازندرانى.
نسخه:
دانشگاه 2 / 2865 (فهرست 10: 1712)
26) شرح حسين قزوينى.
نسخه:
ملى 1945 عربى (فهرست 10: 624)
27) شرح كرمانشاهى
نسخه ها:
آستان قدس 179 فقه، 7141 (فهرست 2: 54، 5: 410)
گوهرشاد 1972 (فهرست: 267)
خيرات خان 56 (فهرست: 1738 - 1739)
مشهد - الهيات 1080، 1099 (فهرست 2: 230، 240)
لوس آنجلس M 29 (فهرست: 198)
28) شرح إسماعيل بن خداداد هزار جريبى استرآبادي (زنده در 1226)
نسخه ها:
دانشگاه 7291، 7747 (فهرست 16: 506، 688)
29) شرح عبد الله بن محمد تقي هزار جريبى تيلكى (م پيش از 1233)
188

نسخه:
مسجد أعظم 85 (فهرست: 133)
30) شرح محمد مهدي بن محمد جعفر موسوى (زنده در 1237)
نسخه:
فيضيه 186 (فهرست 1: 114)
31) شرح محمد جعفر بن صفر همداني (م 1238)
نسخه:
غرب 77 (فهرست 131)
32) شرح موسى بن جعفر كاشف الغطاء (م 1243)
نسخه ها:
خيرات خان 2 / 21، 1 / 61 (فهرست: 1779 - 1780، 1784)
33) شرح محمد رضا آل بحر العلوم
نسخه:
حقوق 21 ب (فهرست: 384)
34) مخزن الاسرار الفقهية، از محمد على هزار جريبى.
نسخه ها:
مرعشى 4509، 2469 (فهرست 7: 61، 12: 84)
گلپايگانى 185، 404، 457 (فهرست 1: 168، 2: 163 - 164)
وزيري 641 (فهرست 2: 544)
دانشگاه 6628 (فهرست 16: 320)
آستان قدس 7924 (فهرست ألفبائي: 997)
خيرات خان 1 / 97 (فهرست: 1791)
لوس آنجلس M 944 (فهرست: 349)
35) شرح أحمد بن محمد مهدى نراقى (م 1245)
نسخه:
دانشگاه 9213 (فهرست 17: 321)
36) شرح عبد الله بن محمد جعفر كرمانشاهى (زنده در 1253)
نسخه:
189

الهيات 7 / 819 و (فهرست 2: 21)
37) شرح على آل كاشف الغطاء
38) فصل الخطاب الإبراهيمية، از إبراهيم بن محمد حسين مدنى شيرازي (م حدود
1255)
نسخه:
تربيت 62 (فهرست: 51)
39) رساله سهله در شرح قبله، فارسي، از على أكبر بن علي بن محمد إسماعيلي (زنده
در 1255)
نسخه:
دانشگاه 3703 (فهرست 12: 2707)
40) شرح مسيح بن محمد سعيد تهرانى
نسخه:
نواب 44 فقه (فهرست: 461)
41) شرح محمد نائينى (زنده در 1259)
نسخه:
مطهرى 6028 (فهرست 4: 202)
42) مجمع الآراء، از محمد جعفر استرآبادي
نسخه ها:
مرعشى 2 / 3082، 3850 (فهرست 8: 307: 10: 236)
لوس آنجلس 4 / M 103 (فهرست: 664)
43) شرح محمد رضا بن علي شريف گوگدى گلپايگانى (زنده در 1264)
نسخه:
دانشگاه 1953 (فهرست 8: 568)
44) لمعات، فارسي، از محمد بن مقيم بارفروشى مازندرانى (زنده در 1264)
نسخه ها:
مسجد أعظم 3 / 284 (فهرست: 439)
فيضيه 1559 (فهرست 2: 89)
45) اللوامع از همان نويسنده
190

نسخه ها:
مرعشى 2401، 2717 (فهرست 7: 3: 283)
46) شرح محمد باقر گلپايگانى (زنده در 1267)
نسخه:
گلپايگانى 234 (فهرست 1: 201)
47) منهاج الأمة، از نصير الدين بن محمد نراقى (م 1273)
نسخه ها:
نواب 57 - 59 (فهرست: 479)
48) شرح محمد جعفر بن محمد صفى آباده اى (م 1280)
نسخه:
نجف - مدرسه بروجردي (ذريعة 16: 292)
49) شرح محمد إبراهيم قشلاقى
نسخه:
فيضيه 108 (فهرست 1: 114)
50) الحديقة النجفية، از محمد تقي بن حسينعلى هروى أصفهاني (م 1299)
نسخه ها:
گوهرشاد 1602 (فهرست: 288)
الهيات 269 د، 603 د (فهرست 1: 541)
مرعشى 2018 (فهرست 6: 19، 20)
نجف - حسينيه كاشف الغطاء (ذريعة 6: 390)
تبريز - قاضى (همان مأخذ)
51) - از جعفر كزازى
نسخه:
مسجد أعظم 812 (فهرست: 133)
52) صفاء الروضة، از محمد صالح بن حسن موسوى داماد (م 1301)
نسخه ها:
مرعشى 3140 (فهرست 8: 369 - 370)
آستان قدس 6851 (فهرست 5: 457)
191

53) - از حسن بن أحمد حسينى گيلانى (زنده در 1306)
نسخه:
فيضيه 323 (فهرست 1: 116)
54) التعليقة الأنيقة، از محمد عباس بن علي أكبر موسوى تسترى لكنهوى (م 1306)،
چاپ لكنهو، 1339 (فهرست آصفيه 4: 477)
55) حديقة الروضة = منهاج النجاح، از محمد علي بن أحمد قراچه داغى (م 1310)،
چاپ تبريز - 1291 وچاپهاى ديگر (همه در هامش الروضة البهية
56) - از جواد بن عبد الحسين نجفي (م 1311)
نسخه:
مجلس 4331 (فهرست 12: 22)
57) - از محمد على رضوى
نسخه:
آستان قدس 6587 (فهرست 5: 410)
58) - از محمد طاهر بن إسماعيل موسوى دزفولى (زندره در 1311)
نسخه:
حسينيه شوشتريها (ذريعة 13: 293 - 294)
59) المقاصد العلية، از علي بن محمد اعرجى (زنده در 1322)
نسخه:
مدينة العلم (فهرست: 120 - 122)
60) منهاج النجات، از علي بن عبد الله عليارى (م 1327)، چاپ تبريز - 1309،
1340.
61) منهاج الملة، از همان نويسنده.
نسخه:
مرعشى (ذريعة 23: 176)
62) - از محمد علي بن محمد نصير گيلانى مدرس (م 1334)، بخشي در تهران چاپ
شده 1323.
نسخه:
مرعشى 1 / 2078 (فهرست 6: 91)
192

63) - از محمد حسين بن محمد قاسم قمشه اى (م 1336)
نسخه ها:
حسينيه شوشتريها 819 - 820 (فهرست: 800)
64) - از حسن بن أحمد حسينى كاشاني (م 1342)
نسخه:
آستان قدس 7140 (فهرست 5: 411)
65) الحاشية الرضيه، از امجد حسين بن منور على الله آبادي (زنده در 1343)،
چاپ هند - 1343.
66) سراج الأمة، از محمد حسن بن صفر على بارفروشى (م 1345)، چاپ تهران -
1324، 1366.
67) - از مرتضى حسينى سدهى أصفهاني
نسخه:
مرعشى (فهرست ميكروفيلمهاى دانشگاه، 2: 174)
68) - از محمد جعفر بن محمد طاهر
نسخه:
مجلس 271 طباطبائى
69) از عبد الغنى
نسخه:
حسينيه شوشتريها (ذريعة 14: 38)
70 - 80) 11 شرح نامعلوم يا نا مشخص
الف) نسخه: دانشگاه 1 / 6996 (فهرست 16: 423)
ب) نسخه: ملك 2545 (فهرست 1: 225)
ج) نسخه: آستان قدس 180 فقه (فهرست 2: 54 - 55)
د) نسخه: فيضيه 60 (فهرست 1: 81)
ه‍) نسخه: رضويه 2 / 49 (فهرست: 48)
و) نسخه: دانشگاه 2 / 2526 (فهرست 9: 1326)
ز) نسخه: فيضيه 307 (فهرست 1: 81)
ح) نسخه: مرعشى 2 / 2078 (فهرست 6: 92)
193

ط) نسخه: مجلس 2 / 88 امام جمعه خوئى (فهرست 7: 88)
ى) نسخه: مسجد أعظم 3529 (فهرست: 133)
يا) نسخه: همان جا 3 / 2424 (فهرست: 557)
238 - أجوبة مسائل حسين بن ربيعة المدني
نسخه:
مجلس 6 / 5192 (فهرست 16: 21)
239 - أجوبة مسائل ابن فروج
نسخه:
مجلس 5 / 5192 (فهرست 16: 21)
240 - أجوبة المسائل المازحية
نسخه ها:
حقوق 5 / 228 ج (فهرست: 231)
آستان قدس 160 فقه (فهرست 2: 48)
مرعشى 3 / 1259 (فهرست 4: 60)
ملك 10 / 1858 (فهرست 5: 388)
241 - أجوبة المسائل النجفية
نسخه:
آستان قدس 1 / 7245 (فهرست 5: 496 - 497)
242 - أجوبة المسائل الشامية
نسخه:
آستان قدس 2 / 7245 (فهرست 5: 496 - 497)
194

243 - أجوبة مسائل شكر بن حمدان
نسخه:
دانشگاه 22 / 3414 (فهرست 12: 2527)
244 - أجوبة مسائل السيد شرف الدين السماكى
نسخه ها:
دانشگاه 5 / 2099 (فهرست 8: 727)
حقوق 4 / 288 ج (فهرست: 231)
آستان قدس 159 فقه (فهرست 2: 48)
حضرت عبد العظيم 235 (فهرست: 445)
بنگال (فهرست 1: 320)
حكيم (ذريعة 20: 6 - 7)
245 - فوائد متفرقة
نسخه:
آستان قدس 2897 (فهرست 5: 469)
246 - مجموعة الإفادات = الرسائل، مجموعه 12 رساله كه 8 رساله از آن جمله در مباحث فقهى
است به أسامي زير:
رسالة في ميراث الزوجة
رسالة في الحبوة واحكامها
رسالة في طلاق الحائض والغائب
نتائج الافكار في حكم المقيم في الاسفار
رسالة في وجوب صلاة الجمعة
رسالة في حكم ما إذا تيقن الطهارة والنجاسة وشك في السابق منهما
رسالة في ما إذا احدث المجنب في أثناء غسل الجنابة
رسالة في انفعال ماء البئر، چاپ تهران - 1313.
195

چند نسخه منتخب:
مجلس 265، 8 / 4471، 3 / 5354 (فهرست 12: 146، 16: 265)
حقوق 228 ج (فهرست: 232، 285، 311، 328، 330، 401، 492)
آستان قدس 2364 - 2368 (فهرست 2: 47 - 48، 141 - 142)
دانشگاه 2099، 8 / 3205، 1 / 6255، 7203 (فهرست 7: 272 - 278، 9: 2163، 16:
228، 486)
امام جمعه زنجان (فهرست: 140 - 141)
دار الكتب 19179 ب، 3326 ج (فهرست 1: 278، 381، 388، 391)
لوس آنجلس M 120، M 169 (فهرست: 667)
ملك 1858 (فهرست 5: 387)
حسينيه شوشتريها 140 (فهرست: 835 - 836)
باكو M 140 - 141 (نشريه 9: 242)
حكيم 1656 م.
حضرت عبد العظيم 235 (فهرست: 445)
مرعشى 1777، 2362، 7 / 444 (فهرست 2: 49، 5: 157 - 158، 6: 346)
گلپايگانى 5 / 1751 (فهرست 3: 41)
مسجد أعظم 2 - 1 / 3269 (فهرست: 619)
247 - مسائل التلميذ
نسخه:
نجف - مدرسه بروجردي (ذريعة 20: 341)
248 - المختار من مواضع الخلاف في مسائل كتاب اللمعة الدمشقية
نسخه:
بنگال 640 (فهرست 1: 316)
249 - التنبيه على مسائل ادعى فيها الشيخ الطوسي الاجماع مع أنه نفسه خالف في حكم ما
ادعى الاجماع فيه = رساله في اجماعات شيخ الطائفة.
196

چاپها:
تهران - 1308 (باالالفيه شهيد أول)، مشهد - 1392 (در مجموعه الذكرى الألفية للشيخ
الطوسي: 789 - 798)
نسخه ها:
گلپايگانى 1484 (فهرست 2: 45)
دانشگاه 3 / 6369 (فهرست 16: 253)
الهيات 3 / 561 (فهرست 1: 328 - 329)
أمير المؤمنين 358 (نشريه 5: 414)
250 - حاشية مختصر النافع (رك: ذيل مختصر، به شماره 60)
251 - رسالة في النية
نسخه ها:
ملك 10 / 2395
فيضيه 2 / 1743 (فهرست 2: 127)
252 - الاقتصاد والارشاد
نسخه ها:
الهيات 538 د، 2 / 561 د (فهرست 1: 328، 460 - 461)
گلپايگانى 3 / 1020 (فهرست 2: 221)
253 - الإسطنبولية في الواجبات العينية
نسخه ها:
آستان قدس 7244، 6197، 7437 (فهرست 5: 428، ألفبائي: 780)
حكيم 1757 م (فهرست 1: 52)
دانشگاه 4 / 1301 (فهرست 7: 2719)
254 - حاشية ارشاد (رك: ذيل ارشاد، به شماره 80)
197

255 - تمهيد القواعد (رك: ذيل قواعد، به شماره 85)
256 - المقاصد العلية، شرح الفيه شهيد أول (رك: ذيل الفيه، به شماره 118)
257 - حاشية الألفية (رك: ذيل ألفية، به شماره 118)
258 - حاشية ديگرى بر ألفية (رك: ذيل الفيه، به شماره 118)
259 - مقالة في وجوه البحث على صلاة الجمعة
نسخه:
دانشگاه 5 / 4412 (فهرست 13: 3375)
260 - رسالة في خلل الصلاة
نسخة:
مجلس 8 / 580 أخوي (مجله وحيد 5: 299)
261 - مناسك الحج الكبير
نسخه ها:
آستان قدس 2630، 6073 (فهرست 2: 129، 5: 514)
دانشگاه 10 / 2099 (فهرست 8: 727)
مرعشى 5 / 2796 (فهرست 7: 363)
الهيات 1 / 206 د (فهرست 1: 259)
ملك 7 / 2395، 13 / 5712
262 - مناسك الحج
نسخه ها:
مرعشى 2 / 3307 (فهرست 9: 87)
198

سنا (مجلس 2) 13 / 1229 (فهرست 2: 174)
دانشگاه 1 / 7065 (فهرست 16: 443)
ملك 18 / 5712
مجلس 183 / 3455 (فهرست 10: 1353 - 1354)
سامراء - مدرسه شيرازي (ذريعة 24: 441)
ديوان هند 1812 (فهرست 2: 314)
263 - صيغ العقود
نسخه ها:
كاظميه - جوادين (ذريعة 5: 278، 15: 109)
گلپايگانى 2 / 682 (فهرست 2: 201)
غرب 2 / 786 (فهرست: 276)
264 - حاشية على كتاب الفرائض من المختصر النافع
نسخه:
مجلس 1 / 5340 (فهرست 16: 251)
265 - رسالة في العدالة
نسخه ها:
مطهرى 2 / 7461 (فهرست 5: 314)
مرعشى 4 / 444، 4 / 1445 (فهرست 2: 48، 4: 232)
دانشگاه 2 / 7019 (فهرست 16: 431)
الهيات 5 / 561 د (فهرست 1: 329)
* علي بن حسين صائغ عاملي (زنده در 969)
266 - مجمع البيان، شرح إرشاد الأذهان (رك: ذيل ارشاد، به شماره 80)
199

* حسين بن عبد الصمد عاملي (م 984)
267 - مسألتان = رسالة في حكم الحصر والبواري وحكم سهم الامام
نسخه ها:
مرعشى 2 / 744 (فهرست 2: 345)
ملى 3 / 1943 عربى (فهرست 10: 616 - 617)
گلپايگانى 3 / 48 (فهرست 1: 58)
مجلس 12 / 1836 (فهرست 9: 489 - 491)
ملك 13 / 804، 2 / 2411 (فهرست 5: 184) 268 - مسائل فقهية
نسخه:
مطهرى 1 / 2333 (فهرست 1: 409، 5: 561)
269 - التساعية = تسع مسائل
نسخه ها:
مجلس 53 / 1805، 48 / 4900، 3 / 5960 (فهرست 9: 356، 14: 74، 17:
344 - 345)
پرينستون 3 / 538 يهودا (فهرست: 149)
270 - الواجبات الملكية
نسخه:
گلپايگانى 3 / 8 (فهرست 1: 18)
271 - حاشية ء ارشاد (رك: ذيل شماره 80)
200

272 - شرح الألفية (رك: ذيل شماره 118)
273 - تحفة أهل الايمان
نسخه ها:
مجلس 9 / 1836 (فهرست 9: 487 - 488)
ملى 4 / 1943 (فهرست 10: 617)
گوهرشاد 2 / 1750 (فهرست: 368)
گلپايگانى 1 / 48 (فهرست 1: 58)
آستان قدس 7386 (فهرست الفبايى: 633)
274 - قبلة عراق العجم وخراسان
نسخه ها:
مرعشى 4 / 744 (فهرست 2: 346)
فيضيه 1 / 1679 (فهرست 3: 117)
گلپايگانى 4 / 48 (فهرست 1: 58)
275 - رسالة في وجوب صلاة الجمعة
نسخه ها:
مجلس 11 / 1836 (فهرست 9: 489)
حكيم 451 م (يادداشت آقاى حسينى اشكورى)
مدينة العلم (فهرست: 103)
276 - رسالة في حلية جوائز السلطان
نسخه ها:
ملى 2 / 1943 عربى (فهرست 10: 616)
حكيم 1506 مجاميع (فهرست 1: 37 - 38)
201

277 - رسالة في الاقرار
نسخه ها:
دانشگاه 6 / 918 (فهرست 5: 1865 - 1866)
مجلس 49 / 4900 (فهرست 14: 74)
278 - رسالة في الرضاع
نسخه ها:
حكيم 2226 (ذريعة 20: 6 - 7)
مجلس 2 / 5168، 613 طباطبائى (فهرست 15: 305)
ملك 1 / 2595
فيضيه 2 / 1430 (فهرست 3: 91)
279 - رسالة في اليدو الشياع
نسخه:
ملك 11 / 804، 3 / 2411، 5 / 2706 (فهرست 5: 183)
ملى 9 / 1919، 1 / 1943 (فهرست 10: 583 و 615)
حسينيه شوشتريها 15 / 300 (فهرست: 851)
نجف - صاحب الذريعة (ذريعة 11: 153)
280 - العقد الحسيني، چاپ يزد - بي تاريخ.
چند نسخه منتخب:
قادريه 500 (فهرست 2: 319)
مطهرى 2013 (فهرست 1: 485)
ملك 12 / 804، 1 / 2411 (فهرست 5: 184)
لنين گراد 52 (نشريه 8: 103)
ملى 1 / 1259، 1 / 1262 (فهرست 9: 245 و 250)
دانشگاه 2 / 5387 (فهرست 15: 4232)
202

مجلس 1306 (فهرست 4: 78)
وزيري 11 / 320 (فهرست 1: 305)
ملى فارس 8 / 698 (فهرست 2: 285)
* عبد العالي بن علي بن عبد العالي كركى (م 993)
281 - رسالة في البلوغ وحده
نسخه:
مطهرى 2 / 2595 (فهرست 1: 433)
282 - النظامية
شرح:
هادي المضلين ومرشد المصلين، از عبد الهادي بن رفيع الدين حسين حسينى دليجانى
(زنده در 1048)
نسخه ها:
مرعشى 801، 1167، 2153 (فهرست 3: 1، 339، 6: 160)
283 - رسالة في الكبائر
نسخه:
مطهرى 20 / 2919 (فهرست 5: 423)
284 - حاشية مختصر النافع (رك: ذيل مختصر، به شماره 60)
285 - منهج السداد (رك: ذيل شماره 80)
203

* حسن بن علي بن عبد العالي كركى (أواخر قرن دهم)
286 - البلغة في صلاة الجمعة البلغة في اعتبار اذن الامام في مشروعية صلاة الجمعة
نسخه ها:
مرعشى 1 / 4697
مدينة العلم (فهرست: 103)
287 - الامر بالمعروف والنهى عن المنكر
نسخه ها:
وزيري 2077 (فهرست 4: 1150)
أدبيات 12 / 120 حكمت (فهرست: 42)
* مقدس اردبيلى (م 993)
288 - مجمع الفائدة والبرهان، شرح إرشاد الأذهان علامه حلى، چاپ تهران - 1274، قم -
1403 به بعد.
چند نسخه منتخب:
مرعشى 1852 (فهرست 5: 237 - 238)
مجلس 3377 - 3378 (فهرست 10: 1226 - 1228)
دانشگاه 6717 (فهرست 16: 344)
ملك 2195 (فهرست 1: 642)
آستان قدس، 3 نسخه (فهرست 2: 124 - 125)
ملى، 4 نسخه (فهرست 7: 49، 147، 472)
گلپايگانى، 3 نسخه (فهرست 2: 159 - 160)
كاشان - بهنيا (رهنماى كتاب 21: 695)
204

موسسه إسماعيلي 597 (فهرست 2: 93)
شروح:
1) - از بهبهانى
نسخه ها: مجلس 4451 (فهرست 12: 133)
دانشگاه 3 / 770 (فهرست 5: 1866 - 1869)
وزيري 1 / 23 (فهرست 1: 36)
خيرات خان 2 / 61 (فهرست: 1785)
الهيات 153 آل آقا (فهرست 1: 766)
حسينيه شوشتريها 2 / 672 (فهرست: 873)
آستان قدس 14375 (يادداشت آقاى سيد عبد العزيز طباطبائى)
2) - نا معلوم
نسخه: مجلس 135 امام جمعه خوئى (فهرست 7: 145)
3) - نا معلوم
نسخه: دانشگاه 742 در حاشية (فهرست 5: 2001 - 2002)
289 - زبدة البيان، چاپ تهران - 1368 و 1386
چند نسخه منتخب:
دانشگاه 1808 (فهرست 8: 394)
آستان قدس 1208، 1209 (فهرست 2: 402)
عمومى أصفهان 2677، 2695، 2883، 3062 (فهرست: 174)
مسجد أعظم 2990، 360 (فهرست: 221)
حضرت عبد العظيم 285 (فهرست: 467)
برلين 1 / Ldg 717 (فهرست 4: 254)
پرينستون 3 و 705 سرى جديد
شروح وحواشي:
1) المتعة في شرح الزبدة، از سيد ميرزا خالد
نسخه:
مطهرى 3 / 4509 (فهرست 5: 498)
205

2) مفاتيح الاحكام، از محمد سعيد بن قاسم حسينى طباطبائى قهپائى (م 1092).
نسخه ها:
مجلس 4828 (فهرست 12: 198)
نور بخش 200 (فهرست 1: 195)
مرعشى 2140 (فهرست 6: 150 - 151)
3) - از محمد بن عبد الفتاح تنكابني سراب (م 1124)
نسخه ها:
وزيري 1290 (فهرست 3: 918)
أصغر مهدوى 10 / 592 (فهرست: 125)
4) تحصيل الاطمينان، از محمد إبراهيم بن محمد معصوم حسينى قزوينى (م 1149)
نسخه ها:
مجلس 5553 (فهرست 16: 415)
غرب 10198 (فهرست: 70 - 71)
5) - از محمد رفيع گيلانى (ميانه قرن دوازدهم)
نسخه:
مسجد أعظم 6 / 1239 (فهرست: 503)
290 - مناسك حج، به فارسي
نسخه ها:
آستان قدس 2373 (فهرست 2: 49)
گوهرشاد 3 / 998 (فهرست: 107)
دانشگاه 6 / 878 (فهرست 6: 1870 - 1871)
حجتيه 2 / 597 (فهرست: 115)
مرعشى 5 - 4 / 3008 (فهرست 8: 185)
291 - رسالة في الخراج، چاپ تهران - 1313 (در مجموعة كلمات المحققين) و 1318 (در هامش
درر الفوائد آخوند خراساني)
چند نسخه منتخب:
206

مطهرى 4 / 1446 (فهرست 4: 364)
ملى 1889 عربى (فهرست 10: 533)
دانشگاه 99 / 7387 (فهرست 16: 534)
292 - رسالة مختصرة في الخراج، همراه رساله پيش چاپ شده ودرهمان نسخه ها آمده است.
293 - مسالة في الذبح = رسالة في كفاية بسملة الذابح الجنب وان قصد قراءة احدى السور
العزائم
نسخه:
تبريز - قاضى (نشريه 7: 522)
294 - رساله در صلاة وصوم (رك: ذيل شماره 1085)
* علي بن إبراهيم بن سليمان قطيفى (زنده در 995)
295 - شرح ترددات النافع (رك: ذيل مختصر، به شماره 60)
* ماجد بن فلاح بن حسن شيبانى (أواخر قرن دهم)
296 - رسالة في حرمة التصرف في الآجر والحجارات المستخرجة من خرابات الكوفة والحائر
وطوس وغيرها
نسخه:
مرعشى (ذريعة 11: 172)
297 - رسالة في حل الخراج چاپ تهران - 1313 (در مجموعه كلمات المحققين).
نسخه:
207

مرعشى (ذريعة 11: 179)
298 - رسالة في وجوب الاتجار بمال الصغير واستنمائه له.
نسخه:
مرعشى (ذريعة 25: 29)
299 - رسالة في الرضاع = رسالة في اثبات الحرمة نسبا ورضاعا
نسخه ها:
دانشگاه 4 / 2105، 7 / 7043 (فهرست 8: 740، 16: 437)
300 - رسالة في حلية العنب والزبيب الملقيين في الخل لكسب الحموضة
نسخه:
مرعشى (ذريعة 11: 177)
* نور الدين علي بن أحمد بن أبي جامع عاملي (أواخر قرن دهم)
301 - شرح قواعد الأحكام (رك: ذيل قواعد، به شماره 85)
* عبد العلى بن محمود خادم جاپلقى (پايان قرن دهم)
302 - رسالة في صلاة الجمعة
نسخه:
دانشگاه 1 / 972 (فهرست 5: 2089 - 2090)
303 - رسالة در نماز جمعه، به فارسي
نسخه:
208

دانشگاه 2 / 972 (فهرست 5: 2090 - 2091)
304 - شرح الألفية (رك: ذيل الفيه، به شماره 118)
305 - شرح فارسي الفيه (ذيل همان شماره)
* سيد حسين مجتهد كركى - حسين بن حسن حسينى (م 1001)
306 - رسالة في النية
نسخه:
مجلس 2 / 3988 (فهرست 10: 2160)
307 - رسالة في استقبال القبلة
نسخه:
مجلس 9 / 3988 (فهرست 10: 2166)
308 - رسالة في الأواني
نسخه:
دانشگاه 45 / 2144 (فهرست 9: 832)
309 - رسالة في القبلة
ترجمه فارسي آن از محمد صادق سركانى (زنده در 1033) در دست است (استادى: 68)
310 - البلغة في عدم عينية صلاة الجمعة
نسخه ها:
گلپايگانى 9 / 146 (فهرست 1: 136)
مدينة العلم (فهرست: 101 - 102)
209

311 - رسالة النيات وصيغ العقود والايقاعات
نسخه:
ملك 3 / 1847 (فهرست 5: 384)
312 - رسالة في حكم ذبائح أهل الكتاب
نسخه:
مجلس 7 / 3988 (فهرست 10: 2165)
313 - رسالة في تنازع الزوجين في متاع البيت
نسخه:
مرعشى 3 / 2785 (فهرست 7: 348)
* عبد الله بن خليل (زنده در 1006)
314 - شرح الفرائض النصيرية (رك: ذيل فرائض، به شماره 57)
315 - رسالة في المواريث
نسخه ها:
مسجد أعظم 6 / 631، 2 / 627 (فهرست: 464 و 465)
آستان قدس 2757 (فهرست 5: 445)
دانشگاه 7684 (فهرست 16: 670)
سنا 7 / 225 (فهرست 1: 106)
210

علي بن محيي الدين جامعي عاملي (زنده در 1008)
316 - رسالة في الميراث
نسخه ها:
أدبيات 8 / 243 امام جمعه كرمان (فهرست: 38)
وزيري 2 / 2344 (فهرست 4: 1258)
فيضيه 5 / 1484 (فهرست 3: 94)
* صاحب مدارك (م 1009)
317 - هداية الطالبين = غاية المرام، شرحي بر مختصر نافع محقق حلى
نسخه ها:
دانشگاه 1471، 6598 (فهرست 8: 122، 16: 304)
حكيم 106 (نشريه 5: 425)
جعفريه (نشريه 5: 436)
فيضيه 101 (فهرست 1: 192 - 193)
الهيات 2 ب / 54 (فهرست 1: 128)
آستان قدس 7586 (فهرست 5: 461)
مجلس 3370، 4641، 5310 (فهرست 10: 1213 - 1215، 13: 31، 16: 226)
مرعشى 546 (فهرست 2: 148)
وزيري 1691 (فهرست 3: 1022)
ملك 2897 (فهرست 1: 442)
مسجد جامع 144 (فهرست: 332)
كنگره 38 عربى (فهرست: 30 - 31)
شرح: از بهبهانى
211

نسخه: أصفهان - روضاتى (ذريعة 20: 72)
318 - مدارك الأحكام، شرح بخش عبادات از شرايع محقق، چاپ تهران - 1268، 1274،
1298، 1322.
چند نسخه منتخب:
آستان قدس 7931 (فهرست 5: 496)
مجلس 4202، 3374، 193 امام جمعه خوئى (فهرست 7: 339، 10: 1224، 11:
219 - 220)
نواب 61 - 62 فقه، 97 فقه (فهرست: 475)
غرب 4510 (فهرست: 184)
موزه بغداد 2900، 3886 (فهرست 1: 253)
بوهار 183 عربى (فهرست: 207)
برلين Ldg 523 (فهرست 6: 66)
هاروارد (نشريه 9: 380)
شروح وحواشي:
1) - از رفيع الدين نائينى
نسخه: مرعشى 3309 (فهرست 9: 90 - 91)
2) - از إبراهيم بن حسين مرعشى خليفه سلطان
نسخه: مرعشى 2 / 3060 (فهرست 8: 281 - 282)
3) - از محمد إبراهيم بن محمد معصوم حسينى قزوينى
نسخه: غرب 233 (فهرست: 116)
4) - از محمد إسماعيل بن حسين خاجويى (م 1173)
نسخه ها: موزه بغداد 205، 1036 (فهرست: 144)
ملك 10 و 28 / 1606 (فهرست 5: 305 - 306)
5) تدارك المدارك، از صاحب الحدائق
نسخه ها: مجلس 2 / 47 امام جمعه خوئى (فهرست 7: 43 - 44)
گلپايگانى 8 / 1870 (فهرست 3: 91)
6) - از بهبهانى، چاپ تهران - 1268، 1322 (هر دو با مدارك الأحكام)
212

نسخه ها: مطهرى 2653 (فهرست 4: 267)
ملك 2587 (فهرست 1: 246)
مرعشى 4312 (فهرست 11: 303)
دانشگاه 6809 (فهرست 16: 365)
آستان قدس 7587 (فهرست الفبايى: 727)
آستان قدس 14375
گلپايگانى 1029 (فهرست 2: 60)
مسجد أعظم 454 (فهرست: 147)
7) - الفذالك، از كرمانشاهى.
8) - از محمد جعفر همداني
نسخه: مرعشى 2538 (فهرست 7: 122 - 123)
9) كشف المدارك، از محمد رفيع گيلانى أصفهاني (زنده در 1236)، چاپ تهران -
1269 (در حاشية دره بحر العلوم)، 1322 (با مدارك الأحكام)
نسخه ها: دانشگاه 1 / 3698 (فهرست 12: 2703)
مسجد أعظم 1655 (فهرست: 332)
10) - از ضياء الدين محمد حسينى مرعشى
نسخه: مرعشى 1762 (فهرست 5: 145)
11) - از محمد جعفر استرآبادي
نسخه: مرعشى 3854 (فهرست 10: 242)
12) - نا معلوم
نسخه: حسينيه شوشتريها 2 / 192 (فهرست: 840)
319 - حاشية الألفية (رك: ذيل ألفية، به شماره 118)
213

* با يزيد ثاني - أبو محمد علي بن عنايت الله بسطامى (زنده در 1011)
320 - معارج التحقيق
نسخه:
مجلس 1321 (فهرست 4: 93 - 94)
321 - أوقات الصلاة
نسخه:
دانشگاه 11 / 944 (فهرست 5: 1784 - 1785)
322 - التحفة المرضية = السلامية
نسخه:
دانشگاه 7 / 944 (فهرست 5: 1825)
* صاحب معالم (م 1011)
323 - معالم الدين، كه تنها بخشي از آغاز طهارت آن نگاشته شده است، چاپ تبريز - 1322.
چند نسخه منتخب:
الهيات أب / 54 (فهرست 1: 128)
ملى 2 / 436 (فهرست 7: 371 - 370)
مسجد أعظم 415
324 - أجوبة مسائل محمد بن جويبر المدني = المسائل المدنيات
نسخه ها:
حكيم 903 م (فهرست 1: 165)
214

دانشگاه 6 / 7312 (فهرست 16: 510)
ملك 3 / 1049، 8 - 7 / 2576 (فهرست 5: 227)
325 - الاثنا عشريه
نسخه ها:
ملك 1 / 574، 4 / 1561، 6 / 2625 (فهرست 5: 87 و 290)
مطهرى 1 / 6062 (فهرست 3: 42 - 43)
دانشگاه 4 / 3702 (فهرست 11: 2016)
ملى فارس 9 / 698 (فهرست 2: 286)
گلپايگانى (تراثنا 4: 104)
شروح وحواشي
1) الأنوار القمرية، از فضل الله بن عبد القاهر حسينى تفرشى (م 1025)
نسخه: كرمانشاه - نجومى (فهرست: 293)
2) شرح محمد بن حسن عاملي، فرزند نگارنده كتاب (م 1030)
نسخه ها: آصفيه 96 فقه (فهرست 2: 243 - 244)
همدان - مدرسه دامغانى (نشريه 5: 384)
3) حاشية بهاء الدين محمد عاملي (م 1030)
نسخه ها:
ملك 2 / 574 (فهرست 5: 88)
آستان قدس 2729 (فهرست 5: 405)
دانشگاه 12 / 918 (فهرست 5: 1855 - 1856)
أدبيات 3 / 14 و (فهرست: 197 - 198)
مجلس 6 / 3718، 1 / 5960 (فهرست 10: 1694 - 1695، 17: 344)
گلپايگانى (تراثنا 4: 104)
مسجد جامع تهران 2 / 299 (فهرست: 377)
مطهرى 1 / 7939 (فهرست 4: 139 - 140)
4) الفوائد الغروية، از شرف الدين علي بن حجة الله شولستانى (زنده در 1063)
نسخه ها:
215

مجلس 1 / 4944 (فهرست 17: 327 - 328)
آستان قدس 2509 (فهرست 2: 92)
مطهرى 6065 (فهرست 5: 386)
مرعشى 4325 (فهرست 11: 318)
326 - مناسك الحج
نسخه:
مرعشى 1 / 1691 (فهرست 5: 85)
* قاضى نور الله بن شريف حسينى شوشترى (م 1019)
327 - نهاية الاقدام
نسخه:
بانكيپور 1096 (فهرست، عربى 1: 108)
328 - البحر الغزير في تقدير الماء الكثير
نسخه:
حكيم 4 / 152 (نشريه 5: 427)
329 - رسالة في تحقيق ما لا تتم الصلاة فيه
نسخه:
الهيات 9 / 51 د (فهرست 1: 127)
330 - رسالة في صلاة الجمعة = اللمعة
نسخه ها:
حكيم 5 / 375 (نشريه 5: 427)
مدينة العلم (فهرست: 103)
216

* ملا عبد الله شوشترى (م 1021)
331 - رساله در نماز جمعه، به فارسي
نسخه:
بخشي از آن در آستان قدس 4 / 7055 (فهرست 5: 488)
332 - رسالة في حقيقة الصوم
نسخه:
ملك 6 / 804 (فهرست 5: 183)
333 - رسالة في وكيل الزوجة
- ترجمه فارسي از محمد صادق سركانى (زنده در 1033)
نسخه:
دانشگاه، ميكروفيلم 2501 (فهرست ميكروفيلمها 1: 705)
334 - حاشية الألفية (رك: ذيل الفيه، به شماره 118)
335 - جامع الفوائد، شرحي بر قواعد الأحكام علامه حلى.
نسخه ها:
ملك 3968 (فهرست 1: 195)
دانشگاه 6828 (فهرست 16: 371)
تربيت 112 (فهرست: 32)
أدبيات 23 كرمان (فهرست: 82)
آستان قدس 6736 (فهرست 5: 392 - 393)
217

336 - الرسائل، مجموعه 20 رساله با عناوين مختلف
نسخه ها:
آستان قدس 7055 (فهرست الفبايى: 982)
نجف - شريعت (ذريعة 5: 243، 245، 302، 11: 47، 64، 149، 155، 156،
157، 15: 175، 16: 55، 18: 84، 88، 103، 24: 105، 25: 110)
* عبد النبي بن سعد جزائرى (م 1021)
337 - الاقتصاد، شرح إرشاد الأذهان (رك: ذيل ارشاد، به شماره 80)
* ميرفيض الله بن عبد القاهر حسينى تفرشى (م 1025)
338 - الأنوار القمرية (رك: ذيل شماره 325)
* ميرزا محمد بن علي حسينى استرآبادي (م 1028)
339 - آيات الاحكام، چاپ تهران - 1392 (؟)
چند نسخه منتخب:
مطهرى 2053 (فهرست 1: 86، 3: 26)
آستان قدس 1436 (فهرست 2: 403)
ملى 1300 عربى (فهرست 9: 285)
218

* ماجد بن هاشم بحراني (م 1028)
340 - اليوسفية
نسخه:
مرعشى 1 / 2249 (فهرست 6: 233 - 234)
* ممد بن حسن بن زين الدين عاملي (م 1030)
341 - رسالة في الأرض المفتوحة عنوة
نسخه:
نجف - حسينيه كاشف الغطاء 55 (ذريعة 11: 60)
342 - كشف الرموز الخفية (رك: ذيل الروضة البهية، به شماره 237)
343 - حاشية اثنا عشريه صاحب معالم (رك: ذيل اثنا عشريه به شماره 325)
* بهاء الدين محمد عاملي (م 1030)
344 - الحبل المتين كه تنها بخش طهارت، صلاة وميراث آن نوشته شده است، چاپ تهران -
1321.
نسخه ها:
پرينستون 110 سرى جديد
دانشگاه 1797، 3119، 6812، 5 / 1935 (فهرست 7: 368، 552، 11: 2073،
16: 366)
219

زنجانى 3 (فهرست: 190)
ملك 2174، 2702 (فهرست 1: 253 - 254)
ملى 781 عربى (فهرست 8: 285)
ببلوتيكا ناسيونال 776 (فهرست 1: 169، 2: 129، 130)
مجلسي 1297 (فهرست 4: 72)
آستان قدس 7182، 2855، 2732، 2733، 2735 (فهرست 5: 416)
مسجد أعظم 1 / 5 (فهرست: 428)
مرعشى 3975 (فهرست 10: 356)
345 - مشرق الشمسين كه تنها مربوط به طهارت از آن نوشته شده است، چاپ تهران - 1321
(همراه الحبل المتين أو)
چند نسخه منتخب:
آستان قدس 2626، 2649، 2632 (فهرست 2: 128، 135)
مسجد أعظم 1 / 3285 (فهرست: 620)
ملك 1009 (فهرست 1: 677)
مجلس 1320 (فهرست 4: 92 - 93)
مرعشى 80، 222 (فهرست 1: 98، 249)
الهيات 160 ج (فهرست 1: 662
ملى 1 / 79 عربى (فهرست 7: 76 - 77)
سنا (مجلس 2) 125 (فهرست 1: 65)
گلپايگانى 3 / 979 (فهرست 2: 216)
باكو 2 / M 140 (نشريه 9: 239)
ملى فارس 1 / 698 (فهرست 2: 282)
346 - الاثنا عشريات، پنج رساله در عبادات، رساله صلاة، چاپ تهران - 1309 (با تبصرة
المتعلمين علامه)
نسخه ها:
سنا (مجلس 2) 1 / 225 (فهرست 1: 105)
220

حكيم 9 رشتى (فهرست: 27)
دانشگاه 4 / 918، 6 / 7087، 8731 (فهرست 5: 1758 - 1759، 16: 449، 17:
206)
أدبيات 120 حكمت (فهرست: 41)
مرعشى 75، 3 / 104 (فهرست 1: 87، 125)
آستان قدس 2683 (فهرست 5: 352)
ميرزا جعفر 148 (فهرست: 40)
نور بخش 590 (فهرست 2: 235 - 236)
نواب 6 فقه (فهرست: 449)
استادى (فهرست: 57)
فرهنگ (فهرست 40 - 41)
مطهرى 2 / 2670 (فهرست 3: 45 - 45)
پرينستون 1 / 538 يهودا (فهرست: 149)
بودلين، عربى 175
تفليس 7 / 699 (نشريه 8: 260)
باكو M 140 (نشريه 9: 239)
ملى فارس 3 و 4 / 698 (فهرست 2: 283)
ترجمه:
فارسي، از صدر الدين محمد بن محب على تبريزى (زنده در 1013).
نسخه ها:
مرعشى (ذريعة 4: 74)
لنين گراد A 643 (فهرست فارسي 1: 241)
دانشگاه 4 - 3 / 5884، 2 / 7242 (فهرست 16: 130، 497)
شروح وحواشي:
1) - از خود شيخ، بر رسالة صلاة.
نسخه: آستان قدس 2728 (فهرست 5: 404 - 405)
2) - نا معلوم، در 1012 نوشته شده.
نسخه: دانشگاه 8 / 7087 (فهرست 16: 449)
221

3) - نا معلوم، پيش از 1030 نوشته شده
نسخه: مرعشى 2398 (فهرست 6: 378 - 379)
4) الفوائد العلية، از هارون بن خميس جزائرى (زنده در 1036)
نسخه: آستان قدس 2509 (فهرست 2: 93، 5: 353)
5) - نا معلوم، پيش از 1042 نوشته شده
نسخه: الهيات 6 / 184 (فهرست 1: 724)
6) الأنوار البهية، از نور الدين علي بن حسين موسوى عاملي (م 1068)
نسخه ها: مرعشى 81 (فهرست 1: 99)
مجلس 4670 (فهرست 13: 52 - 53)
7) الفطرة الملكوتية، از عبد الحسيب بن أحمد عاملي (زنده در 1058)
نسخه: آستان قدس 2792 (فهرست 5: 471)
8) از خاجويى
نسخه: گوهرشاد 1702 (فهرست: 256)
9) - از عبد الحسين بن قاسم حلى (م 1375)
نسخه: أمير المؤمنين (ذريعة 13: 62)
10) - نا معلوم
نسخه: آستان قدس 2728 (فهرست الفبايى: 700)
347 - جامع عباسى: به فارسي، در احكام عبادات كه مكررا به چاپ رسيده.
چند نسخه منتخب:
مطهرى 2531 (فهرست 1: 15)
با دليان، فارسي 1784 (فهرست 3: 1031 - 1032)
واتيكان، فارسي 15 (فهرست، فارسي: 41)
ليدن 1283 شولت (فهرست 4: 178)
ترجمه:
عربى، نا معلوم
نسخه: خالصى (فهرست: 56)
222

تكمله:
1) از نظام الدين محمد بن حسين ساوجى (م 1038)، كه مكررا چاپ شده.
2) از زين العابدين حسينى (أواسط سده 11) در مزار وميراث.
نسخه ها:
فيضيه 17 / 847 (فهرست 3: 30)
آستانه قم 6054 (فهرست: 192)
مجلس 45 (فهرست 1: 13)
شروح وحواشي:
1) - از علاء برهان تبريزى (زنده در 1054)
نسخه: آصفيه 176 فقه شيعه (فهرست 4: 481)
2) - از محمد بن علي بن خاتون عاملي (م 1057)
نسخه ها:
ملك 1434، 5878 (فهرست 2: 499)
تبريز، ملى 3076 (فهرست ميكروفيلمهاى دانشگاه، 2: 57)
348 - أجوبة مسائل الشيخ جابر
نسخه:
دانشگاه 6 / 2621 (فهرست 9: 1497)
349 - أجوبة مسائل الشيخ صالح بن حسن الجزائري = جوابات المسائل الحائرية
نسخه ها:
دانشگاه 3 / 4316، 7 / 1130، 9 / 3598، 6 / 5873 (فهرست 5: 1797 - 1798، 13:
3279، 15: 4241، 16: 117)
حكيم 7 / 18 رشتى (فهرست: 39)
مجلس 7 / 5192 (فهرست 16: 22)
أدبيات 11 / 120 حكمت (فهرست: 42)
سنا (مجلس 2) 6 / 1245 (فهرست 2: 181)
مرعشى 3 / 1691 (فهرست 5: 86)
223

مطهرى 4 / 4510 (فهرست 2: 277)
زنجان (فهرست: 89)
ملك 35 / 1142 (فهرست 5: 240)
ترجمه: به فارسي، از محمد صادق سركانى
نسخه: وزيري (فهرست ميكروفيلم هاى دانشگاه 2: 266)
350 - جواب مسائل شاه عباس، به فارسي
نسخه ها:
مطهرى 3 / 8150 (فهرست 3: 276)
دانشگاه 11 / 7013 (فهرست 16: 429)
ملى (فهرست ميكروفيلم هاى دانشگاه 2: 266)
351 - المسائل الفقهية
نسخه:
مجلس 10 / 2761 (فهرست 9: 160 - 161)
352 - المسائل المدنيات = أجوبة مسائل علي بن شدقم
نسخه ها:
ملك 2 / 278 (فهرست 5: 9)
ملى فارس 12 / 698 (فهرست 2: 287)
353 - حاشية على قواعد الأحكام (رك: ذيل قواعد، به شماره 85)
354 - حاشية على إرشاد الأذهان (رك: ذيل ارشاد، به شماره 80)
355 - حاشية على القواعد والفوائد (رك: ذيل قواعد، به شماره 123)
224

356 - الكرية، چاپ تهران - 1321 (همراه حبل المتين أو)
چند نسخه منتخب:
مجلس 1805، 54 / 4900 (فهرست 9: 359 - 360، 14: 77)
دانشگاه 7 / 4316، 2 / 8731 (فهرست 13: 3279، 17: 206)
فرهنگ مشهد 38 الف (فهرست: 40 - 41)
ملى 6 / 1404 عربى (فهرست 9: 417)
سنا (مجلس 2) 9 / 417 (فهرست 1: 250)
باكو 15 / 149 م (نشريه 9: 239)
ملك 23 / 829، 1 / 2825، 9 / 3229 (فهرست 5: 200)
357 - حاشية اثنا عشريه صاحب معالم (رك: ذيل اثنا عشريه، به شماره 325)
358 - رسالة مختصره في فقه الصلاة
نسخه:
با دليان 175 عربى
359 - رسالة في تحقيق جهة القبلة
چند نسخه منتخب:
دانشگاه 4 / 821، 9 / 918، 3 / 987، 2 / 1626، 6 / 4005، 5 / 4316 (فهرست 5:
1853 - 1854، 8: 210، 12: 2993، 13: 3279)
مطهرى 6 / 2670، 9 / 7539، 4 / 7542، 12 / 8190 (فهرست 1: 419 - 420، 3: 44،
4: 133)
مرعشى 4 / 104، 5 / 1003 (فهرست 1: 126، 3: 195)
گلپايگانى 2 / 48، 2 / 146، (فهرست 1: 58 و 135)
ملك 3 / 2880، 2 / 2965
پرينستون 2 / 151 سرى جديد
آستان قدس 6544 (فهرست 5: 438)
225

360 - الحريرية، چاپ تهران - 1315 (در مجموعه كلمات المحققين) و 1318 (در
هامش درر الفوائد آخوند خراساني)
نسخه:
دانشگاه 3 / 918 (فهرست 5: 1875)
361 - رسالة في استحباب السورة في الصلاة
نسخه ها:
آستان قدس 242 فقه (فهرست 2: 74)
مرعشى 9 / 1003 (فهرست 3: 196)
362 - رسالة في سجود التلاوة
نسخه ها:
دانشگاه 5 / 7087 (فهرست 16: 449)
ملك 5 / 278، 2 / 804 (فهرست 5: 9 و 182)
363 - رسالة في صلاة الجمعة
نسخه ها:
ملك 8 / 1023 (فهرست 5: 224)
دار الكتب 20324 ب (فهرست 1: 391)
364 - رسالة في التخيير بين القصر والاتمام في الأماكن الأربعة
نسخه ها:
دانشگاه 14 / 918 (فهرست 5: 1968)
مجلس 54 / 1805، 50 / 4900 (فهرست 9: 356 - 357، 14: 75)
226

365 - مسألة في الصوم
نسخه ها:
دانشگاه 11 / 918 (فهرست 5: 1796 - 1797)
مجلس 57 / 1805، 53 / 4900 (فهرست 9: 358 - 359، 15: 76)
366 - رسالة في جواز منع الزوجة نفسها عن الزوج حتى تقبض المهر
نسخه ها:
مجلس 55 / 1805، 51 / 4900 (فهرست 11: 357 - 358، 14: 75 - 76)
دانشگاه 5 / 918 (فهرست 5: 1784)
گلپايگانى 146 (فهرست 1: 136)
367 - رسالة في ذبائح أهل الكتاب، چاپ تهران - 1315 (در مجموعه كلمات المحققين).
چند نسخه ء منتخب:
گلپايگانى 6 / 146، 3 / 245، 3 / 243، (فهرست 1: 136، 228، 229)
دانشگاه 8 / 944، 5 / 3119، 1 / 4448، 5 / 5873 (فهرست 5: 1879 - 1880، 11:
2073، 13: 3406، 16: 117)
مرعشى 6 / 1003، 2 / 3667 (فهرست 3: 195، 10: 59)
ملى 1391 عربى (فهرست 9: 401)
پرينستون 4 / 151 سرى جديد
مسجد أعظم 5 / 770 (فهرست: 475)
باكو 25 / 140 م (نشريه 9: 240)
ملى فارس 6 / 698 (فهرست 2: 284)
368 - شرح جواهر الفرائض - شرح الفرائض النصيريه
369 - الفرائض البهائية، فصل مربوط به ارث از حبل المتين اوست.
- شرح از محيي الدين بن عبد اللطيف جامعي عاملي (قرن يازدهم)
227

نسخه ها:
مرعشى 4 / 1118، 10: 2362 (فهرست 3: 289 - 290، 6: 346)
370 - رسالة في المواريث
نسخه ها:
گلپايگانى 2 / 1114 (فهرست 2: 227)
رضويه 4 / 87 (فهرست: 55)
وزيري 3 / 1060 (فهرست 3: 839)
371 - رسالة في العدالة
نسخه:
دار الكتب 21230 (فهرست 1: 376)
* لطف الله بن عبد الكريم ميسى عاملي (م 1033)
372 - الاعتكافية = ماء الحياة وصافى الفرات
نسخه ها:
آستان قدس 2244 (فهرست 2: 11)
نجف - مدرسه ء بروجردي (ذريعة 19: 11 - 12)
373 - الوثائق والعقال = رسالة في فسخ الزوجة الصغيرة نكاح الولي لها بعد كبرها
نسخه:
أمير المؤمنين (ذريعة 25: 26)
374 - حاشية جامع المقاصد (رك: ذيل جامع المقاصد، به شماره 179)
375 - حاشية فوائد الشرائع (رك: ذيل شرائع، به شماره 58)
228

* محمد امين استرآبادي (م 1036)
376 - رسالة في طهارة الخمر
نسخه ها:
ملك 16 / 6151
دانشگاه 12 / 1257 (فهرست 7: 2667)
* ميرداماد (م 1040)
377 - الاعضالات العويصات
نسخه:
فيضيه 3 / 1415 (فهرست 3: 90)
378 - الاثنا عشرية = عيون المسائل الفقهية
نسخه ها:
پرينستون 3 / 232 سرى جديد
دانشگاه 859، 8 / 1837 (فهرست 5: 1760 - 1761، 8: 434)
حقوق 3 / 10 د (فهرست: 230 - 231)
أصفهان - مدرسه صدر (نشريه 5: 312)
تفليس 9 / 699 (فهرست 8: 260)
ملك 1 / 2259 (فهرست 5: 450)
379 - حاشية على مختلف الشيعة (رك: ذيل مختلف، به شماره 86)
380 - حاشية على شرائع الاسلام (رك: ذيل شرائع، به شماره 58)
229

381 - حاشية على التنقيح الرائع (رك: ذيل تنقيح، به شماره 132)
382 - شارع النجات، به فارسي، در احكام عبادات، چاپ تهران - 1401 (در مجموعه اثنا عشر
رسالة للداماد).
چند نسخه منتخب:
فيضيه 2 / 1425 (فهرست 3: 90)
مجلس 5 / 4553 (فهرست 12: 236 - 237)
دانشگاه 7074 (فهرست 16: 445)
383 - رسالة في الطهارة والصلاة
نسخه ها:
مجلس 1 / 4553 (فهرست 12: 234)
آستان قدس 2445 (فهرست 2: 73)
384 - التعليقات في الطهارة
نسخه:
نور بخش 400 (فهرست 2: 110 - 111)
385 - حاشية على الألفية (رك: ذيل ألفية، به شماره 118)
386 - رسالة في صلاة الجمعة، چاپ تهران - 1397 (در ديباچه چاپ قبسات أو) و 1401 (در
مجموعه اثنا عشر رساله للداماد)
387 - اثبات السيادة لمن ينتسب إلى هاشم اما.
نسخه:
ملى 2360 ف (فهرست 5: 483)
230

388 - ضوابط الرضاع، چاپ تهران - 1313 (در مجموعه كلمات المحققين)
چند نسخه منتخب:
آستان قدس 2788 (فهرست 5: 467)
الهيات مشهد 219 (فهرست 1: 130)
ملك 1 / 667 (فهرست 5: 136)
مجلس 2724، 19 / 4900 (فهرست 9: 53 - 54، 16: 61)
دانشگاه 1 / 6817، 1 / 9255 (فهرست 16: 368، 17: 332)
أدبيات مشهد، 2 / 59 فياض (فهرست: 193)
- ترجمه فارسي از سلطان حسين واعظ استرآبادي (زنده در 1078)
نسخه: دانشگاه 5372 (فهرست 15: 4223 - 4224)
389 - الرد على ما اعترض به على ضوابط الرضاع
نسخه:
باكو 33 / 140 م (نشريه 9: 241)
390 - رسالة في تنازع الزوجين في قدر المهر
نسخه ها:
مرعشى 2 / 2519 (فهرست 7: 104 - 105)
آستان قدس 2438، 2711 (فهرست 2: 70، 5: 426)
مجلس 4 / 4553 (فهرست 12: 436)
باكو 69 / 140 م (نشريه 9: 244)
آستانه قم 3 / 8353 (فهرست: 203 - 204)
دار الكتب 3326 ج (فهرست 1: 401)
- شرح از خود نگارنده
نسخه:
آستان قدس 229 فقه (فهرست 2: 71)
231

391 - دلائل الاحكام، حواشي أو بر قواعد علامه (رك: ذيل قواعد، به شماره 85)
* فاضل جواد - جواد بن سعد الله كاظمى (زنده در 1044)
392 - مسالك الأفهام، چاپ تهران - 1387.
چند نسخه منتخب:
مرعشى 2697 (فهرست 7: 269)
حكيم 129 (نشريه 5: 426)
مجلس 1331 (فهرست 10: 1126)
برلين PM 50 (فهرست 4: 157)
دانشگاه 64 (فهرست 1: 208)
الهيات 98 ب (فهرست 1: 660)
ملك 916 (فهرست 1: 669)
أصفهان - روضاتى (فهرست 1: 200)
مجلس 4491 (فهرست 12: 168)
393 - الفوائد العلية (رك: ذيل شماره 194)
* أحمد بن زين العابدين علوي عاملي (زنده در 1044)
394 - رسالة في نجاسة الخمر
نسخه ها:
ملك 2 / 2134 (فهرست 5: 431)
دانشگاه 3749 (فهرست 12: 2743)
أدبيات 2 / 251 امام جمعه كرمان (فهرست: 40)
232

مطهرى 23 / 2916، 2 / 4506 (فهرست 1: 283)
395 - بيان الحق وتبيان الصدق
نسخه ها:
آستان قدس 2259 (فهرست 2: 15 - 16)
فيضيه 1961 (فهرست 1: 36)
* مرتضى بن محمد حسينى ساروى (زنده در 1049)
396 - جمعة من مسائل الجمعة
نسخه:
مرعشى 1 / 3032 (فهرست 8: 221)
* حسين بن حيدر حسينى كركى (ميانه قرن يازدهم)
397 - رسالة في اشتراط صحة الصوم الواجب بالغسل من الجنابة
نسخه:
مجلس 4865 (فهرست 13: 302 - 303)
398 - إصابة الحق = رسالة في جواز شرط المرتهن الوكاته لنفسه في بيع المرهون
نسخه:
ملك (ذريعة 11: 81)
233

* معز الدين محمد بن أبي الحسن موسوى مشهدي (زنده در 1044)
399 - ذخيرة الجزاء
نسخه ها:
دانشگاه 1 / 4984 (فهرست 15: 4077)
ملك 1 / 2024 (فهرست 5: 410)
شرح:
ذخائر العقبى
نسخه: دانشگاه 2 / 4984 (فهرست 15: 4077)
400 - جواهر الحقايق
نسخه:
قزوين - حاج سيد جوادى (نشريه 6: 342)
401 - تحفة الرضا
نسخه:
آستان قدس 6533 (فهرست 5: 379 - 381)
402 - العشرة الكاملة
نسخه:
مرعشى 1 / 3630 (فهرست 10: 30)
234

* محمد تقي بن أبو الحسن حسينى استرآبادي (ميانه قرن يازدهم)
403 - شرح خطبه الشرائع (رك: ذيل شرائع، به شماره 58)
404 - مناقشات فقهية
نسخه:
آستان قدس 2646 (فهرست 2: 135)
* مراد بن علي جان تفرشى (م 1051)
405 - الكرية
نسخه:
دانشگاته 1803 (فهرست 8: 380)
* * *
406 - شرح قطرة البحرين، نوشته شده پيش از 1060.
نسخه:
مرعشى 1842 (فهرست 5: 228)
* محمد صادق بن محمد امين حلى شيرازي (زنده در 1057)
407 - رسالة في استحباب السورة أو وجوبها
نسخه ها:
مرعشى 2 / 4093 (فهرست 11: 110)
دانشگاه 1 / 7126 (فهرست 16: 461)
235

* على نقى بن محمد هاشم كمره اى أصفهاني (م 1060)
408 - رسالة في الصلاة في المغصوب
نسخه:
مجلس 5 / 3333 (فهرست 10: 1130)
409 - رسالة في ولاية الأب والجد
نسخه:
مجلس 4 / 3333 (فهرست 10: 1129)
* شرف الدين علي بن حجة الله شولستانى (زنده در 1063)
410 - رسالة في سراية النجاسة
نسخه:
ملك 23 / 2576
411 - الفوائد الغروية (رك: ذيل شماره 325)
412 - افعال حج، به فارسي
نسخه:
مجلس 1 / 3749 (فهرست 10: 1734)
236

* عبد الله بن محمد تونى (م 1071)
413 - رسالة في نفى الوجوب العيني عن صلاة الجمعة
نسخه ها:
مجلس 2 / 128 امام جمعه خوئى 4 / 3263، 2 / 4386 (فهرست 7: 177 - 178، 10:
874 - 875، 12: 93)
دانشگاه 1 / 2875 (فهرست 10: 1719)
ملى 1 / 1858 عربى (فهرست 10: 439)
آستان قدس 2 / 11325 (يادداشت آقاى سيد عبد العزيز طباطبايى)
ملك 5 / 3563
مرعشى 2526 (فهرست 7: 112 - 113)
حسينيه شوشتريها (ذريعة 15: 74 - 75)
لوس آنجلس 1 / 1204 م (فهرست: 715)
مدينة العلم (فهرست: 102 - 103)
- حواشي بر آن از أحمد بن محمد تونى (زنده در 1071)
نسخه:
ملى 1 / 1858 عربى (فهرست 10: 439 - 440)
* مجلسي أول (م 1070)
414 - اجوبه مسائل فقهى، به فارسي، گردآورده كلب على بروجردي
نسخه:
ملى 2 / 2582 فارسي (فهرست: 116)
237

415 - حديقة المتقين، فارسي، در احكام عبادات
چند نسخه منتخب:
گلپايگانى 717 (فهرست 2: 64)
مطهرى 1863 (فهرست 1: 405)
حجتيه 400 (فهرست: 11)
استادى (فهرست: 46)
كمبريج 9 / C 16 براون (فهرست: 21)
416 - مناسك حج، به فارسي
نسخه:
مرعشى 15 (فهرست 1: 27)
417 - رضاعيه
چند نسخه:
دانشگاه 10 / 944 (فهرست 5: 1901 - 1902)
مجلس 17 / 4903، 3 / 5168 (فهرست 4: 125، 15: 305 - 306)
آستان قدس 6703 (فهرست 5: 445)
ملك 1752، 2 / 2065 (فهرست 2: 411، 5: 418)
وزيري 4 / 990 (فهرست 2: 809)
فيضيه 3 / 346 (فهرست 3: 9)
گلپايگانى 3 / 686، 2 / 1046 (فهرست 2: 203 و 224)
مسجد أعظم 2 / 649، 6 / 1420، 3 / 3840 (فهرست: 467 و 516 و 542)
مرعشى 4 / 70، 3 / 3719، 4 / 3034 (فهرست 1: 84، 8: 225، 10: 119)
ملى 3 / 1598 عربى (فهرست 10: 129)
238

* حسنعلى بن عبد الله شوشترى (م 1075)
418 - التبيان
نسخه:
بغداد - معهد الدراسات الاسلامية العليا 1355 (فهرست: 116)
419 - رساله در حرمت نماز جمعه در زمان غيبت امام
نسخه ها:
مجلس 5 / 4943 (فهرست 14: 198)
حقوق 1 / 8 د (فهرست: 222)
دانشگاه 5 / 6530 (فهرست 16: 286)
* محمود بن فتح الله حسينى كاظمى (زنده در 1079)
420 - رسالة في وجوب الخمس حال استتار الامام
نسخه ها:
دانشگاه 5 / 1122 (فهرست 5: 1876 - 1877)
مرعشى 3 / 2525 (فهرست 7: 111)
* رفيع الدين محمد بن حيدر حسينى طباطبائى نائينى (م 1082)
421 - اجوبه مسائل فقهى به فارسي، گردآورده مهدي بن رضا حسينى
نسخه:
آستان قدس 2772 (فهرست 5: 355)
239

422 - حاشية على مختلف الشيعة (رك: ذيل مختلف، به شماره 86)
423 - حاشية على مدارك الأحكام (رك: ذيل مدارك، به شماره 318)
* محمد بن قاسم أصفهاني ديلماج (زنده در 1084)
424 - حاشية الروضة البهية (رك: ذيل الروضة البهية، به شماره 237)
425 - رساله در نماز جمعه، به فارسي
نسخه:
آستان قدس 6198 (فهرست: 804)
* فخر الدين بن محمد على طريحى نجفي (م 1087)
426 - الفخرية
نسخه:
مرعشى 118 (فهرست 1: 142)
427 - الضياء اللامع: شرح مختصر النافع (رك: ذيل مختصر، به شماره 60)
* خليل بن غازي قزوينى (م 1088)
428 - رساله در حرمت نماز جمعه، به فارسي، بخشي از شرح كافى أو.
نسخه ها:
مسجد أعظم 1359، 1432 (فهرست: 281)
240

لوس آنجلس 1224 م (فهرست: 62)
ملك 2 / 1920 (فهرست: 397)
* محقق سبزوارى (م 1090)
429 - ذخيرة المعاد، شرحي برارشاد الأذهان علامه حلى. چاپ تهران - 4 / 1273.
چند نسخه منتخب:
مجلس 4197، 5056 (فهرست 11: 211 - 212، 15: 18)
غرب (فهرست: 126)
حكيم 1997
آستان قدس 2740 - 2741 (فهرست 5: 422 - 423)
گلپايگانى 1564 (فهرست 2: 81)
فيضيه 92 (فهرست 1: 111)
آستانه قم 5911 (فهرست: 120)
شروح:
1) - از محمد سعيد
نسخه: آستان قدس 2740 در حاشية (فهرست 5: 423)
2) تحقيق في القياس، از بهبهانى (بخشي از شرح أو بر ذخيرة المعاد)
نسخه ها:
مرعشى 3 / 458 (فهرست 2: 61)
دانشگاه 3 / 2026، 2 / 3902 (فهرست 8: 644، 12: 2891)
ملك 10 / 2349، 7 / 2801
حسينيه شوشتريها (ذريعة 1: 70)
3) الجمع بين الاخبار المتعارضة، نيز از بهبهانى وبه عنوان بخشي ديگر از شرح أو بر
ذخيرة
نسخه ها:
ملك 7 / 828، 5 / 1454، 6 / 1733، 8 / 2141، 21 / 2439
241

5 و 3 / 2801 (فهرست 5: 196 و 268 و 351 و 431)
430 - كفاية الأحكام، چاپ تهران - 1269.
چند نسخه منتخب:
مجلس 4595، 2 / 4647 (فهرست 12: 295، 13: 36)
الهيات 183 آل آقا (فهرست 1: 794)
دانشگاه 1991 (فهرست 8: 600)
غرب 394، 1129 (فهرست: 176)
ملك 1893 (فهرست 1: 603)
وزيري 26، 1 / 97، 518 (فهرست 1: 41، 126، 2: 451)
ملى فارس 169 (فهرست 1: 149)
ترجمه:
هداية الاعلام، به فارسي، از محمد علي بن محمد حسن نحوى اردكانى (زنده در 1240)
نسخه: مجلس 32 طباطبائى (فهرست ميكروفيلمهاى دانشگاه 2: 12)
شروح وحواشي:
1) - از جعفر بن عبد الله حويزى قاضى
نسخه ها: آستان قدس 6475 (فهرست 5: 412)
حكيم 299
مشهد - شانه چى (نشريه 5: 598)
2) رواشح العناية الربانية، از حسين بن محمد بحراني آل عصفور (م 1216)
نسخه ها: مرعشى 2702 - 2703 (فهرست 7: 272 - 274)
3) نبراس الهداية، از محمد مهدى حسينى مشهدي
نسخه ها:
آستان قدس 5726، 6202، 8418 - 8419 (فهرست 5: 523 - 524، فهرست
الفبايى: 1055)
مجلس 5985 (فهرست 17: 360)
وزيري 239 (فهرست 1: 239)
4) - از محسن اعرجى
242

نسخه: مدينة العلم (فهرست: 61)
5) نهاية المقتصد، از محمد جعفر همداني
نسخه: غرب 731 (فهرست: 202)
6) - از محمد بن محمد معصوم مشهدي (م 1255)
نسخه ها:
مرعشى 2468، 3233 (فهرست 7: 61، 9: 30)
مجلس 4468 (فهرست 12: 142)
7) شوارع الهداية، از محمد إبراهيم كرباسى
نسخه ها:
مجلس 3551 (فهرست 10: (1511 - 1512)
مرعشى 1917، 1924 (فهرست 5: 288، 294)
گلپايگانى 189 (فهرست 1: 172)
فيضيه 233 (فهرست 1: 170)
وزيري 1488 (فهرست 3: 973)
مفتاح 75 (فهرست: 189)
431 - حاشية على مسالك الأفهام شهيد دوم (رك: ذيل مسالك الأفهام، به شماره 235)
432 خلافيه، به فارسي، در عبادات:
چند نسخه منتخب:
مرعشى 66، 1 / 528 (فهرست 1: 76 - 77، 2: 133)
فيضيه 330 (فهرست 3: 200)
آستان قدس 2393 (فهرست 2: 56)
مدرسه باقريه (ذريعة 16: 280)
ملك 1 / 1620، 2669 (فهرست 4: 864، 5: 309)
243

433 - رسالة في تحديد النهار الشرعي
نسخه ها:
مجلس 3 / 2761 (فهرست 9: 152)
ملى 781 عربى (فهرست 8: 337 - 338)
434 - رسالة في صلاة الجمعة
نسخه ها:
وزيري 5 / 1980 (فهرست 3: 1116)
مرعشى 2 / 3032 (فهرست 8: 222 - 223)
آستان قدس 7150 (فهرست 5: 435)
لوس آنجلس 119 م (فهرست: 283)
ملك 2 / 2706
435 - رسالة در نماز جمعه، به فارسي
نسخه ها:
ملك 887 (فهرست: 834)
دانشگاه 8 / 4412 (فهرست 13: 3375)
تربيت 2 / 34 (فهرست: 43)
436 - رسالة في الغناء
نسخه ها:
مطهرى 13 / 8190 (فهرست 5: 352)
دانشگاه 14 / 354 (فهرست 12: 2526)
مسجد أعظم 795 (فهرست 12: 2526)
مجلس 2 / 3263 (فهرست 10: 873 - 874)
244

437 - رسالة أخرى في الغناء
نسخه:
دانشگاه، ميكروفيلم 2 / 3563 (فهرست ميكروفيلم ها 2: 213)
* فيض (م 1091)
438 - مفاتيح الشرايع، چاپ بيروت، 1389 (جلد أول در طهارت وصلاة)، قم - 1404.
چند نسخه منتخب:
كمبريج 9 / C 18 براون (فهرست: 22)
الهيات 66 ب (فهرست 1: 667)
مسجد أعظم 1 / 1704 (فهرست: 496)
دانشگاه، 4 نسخه (فهرست 5: 2064، 9: 869، 16: 329)
مجلس، 3 نسخه (فهرست 4: 94 - 95، 10: 382، 11: 282)
مطهرى 2603 (فهرست 1: 528)
حقوق 341 ج (فهرست: 475)
گلپايگانى 8 نسخه (فهرست 2: 175 - 176، 3: 22، 171)
فيضيه 17 نسخه (فهرست 1: 264 - 266)
ملك 7 نسخه (فهرست 1: 705 - 706)
ملى 5 نسخه (فهرست 7: 242، 8: 33، 9: 152 - 153، 185)
غرب 7 نسخه (فهرست: 194 - 195)
وزيري 9 نسخه (فهرست 2: 471، 538، 3: 1018، 1025، 1060)
آستان قدس 24 نسخه (فهرست 2: 122 - 123، 5: 510 - 512، ألفبائي:
1024 - 1026)
مسجد أعظم 21 نسخه (فهرست 376 - 377، 496)
شروح وحواشي:
1) - از محمد بن محمد محسن كاشاني علم الهدى (أوائل قرن 12)
245

نسخه ها:
مطهرى 2601 (فهرست 1: 398، 4: 278)
تبريز - قاضى (نشريه 7: 523)
2) - از نور الدين محمد هادي بن مرتضى كاشاني (أوائل قرن 12)
نسخه ها:
دانشگاه 714 - 715 (فهرست 5: 1940 - 1942)
بانكيپور 946 - 949 (فهرست عربى 1: 93)
الهيات 31 ب (فهرست 1: 591)
ملك 1421 (فهرست 1: 446)
وزيري 970 (فهرست 2: 797)
نور بخش 152 (فهرست 1: 170)
آستان قدس 247 - 248 فقه، 2784 (فهرست 2: 76 - 77، 5: 461)
مطهرى 6134 (فهرست 5: 236)
فيضيه 76 (فهرست 1: 195)
مجلس 5279 موقت
3) - از محمد يوسف بن محمد على لاهيجى (زنده در 1096)
نسخه: حسينيه شوشتريها (ذريعة 6: 214)
4) - از أبو الحسن بن محمد طاهر شريف فتونى عاملي (م 1138)
نسخه: لوس آنجلس M 1106 (فهرست: 271)
5) فتح المفاتيح، از محمد محسن بن محمد كاشاني (زنده در 1148)
نسخه: مجلس 2 / 5476 (فهرست 16: 376)
6) الذخر الرائع = المصابيح اللوامع، از عبد الله بن نور الدين جزائرى (م 1173)
نسخه ها: مرعشى 3550، 3980 (فهرست 9: 342 - 343، 10: 360)
آستان قدس 7017، 11947 (فهرست 5: 421)
7) - از محمد صالح بن محمد مؤمن استرآبادي (زنده در 1184)
نسخه ها: دانشگاه 7664 (فهرست 16: 667)
مجلس 5306 (فهرست 16: 222)
مرعشى (ذريعة 14: 76)
246

8) منتخب الصنايع، از علي بن قاسم مسكنانى (زنده در 1186)
نسخه: مرعشى 4324 (فهرست 11: 317)
9) - از بهبهانى
نسخه ها: آستان قدس 2391 (فهرست 2: 55)
مجلس 347 طباطبائى
مشهد - الهيات 1578 (فهرست 2: 713
ملك 4 / 2141 (فهرست 5: 431)
دانشگاه 9809 (فهرست 17: 289)
مدينة العلم (فهرست: 62)
زنجان (فهرست: 105)
10) - از همان نويسنده، شرح خطبه مفاتيح
نسخه ها: فيضيه 5 / 1520، 8 / 1554 (فهرست 3: 97، 100)
پرينستون 1929 سرى جديد (صفحات 151 الف - 260 ب)
مسجد أعظم 13 / 592، 1 / 3524 (فهرست: 462 و 634)
11) مصابيح الظلام، از همان نويسنده.
12) فتاح المجامع، از كرمانشاهى
13) الأنوار اللوامع، از حسين آل عصفور
نسخه ها: آستان قدس 6502 - 6504 (فهرست 5: 369)
مرعشى 1630 (فهرست 5: 33 - 34)
مجلس 4425 (فهرست 12: 114)
14) - از محمد رضا استرآبادي (زنده در 1219)
نسخه ها: گوهرشاد 1235 (فهرست: 334)
آستان قدس 7253 (فهرست 5: 463)
15) - از أبو القاسم بن عباس (زنده در 1227)
نسخه: آستان قدس 2813 (فهرست 5: 464)
16) - از صاحب رياض
نسخه ها: حقوق 11 ب (فهرست: 387)
247

مطهرى 277 مشير (فهرست 5: 236)
پرينستون 179 سرى جديد
لوس آنجلس M 1317 (فهرست: 270)
17) مصابيح الظلام، از عبد الله شبر
نسخه ها: حسينيه شوشتريها 256، 325، 834 (فهرست: 804، 810)
مرعشى 1079 (فهرست 3: 259 - 260)
آستان قدس 7948 (فهرست ألفبائي: 1011)
ملى، عربى 2 / 1035، 1905 (فهرست 9: 37، 10: 565، 566)
18) المصباح الساطع، از همان نويسنده (تلخيص شرح سابق).
نسخه ها: دانشگاه 717 (فهرست 5: 2045 - 2046)
الهيات 6 آل آقا (فهرست 1: 800 - 801)
گوهرشاد 742 (فهرست: 396)
حجتيه 73 (فهرست: 85)
بنگال 654 (فهرست 1: 323)
تبريز - قاضى (نشريه 7: 522)
19) نهاية المرام، از مجاهد
نسخه: حقوق 266 ج (فهرست: 496 - 497)
20) المصابيح المنيفة، از محمد جعفر كرمانشاهى
نسخه ها: الهيات 124 آل آقا (فهرست: 800)
كاشان - رضوى 187 (فهرست: 43)
حقوق 107 ج (فهرست: 467 - 468)
مرعشى 4742 (ذريعة 21: 91)
21) المصابيح، از مهدي بن علي طباطبائى (م 1260)
نسخه: حقوق 243 ج (فهرست: 467)
22) مبتغى الافهام، از عبد الوهاب بن محمد صالح برغانى قزوينى (زنده در 1266)
نسخه: مرعشى 3202 (فهرست 9: 4)
23 - 25) سه شرح نا معلوم يا نا مشخص.
(الف) نسخه: مرعشى 2157 (فهرست 6: 162 - 163)
248

(ب) نسخه: دانشگاه 6709 (فهرست 16: 337)
(ج) نسخه: شيراز - احمديه 264 (نشريه 5: 214)
439 - معتصم الشيعة، ناتمام
نسخه ها:
مرعشى 217، 3478 (فهرست 1: 264، 9: 275)
آستان قدس 6469 (فهرست 5: 509)
بغدادي (فهرست: 178)
كاشان - رضوى 191 (فهرست: 43)
440 - النخبة، چاپ تهران - 1303، 1324، 1328، 1330
چند نسخه منتخب:
وزيري 965 (فهرست 2: 794)
حقوق 11 د (فهرست 1: 493)
دانشگاه 1007 (فهرست 5: 2083 - 2085)
الهيات (187 آل آقا (فهرست 1: 806)
ملى، عربى 2 / 1386، 1393، 1463 (فهرست 9: 395، 411، 491)
شروح وحواشي:
1) التحفة السنية، از عبد الله جزائرى، چاپ تهران - 1307 (جلد أول)
نسخه ها: گلپايگانى 1687 (فهرست 3: 17)
مرعشى 2213، 4577 (فهرست 6: 204، 12: 149)
فيضيه 227 (فهرست 1: 40)
مسجد أعظم 1 / 3651 (فهرست: 638)
آستان قدس 2269 (فهرست ألفبائي: 434)
مجلس 4437، 4735، 5184 (فهرست 12: 122، 13: 116، 16:
1 - 2)
دانشگاه 751، 1008 (فهرست 5: 1820)
غرب 909 (فهرست: 701)
249

2) إهداء الأحبة، از عبد الله بن محمد كاظم تبريزى در 1159
نسخه أصل: مرعشى 4430 (فهرست 12: 26)
441 - أجوبة المسائل الفقهية، پاسخ هاى فيض ورفيع الدين محمد نائينى به سؤالات زاهر نجفي.
نسخه:
ملگ 25 / 1920 (فهرست 5: 339)
442 - أحكام الأموات
نسخه ها:
دانشگاه 4 / 8230 (فهرست 17: 63)
ملى 2 / 1262 عربى (فهرست 9: 251)
ملك 2 / 5747
443 - أبواب الجنان، به فارسي
نسخه ها:
مطهرى 2013 (فهرست 1: 351)
گلپايگانى 3 / 1383 (فهرست 2: 252)
آستان قدس 2422 (فهرست 2: 65)
مجلس 8 / 5341 (فهرست 16: 253)
444 - الشهاب الثاقب، چاپ نجف - 1368، بيروت - 1403.
نسخه ها:
آستان قدس 6499 (فهرست 5: 464)
دانشگاه 1 / 8230 (فهرست 17: 63)
مجلس 11 / 120 امام جمعه خوئى (فهرست 7: 173)
أدبيات 53 امام جمعه كرمان (فهرست: 96)
لوس آنجلس 3 / 1204 م (فهرست: 715)
استادى، 2 نسخه (فهرست: 64)
250

445 - ضوابط الخمس، چاپ تهران - 1300 (در هامش غاية الايجاز ابن فهد)
نسخه ها:
ملى 2 / 1922 عربى (فهرست 10: 591)
ديوان هند 1835 (فهرست 2: 321)
دانشگاه 3 / 792 (فهرست 5: 1944)
ملك 4 / 2146، 11 / 4658 (فهرست 5: 432)
446 - رسالة في حكم اخذ الأجرة على الواجبات
نسخه ها:
دانشگاه 3 / 8230 (فهرست 17: 63)
مرعشى 8 / 1401 (فهرست 4: 176)
مجلس 10 / 3818 (فهرست 10: 1843)
447 - رسالة في الولاية على البكر في التزويج
نسخه ها:
دانشگاه 2 / 8230 (فهرست 17: 63)
مجلس 11 / 3818 (فهرست 10: 1844)
مرعشى 9 / 1401 (فهرست 4: 176 - 177)
448 - منهاج النجات، در أصول عقايد
نسخه:
ملى 1 / 1922 عربى (فهرست 10: 591)
251

* محمد سعيد بن قاسم حسينى طباطبايى قهپائى (م 1092)
449 - روض الجنان
نسخه:
فيضيه 2037 (فهرست 1: 120 - 121)
450 - حاشية زبدة البيان (رك: ذيل زبدة، به شماره 289)
* حسام الدين بن جمال الدين طريحى نجفي (زنده در 1094)
451 - التبصرة الجلية
نسخه ها:
ملى 2 / 1598 عربى (فهرست 10: 129)
حكيم (يادداشت آقاى حسينى اشكورى، نيز ديده شود ذريعة 3: 317)
* رضى الدين محمد بن حسن قزوينى (م 1096)
452 - مسألة في ايصال الغبار الغليظ
نسخه:
مرعشى 1409، برگ 121 ب - 126 ر (فهرست 4: 193)
252

* أحمد بن محمد تونى (زنده در 1097)
453 - حاشية الروضة البهية (رك: ذيل الروضة البهية، به شماره 237)
* محمد طاهر بن حسين قمى (م 1098)
454 - السلامية
نسخه ها:
دانشگاه 3 / 2215 (فهرست 9: 891)
أمير المؤمنين (ذريعة 12: 214)
نجف - مدرسه سيد (همان مأخذ 11: 199)
قم - مهدى روحاني (آشنائى با چند نسخه خطى: 448)
455 - جاء الحق، به فارسي، در رد رساله خليل قزوينى در حرمت نماز جمعه.
نسخه ها:
دانشگاه 2 / 974 (فهرست 5: 1184 - 1185)
مجلس 3 / 5470 (فهرست 16: 372)
456 - رساله در نماز جمعه، به فارسي در رد رساله حسنعلى شوشترى در حرمت نماز جمعه.
نسخه ها:
آستان قدس 2422 (فهرست 2: 71 - 72)
دانشگاه 7 / 874، 3 / 790 (فهرست 5: 2092 - 2094)
مجلس 5470 (فهرست 16: 371)
253

457 - تحفة الدارين
نسخه:
دانشگاه 15 / 3317 (فهرست 11: 2301)
* محقق خوانسارى (م 1098)
458 - مشارق الشموس، شرحي ناتمام بر دروس شهيد كه تنها بخش طهارت آن نگاشته
شده است، چاپ تهران - 1311.
چند نسخه منتخب:
دانشگاه 6778 (فهرست 16: 358 - 359)
مطهرى 2308 (فهرست 1: 448)
مجلس 1 / 4428 (فهرست 12: 117)
459 - أجوبة المسائل، مجموعه پاسخ هاى اين دانشمند ودو فرزند اوجمال الدين ورضى الدين
به سؤالات مختلف فقهى واعتقادي.
نسخه:
آستان قدس 2644 (فهرست 2: 133)
460 - رساله در خمس
نسخه:
دانشگاه 1801 (فهرست 8: 375)
461 - حل شك في كون بعض أهل البلد كافرا وأكثرهم مسلمون
نسخه ها:
ملك 3 / 1711 (فهرست 5: 342)
دانشگاه 73 / 6710 (فهرست 16: 342)
254

* ملا ميرزا شيروانى - محمد بن حسن (م 1098)
462 - اجوبه مسائل فقهى، به فارسي
نسخه ها:
فيضيه 1665 (فهرست 3: 113)
دانشگاه 7008 (فهرست 16: 426 - 427)
463 - رساله در حبوة، به فارسي
نسخه ها:
فيضيه 21 / 1665 (فهرست 3: 113)
أدبيات أصفهان (نشريه 5: 304)
دانشگاه 20 / 7008 (فهرست 16: 427)
464 - رساله در صيد وذباحه، به فارسي
نسخه ها:
فيضيه 5 / 1665 (فهرست 3: 113)
أدبيات أصفهان (نشريه 5: 304)
465 - شكيات نماز (رك: ذيل شماره 1105)
466 - رساله در احكام أموات (رك: ذيل شماره 1106)
467 - حاشية برقواعد علامه (رك: ذيل قواعد، به شماره 85)
468 - حاشية بر شرايع (رك: ذيل شرايع، به شماره 58)
255

* صفى الدين بن فخر الدين طريحى نجفي (زنده در 1100)
469 - الينبوع المنبجس في الرد على من قال إن المنجس لا ينجس
نسخه ها:
مجسد أعظم 2 / 2702 (فهرست: 580)
نجف - مدرسه بروجردي (ذريعة 11: 201)
* علي بن محمد عاملي سبط الشهيد (م 1103)
470 - الزهرات الزوية، (رك: ذيل الروضة البهية، به شماره 237)
471 - الرد على اعتراضات خليفه سلطان على الروضة البهية (رك: ذيل شماره بالا)
472 - تنبيه الغافلين
نسخه ها:
مرعشى 4 / 4033 (فهرست 11: 38)
دانشگاه، ميكروفيلم 1 / 3653 (فهرست ميكروفيلم ها 2: 212)
473 - رسالة في النذر
نسخه:
ملك 3 / 3560
474 - حاشية شرايع (رك: ذيل شماره 58)
475 - حاشية الألفية (رك: ذيل شماره 118)
256

476 شرح تمهيد القواعد (رك: ذيل قواعد، به شماره 85)
* حر عاملي (م 1104)
477 - بداية الهداية، چاپ تهران - 1270، 1318، 1325، لكنهو - 1311.
چند نسخه منتخب:
ملك 2043، 2861 (فهرست 1: 88)
حكيم 1670 م (فهرست 1: 88 - 89)
مرعشى 429، 701، 716 (فهرست 2: 33، 295، 312)
آستان قدس 6609 (فهرست الفبايى: 617)
گلپايگانى 1 / 1227، 2 / 1369 (فهرست 2: 237، 249)
حجتيه 178 (فهرست: 38)
ملى، عربى 2 / 1276، 1400 (فهرست 9: 266، 415 - 416)
پرينستون 1 / 151 سرى جديد
مسجد أعظم 2876 (فهرست: 42)
موسسه ء إسماعيلي 801 (فهرست 2: 10)
- تلخيص:
نهاية البداية از مختارى
نسخه: دانشگاه 5 / 1859 (فهرست 8: 460)
ترجمه ها:
1) النور الساطع، فارسي، از محمد مراد بن محمد صادق كشميرى (زنده در 1098)
نسخه ها:
گوهرشاد 943 (فهرست: 195)
وزيري 990، 1141 (فهرست 2: 809، 3: 871)
آستان قدس 2854 (فهرست 5: 528)
مطهرى 2529 (فهرست 1: 553)
257

مرعشى 4253، 4407 (فهرست 11: 252، 12: 9)
2) كشف الدراية، از محمد جعفر بن سليمان فراهى (زنده در 1114)
نسخه ها:
آستان قدس 2810 (فهرست 5: 481)
آستانه قم 6264 (فهرست: 155 - 156)
گوهرشاد 936 (فهرست: 163)
مرعشى (ذريعة 18: 34: 68)
3) - از عبد الله بن علي بابا
نسخه: گوهرشاد 1 / 1137 (فهرست: 87)
شروح وحواشي:
1) منتخب الهداية، از محمد طاهر بن عبد الله قارى هروى (زنده در 1105)
نسخه ها: آستان قدس 4280، 6471 (فهرست 5: 518 - 519)
2) - نامعلوم (تحرير پيش از 1153)
نسخه: وزيري 1 / 1819 (فهرست 3: 1064)
3) مشارق المهتدين، از محمد باقر بن محمد تقي شريف رضوى قمى (زنده در 1181)
نسخه:
روضاتى (ذريعة 21: 36 - 37)
4) السوانح النظرية، از حسين آل عصفور
نسخه ها:
الهيات 137 آل آقا (فهرست 1: 777)
دانشگاه 2924 (فهرست 16: 402)
5) أنوار الدراية، از عبد الحسين بن أحمد اصبغى بحراني
نسخه:
وزيري 2 / 3114 (فهرست 5: 1537)
6) مصابيح الهداية، از محمد حسن بن محمد معصوم قزوينى (م 1240)
نسخه ها:
ملى 1840 عربى (فهرست 10: 420)
مفتاح 207 (فهرست: 291 - 292)
258

دانشگاه 7362 (فهرست 16: 521)
الهيات 45 آل آقا (فهرست 1: 799 - 800)
مرعشى 1650، 2126 (فهرست 5: 49 - 50، 6: 137)
7) مجارى المرام، از محمد باقر گلپايگانى
نسخه: فيضيه 1282 (فهرست 1: 1226)
478 - هداية الأمة
چند نسخه منتخب:
گوهرشاد 300 (فهرست: 433)
ملك 616 - 617 و 6 نسخه ديگر (فهرست 1: 802 - 804)
مطهرى 6186 (فهرست 5: 756)
دانشگاه 6761 (فهرست 16: 355)
حكيم 143 رشتى (فهرست: 159)
آستان قدس 8 نسخه (فهرست الفبايى: 1077)
ترجمه:
- هداية الاحكام، به فارسي، از محمد حسن بن محمد صالح هروى
نسخه:
مجلس 2054 (فهرست 6: 42 - 43)
479 - خلاصة الأبحاث
نسخه ها:
مجلس 9 / 4471، 1 / 109 امام جمعه خوئى (فهرست 7: 115، 12: 147)
ملى 6 / 795 فارسي (فهرست 2: 395)
گلپايگانى 6 / 327 (فهرست 1: 282)
ملك (ذريعة 7: 209)
فيضيه 3 / 1493 (فهرست 3: 94)
259

480 - رسالة في حرمة شرب التتن والقهوة، مندرج در الفوائد الطوسية أو، چاپ قم - 1404.
چند نسخه منتخب:
مجلس 110 / 1805، 109 / 4900 (فهرست 9: 383 - 384، 14: 104 - 105)
دانشگاه 4 / 1699، 3 / 9294 (فهرست 8: 251، 17: 341)
ملك 2 / 1256 (فهرست 5: 253)
481 - رسالة في أن التصرف واليد دليل الملكية
نسخه:
فيضيه 3 / 1910 (فهرست 3: 148)
482 - أرجوزة في الزكاة
نسخه ها:
ملك 10 / 2576
مجلس 3 / 11 امام جمعه خوئى (فهرست 7: 9)
گلپايگانى 7 / 327 (فهرست 1: 282)
483 - رساله في صلاة الجمعة، مندرج در الفوائد الطوسية أو، ولى در نسخه چاپ قم - 1404
أزين كتاب كه ناقص است نيامده.
* مجلسي دوم (م 1110)
484 - أجوبة مسائل مولا مجد الدين تسترى
نسخه:
پرينستون 388 سرى جديد (برگهاى 49 الف - 51 ب)
260

485 - أيادي سبا گردآورى محمد جعفر بن محمد طاهر خبوشانى
نسخه:
مرعشى 4 / 602 (فهرست 2: 196)
486 - جواب مسائل خراسان، به فارسي، گردآورى حميد بن محمد بدلاء حسينى.
نسخه ها:
دانشگاه 4 / 5914 (فهرست 16: 150)
مسجد أعظم 3 / 1199 (فهرست: 500)
487 - جواب مسائل ميرزا سيد على، فارسي، گردآورى حميد بن محمد بدلاء حسينى
نسخه ها:
دانشگاه 5 / 5914 (فهرست 16: 150)
مسجد أعظم 4 / 1199 (فهرست: 501)
488 - هداية الاخوان، به فارسي
نسخه:
فيضيه 1 / 1747 (فهرست 3: 128)
489 - مجموعة سؤال وجواب، به فارسي، گردآورى محمد كاظم سبزوارى
نسخه:
گلپايگانى 4 / 536 (فهرست 2: 198 - 199)
490 - مجموعة سؤال وجواب، به فارسي
نسخه:
مرعشى 2530 (فهرست 7: 117)
261

491 - المسائل الهندية، چاپ أصفهان - 1403 (در زند گينامه علامه مجلسي از م. مهدوى)
نسخه:
استادى (فهرست: 35)
492 - نظم اللئالي، به فارسي، گردآورى محمد بن أحمد حسينى لاهيجانى
نسخه ها:
ملى 2011 فارسي (فهرست 5: 11 - 12)
مجلس 6895 (برگهاى 46 الف - 69 ب)
گوهرشاد 614 (فهرست: 132)
مرعشى 2535 (فهرست 7: 120)
493 - سؤال وجواب فقهى، به فارسي
نسخه ها:
دانشگاه 6 / 5914 (فهرست 16: 150)
ملك 3 / 2697
494 - رسائل متعدد أو در موضوعات مختلف، بيشتر در عبادات
نسخه ها:
مرعشى 15، 187، 1602، 1683، 3034، 3050، (فهرست 1: 27، 205 - 217،
5: 78، 8: 225 - 269)
فيضيه 1747 (فهرست 3: 128)
ملى 1854 فارسي (فهرست 4: 313 - 317)
495 - رسالة في صلاة الجمعة
نسخه ها:
مجلس 1 / 5341 (فهرست 16: 253)
دار الكتب 19179 ب (فهرست 1: 370)
262

* سيد نعمة الله جزائرى (م 1112)
496 - هدية المؤمنين = هدية الاخوان
نسخه ها:
ملك 2536 (فهرست 1: 807)
ملى 1 / 1919 عربى (فهرست 10: 577)
497 - مسكن الشجون في حكم الفرار من الوباء والطاعون
نسخه ها:
دانشگاه 587 (فهرست 5: 2042 - 2043)
مطهرى 5551 (فهرست 5: 566)
ملك 1 / 721، 1868 (فهرست 1: 674، 5: 159)
مرعشى 3442 (فهرست 9: 228 - 229)
مسجد أعظم 547 (فهرست 362)
* سيد ماجد بحراني - محمد بن إبراهيم حسينى (أوائل قرن دوازدهم)
498 - ايقاظ النائمين
نسخه ها:
مطهرى 3 / 8151 (فهرست 3: 230)
حسينيه شوشتريها (ذريعة 2: 505)
تلخيص از موسى بن فضل الله حسينى همداني (أواخر قرن سيزدهم)
نسخه أصل: فيضيه 10 / 1960 (فهرست 3: 156)
263

* جعفر بن عبد الله حويزى قاضى (م 1115)
499 - رسالة في الوصية بالنكاح
نسخه:
أدبيات 3 / 275 امام جمعه كرمان (فهرست: 42)
- حاشية الروضة البهية (رك: ذيل الروضة البهية، به شماره 237)
- حاشية كفاية الأحكام (رك: ذيل كفاية الأحكام)، به شماره 430)
* نور الدين محمد هادي بن مرتضى كاشاني (زنده در 1116)
500 - فقه الميراث
نسخه:
ملك 1 / 656 أصل (فهرست 5: 131)
501 - حاشية مفاتيح الشرايع (رك: ذيل مفاتيح، به شماره 438)
* سليمان بن عبد الله ماحوزى بحراني (م 1121)
502 - السؤال والجواب (6 مسأله)
نسخه:
ملك 3 / 1142 (فهرست 5: 237)
264

503 - الفتاوى السليمانية = اجوبه مسائل عبد الكريم بن صالح التمامى
نسخه:
ملك 4 / 1142 (فهرست 5: 237)
504 - حاشية إرشاد الأذهان (رك: ذيل شماره 80)
505 - تحقيق مسألة التباعد بين البئر والبالوعة
نسخه:
نجف - جزائرى (نشريه 7: 716)
506 - فصل الخطاب في نجاسة أهل الكتاب والنصاب
نسخه:
نجف - جزائرى (نشريه 7: 717)
507 - الفوائد السرية، شرحي براثنا عشريه صلاة بهاء الدين محمد عاملي
نسخه:
نجف - جزائرى (ذريعة 16: 342)
508 - رسالة في تحليل التتن والقهوة
نسخه:
ملك 24 / 1142 (فهرست 5: 238)
509 - واجبات الصلاة
نسخه ها:
غرب 2435 (فهرست 203 - 204)
نجف - جزائرى (ذريعة 15: 56 - 57)
265

510 - رسالة في أوقات الصلاة
نسخه:
حسينيه كاشف الغطاء 55 (ذريعة 11: 124)
511 - رسالة في أفضلية التسبيح على القراءة في الركعتين الأخيرتين
نسخه ها:
أدبيات 2 / 275 امام جمعه كرمان (فهرست: 42)
مفتاح 5 / 244 (فهرست: 230)
نجف - جزائرى (نشريه 7: 716)
512 - رسالة في كيفية التسبيح في الأخيرتين
نسخه:
نجف - جزائرى نشريه 7: 716)
* محمد بن عبد الفتاح تنكابني سراب (م 1124)
513 - رسالة في فصول الأذان والإقامة
نسخه ها:
دانشگاه 3 / 888 (فهرست 5: 1960 - 1961)
گلپايگانى 3 / 1862 (فهرست 3: 85)
514 - رساله در نماز جمعه، به فارسي، در رد رساله على رضا تجلى.
نسخه:
دانشگاه 1 / 4659 (فهرست 14: 3603)
266

515 - حاشية، على رسالة التونى
نسخه ها:
ملى 2 / 1858 عربى (فهرست 10: 440)
مجلس 3 / 128 امام جمعه خوئى (فهرست 1: 179 - 180)
لوس آنجلس 2 / 1204 م (فهرست: 715)
516 - حاشية، زبدة البيان (رك: ذيل زبدة، به شماره 289)
517 - رسالة، رؤية الهلال قبل الزوال
نسخه ها:
دانشگاه 7 / 88، 2 / 1859، 1 / 2865، 3 / 6905، 1 / 7204 (فهرست 5: 1921،
8: 459، 10: 1712، 16: 393، 486)
مرعشى 4 / 478، 12، 17 / 1490 (فهرست 2: 83، 4: 189 و 192)
أدبيات 13 / 70 و (فهرست: 299 - 300)
518 - رساله در نذر تصدق، به فارسي
نسخه:
دانشگاه 9 / 2091 (فهرست 8: 716)
* جمال الدين محمد بن حسين خوانسارى (م 1125)
519 - حاشية روضة البهية (رك: ذيل الروضة البهية، به شماره 237)
520 - رساله در نماز جمعه، به فارسي
چند نسخه منتخب:
مجلس 1 / 4805، 5431، 422 طباطبائى، 1025 طباطبائى (فهرست 13:
267

202 - 203، 16: 333)
دانشگاه 2 / 2099، 3394، 3 / 4412، 4435، 3 / 4659، 2 / 6905 (فهرست 8:
726، 13: 3375، 3394، 14: 3606، 16: 393)
مرعشى 4403 (فهرست 12: 5)
مسجد أعظم 3907 (فهرست: 281)
الهيات مشهد (فهرست 1: 125)
نواب 1 / 130 فقه (فهرست: 467)
الهيات 2 / 206 د (فهرست 1: 259)
استادى (فهرست: 18)
نجف - صاحب الذريعة (ذريعة 15: 79)
521 - رساله درمال ناصبي
نسخه:
تبريز - ثقة الاسلام (نشريه 7: 522)
522 - رسالة في النذر
نسخه:
مجلس 2 / 84 امام جمعه خوئى (فهرست 7: 388)
* محمد صالح بن عبد الواسع حسينى خاتون آبادي (م 1126)
523 - آداب سنيه
نسخه:
أصفهان - روضاتى (فهرست 1: 72 به بعد)
268

524 - التهليلية = رسالة في أنه هل التهليل مرتان في آخر الإقامة أو مرة واحدة
نسخه:
دانشگاه 4 / 591 (فهرست 5: 1837)
525 - رسالة في أنه هل يعتبر حكم الحاكم بثبوت الهلال
نسخه ها:
مجلس 3 / 3052 (فهرست 10: 499)
ملى 2 / 1919 عربى (فهرست 10: 578)
تبريز - قاضى (نشريه 7: 511)
نجف - مدرسه بروجردي (ذريعة 11: 230)
* محمد جعفر بن محمد باقر شريف سبزوارى (زنده در 1127)
526 - رسالة في التكبيرات السبع
نسخه:
مرعشى 3 / 478 (فهرست 2: 83)
527 - رسالة في حكم روية الهلال قبل الزوال
نسخه ها:
دانشگاه 1866 (فهرست 8: 742)
مرعشى 1 / 478 (فهرست 2: 82)
528 - حاشية الألفية (رك: ذيل الفيه به شماره 118)
269

* عبد الله بن كرم حويزى (زنده در 1132)
529 - كتاب الصلاة
نسخه:
مرعشى 4651
* أحمد بن إبراهيم بحراني
530 - أجوبة مسائل سيد يحيى بن سيد حسين احسائى
نسخه:
پرينستون 19 / 229 يهودا (فهرست: 139)
531 - أجوبة مسائل شيخ عبد الامام احسائى
نسخه:
پرينستون 21 / 229 يهودا (فهرست: 139)
532 - أجوبة مسائل شيخ علي بن لطف الله بحراني
نسخه:
پرينستون 17 / 229 يهودا (فهرست: 139)
533 - أجوبة مسائل شيخ نصير بن محمد خطى جارودى
نسخه:
پرينستون 16 / 229 يهودا (فهرست: 139)
270

534 - تعليق على مبحث الزوال
نسخه ها:
دانشگاه 1 / 7524 (فهرست 16: 608)
پرينستون 6 / 229 يهودا (فهرست: 138)
535 - رسالة في تحقيق غسالة النجاسة
نسخه:
پرينستون 13 / 229 يهودا (فهرست: 139)
536 - رسالة في حكم ملاقى المتنجس
نسخه:
پرينستون 20 / 229 يهودا (فهرست: 139)
537 - المسائل الخمسة
نسخه:
مجلس 2 / 2701 (فهرست 9: 4)
538 - رسالة في جواز العدول عن كل سورة عدا الجحد والتوحيد
نسخه:
پرينستون 15 / 229 يهودا (فهرست: 149)
539 - رسالة في تحقيق مسألة الصلح على المجهول
نسخه:
پرينستون 12 / 229 يهودا (فهرست: 139)
271

540 - رسالة في تملك المهرا جمع بمجرد العقد
نسخه:
پرنيستون 9 / 229 يهودا (فهرست: 138)
541 - رسالة في أن الطلقة والطلقتين هل تبقى بالتحليل أو تنعدم
نسخه:
پرينستون 18 / 229 (فهرست: 139)
542 - رسالة في الدعوى على الميت
نسخه:
پرينستون 10 / 229 (فهرست: 138)
* محمد هادي بن محمد صالح مازندرانى (در گذشته پيرامون 1134)
543 - رسالة في الأذان والإقامة
نسخه:
مدرسه نواب 2 / 271 (فهرست: 474)
544 - رسالة في تعيين غرة رمضان في ما إذا غمت شهور السنة كلها
نسخه ها:
موسسه إسماعيلي 801 (فهرست 2: 144)
دانشگاه 8 / 7203 (فهرست 16: 486)
545 - رسالة في معرفة احكام الرضاع
نسخه ها:
مرعشى 14 / 1409، 2 / 3719 (فهرست 4: 190، 10، 119)
272

ملك 1 / 5767
نواب 1 / 271 فقه (فهرست: 473)
546 - رسالة في الإرث
نسخه:
ملى فارس 5 / 431 (فهرست 2: 25)
* عبد الله بن صالح سماهيجى بحراني (م 1135)
547 - أجوبة المسائل سيد عبد الله بن سيد علوي عتيق حسين
نسخه ها:
برلين 8 / PM 505 (فهرست 3: 315)
حسينيه شوشتريها 9 / 633 (فهرست: 870)
موسسه إسماعيلي 631 (فهرست 2: 204)
548 - أجوبة مسائل شيخ سليمان
نسخه:
برلين 15 / PM 505 (فهرست 3: 323)
549 - الفاكهة الكاظمية
نسخه:
حسينيه شوشتريها (ذريعة 16: 97)
550 - حل العقود
نسخه:
برلين 25 / PM 505 (فهرست 4. 211)
273

551 - هداية السائل
نسخه:
كاشاني 164 (فهرست: 296)
552 - اللمعة الجلية في تحقيق المسائل الإسماعيلية
نسخه ها:
برلين 24 / PM 505 (فهرست 3: 314)
حسينيه شوشتريها 12 / 633 (فهرست 871)
نجف - مدرسه بروجردي (ذريعة 18: 350)
553 - المسائل البهبهانية
نسخه:
برلين 18 / PM 505 (فهرست 3: 491)
554 - المسائل الحسينية
برلين 26 / PM 505 (فهرست 3: 315)
555 - المسائل المحمدية
نسخه ها:
آستان قدس 6935 (فهرست 5: 499 - 500)، ملك 1 / 2627
556 - المسائل الناصرية
نسخه:
برلين 28 / PM 505 (فهرست 3: 315)
274

557 - النفحة العنبرية في أجوبة المسائل التسترية
نسخه:
حسينيه شوشتريها 10 / 633 (فهرست: 870)
558 - الرسالة الفهليانية = جوابات مسائل سيد أبى طالب
نسخه:
برلين 23 / PM 505 (فهرست 3: 314)
559 - مسألة الشيخ عبد الله بن الشيخ فرج
نسخه:
برلين 11 / PM 505 (فهرست 3: 323)
* حيدر علي بن ملا ميرزا شيروانى (گويا زنده در 1134)
560 - رسالة في وجوب الصلاة على النبي = رسالة في وجوب الصلوات عند ذكر النبي
نسخه:
دانشگاه 11 / 4292 (فهرست 13: 3261 - 3262)
561 - رسالة في الخلل في الصلاة
نسخه ها:
دانشكاه 2 / 4292 (فهرست 13: 3262)
ديوان هند 1840 (فهرست 2: 323)
561 - رسالة في حد المسافة الموجبة للقصر والافطار
نسخه ها:
دانشگاه 3 / 4292 (فهرست 13: 3262)
275

ديوان هند 1841 (فهرست 2: 323)
562 - تحفة السرائر
نسخه:
دانشگاه 1289 (فهرست 7: 2627)
563 - رسالة في حرمة المشاهد المشرفة
نسخه:
فيضيه 2 / 1861 (فهرست 3: 141)
564 - رسالة في وجوب قتل ساب النبي
نسخه:
دانشگاه 7 / 4292 (فهرست 13: 3263)
* فاضل هندى (م 1137)
565 - كشف اللثام، شرح قواعد الأحكام علامه حلى، چاپ تهران - 1271 و 1274.
چند نسخه منتخب:
مرعشى 3767 (فهرست 10: 156)
مجلس 3489 (فهرست 10: 1448 - 1449)
فيضيه 559 وپنج نسخه ديگر (فهرست 1: 218)
گلپايگانى 2325 و 4 نسخه ديگر (فهرست 2: 151، 3: 229)
غرب 487 (فهرست: 175)
566 - المناهج السوية. شرحي بر الروضة البهية شهيد دوم
نسخه ها:
دانشگاه 1159، 2365 (فهرست 5: 2068 - 2069، 9: 966)
276

ملى 603 عربى (فهرست 8: 88)
مطهرى 2560 (فهرست 1: 449)
مجلس 222 امام جمعه خوئى، 1327 (فهرست 4: 97 - 98، 7: 373)
ملك 3 نسخه (فهرست 1: 739)
مرعشى 2965 - 2967، 4040 (فهرست 8: 148 - 149، 11: 42)
مسجد أعظم 4 نسخه (فهرست: 388 - 389)
مفتاح 62 (فهرست: 299)
567 - حاشية إرشاد الأذهان (رك: ذيل شماره 80)
568 - الاحتياطات الفقهية
نسخه:
حسينيه شوشتريها (ذريعة 11: 34، 15: 348)
569 - رسالة في صلاة الجمعة
نسخه:
مجلس 5 / 2761 (فهرست 9: 156 - 158)
570 - الزهرة في مناسك الحج والعمرة
نسخه:
مجلس 8 / 2761 (فهرست 9: 159 - 160)
* أبو الحسن ابن محمد طاهر شريف فتونى عاملي (م 1138)
571 - رسالة في الرضاع
نسخه ها:
دار الكتب 3326 ج (فهرست 1: 356)
277

دانشگاه 7135 (فهرست 16: 463)
ملك 2 / 5767
مرعشى 1 / 3719 (فهرست 10: 118)
572 - شرح مفاتيح الشرايع (رك: ذيل مفاتيح، به شماره 438)
* محمد بن علي بن حيدر موسوى عاملي (م 1139)
573 - مسائل سألها الشيخ يوسف البحراني من آخوند رفيعا رحمه الله وأجوبته التي كتب بعضها
العالم المذكور وبعضها السيد حيدر
نسخه:
ملك 37 / 1142 (فهرست 5: 240)
574 - اظهار ما عندي بمنسك الفاضل الهندي
نسخه:
دانشگاه 3049 (فهرست 10: 1993)
575 - إيناس سلطان المؤمنين
نسخه ها:
مجلس 3902 (فهرست 10: 1926 - 1927)
أصفهان - روضاتى (ذريعة 2: 518)
576 - آيات الاحكام
نسخه:
مرعشى 6 / 2928 (فهرست 8: 122)
278

* بهاء الدين محمد بن محمد باقر مختارى نائينى (در گذشته پيرامون 1140)
577 - القول الفصل في المسح والغسل
نسخه ها:
دانشگاه 3 / 1859 (فهرست 8: 459)
مرعشى 2 / 3382 (فهرست 9: 159)
578 - قباله قبلية في بيان استقبال الميت وتوجيهه إلى القبلة
نسخه:
دانشگاه 6 / 1859 (فهرست 8: 460)
579 - حسان اليواقيت
نسخه:
مرعشى 5 / 3382 (فهرست 9: 160)
580 - رسالة في استحباب التسليم على النبي في التشهد الأخير
نسخه:
مرعشى 6 / 3382 (فهرست 9: 161)
581 - مقاليد القصود
نسخه ها:
گوهرشاد 3 / 1187، 4 / 1049 (فهرست: 408)
گلپايگانى (فهرست 2: 217)
وزيري 3 / 3250 (فهرست 5: 1587)
مسجد أعظم 1 / 1551 (فهرست: 112)
279

582 - العين في تعارض حقي المتبايعين
نسخه ها:
دانشگاه 4 / 1859 (فهرست 8: 459)
مرعشى 1 / 3382 (فهرست 9: 158)
583 - رساله در نكاح، به فارسي
نسخه:
ملى فارس 2 / 431 (فهرست 2: 25)
584 - عمدة الناظر في عقدة الناذر = رسالة في بطلان النذر المعلق بما بعد الموت
نسخه ها:
دانشگاه 4002 (فهرست 12: 2991)
ملى فارس 3 / 703 (فهرست 2: 293)
585 - إنارة الطروس
نسخه:
مرعشى 3 / 3382 (فهرست 9: 159 - 160)
586 - رساله در ارث
نسخه:
دانشگاه 1860 (فهرست 8: 461)
587 - تقويم الميراث
نسخه:
فيضيه 1417 (فهرست 2: 38)
280

588 - مسألة في وجوب التكفين في ثلاثة أثواب
نسخه:
موسسه إسماعيلي 631 (فهرست 2: 102)
589 - القامع للبدعة في ترك صلاة الجمعة
نسخه ها:
مجلس 165 امام جمعه خوئى (فهرست 7: 207 - 209)
شوشتريها 8 / 933 (فهرست: 870)
590 - هداية الصراط في حرمة الجمع بين الظهر والجمعة
نسخه:
آستان قدس 6982 (فهرست 5: 530)
* محمد إبراهيم بن محمد معصوم حسينى قزوينى (م 1149)
591 - رسالة في الفرق بين الكبائر والصغائر
نسخه:
مجلس 12 / 1803 (فهرست 9: 302)
592 - حاشية الروضة البهية (رك: ذيل الروضة البهية، به شماره 237)
593 - حاشية زبدة البيان (رك: ذيل زبدة)، به شماره 289)
594 - حاشية مدارك الأحكام (رك: ذيل مدارك)، به شماره 318)
281

* صدر الدين محمد بن محمد بن علي رضوى كاشاني (ميانه قرن دوازدهم)
595 - منتهى المرام في القصر والاتمام
نسخه ها:
آستان قدس 5727 (فهرست 5: 519)
كاشان - رضوى 60 (فهرست: 37 - 38)
* محمد بن عبد الكريم طباطبائى بروجردي (ميانه قرن دوازدهم)
596 - رسالة في معرفة احكام الرضاع
نسخه ها:
دانشگاه 2 / 1102، 37 / 1257 (فهرست 5: 1902، 7: 2677)
* سيد نصر الله بن حسين موسوى حائري (ميانه قرن دوازدهم)
597 - رسالة في حرمة شرب التتن والحشيش
نسخه:
مسجد أعظم 6 / 832 (فهرست: 481)
* عبد النبي بن أحمد بحراني (زنده 1150)
598 - رسالة في الرضاع
نسخه:
نجف - مدرسه بروجردي (ذريعة 11: 192)
282

* محمد رفيع بن فرج گيلانى (زنده در 1150)
599 - حاشية الروضة البهية (رك: ذيل الروضة البهية، به شماره 237)
600 - حاشية زبدة البيان (رك: ذيل زبدة، به شماره 289)
601 - رسالة في صلاة الجمعة، در رد رساله قائنى
نسخه:
آستان قدس 6 / 6544 (فهرست 5: 438)
602 - رسالة في صلاة الجمعة، رد رساله أمير تقى قائنى
نسخه ها:
آستان قدس 4 / 6544، 3 / 11325 (فهرست 5: 438)
* صدر الدين محمد بن محمد باقر رضوى همداني، شارح وافيه (زنده در 1151)
603 - استقصاء النظر
نسخه:
مرعشى 2704 (فهرست 7: 274)
604 - رسالة في عدم انفعال الماء القليل
نسخه ها:
گلپايگانى 11 / 1862 (فهرست 3: 82)
غرب 265 (فهرست: 179)
283

* أحمد بن إسماعيل نجفي جزائرى (م 1151)
605 - قلائد الدرر، چاپ تهران - 1327، نجف - 1383.
606 - تبصرة المبتدئين
نسخه:
مفتاح 3 / 244 (فهرست: 230. نيز ببينيد ذريعة 3: 321 و 15: 183).
* صدر الدين محمد بن نصير طباطبائى يزدى (م 1154)
607 - رسالة في صلاة الجمعة
نسخه:
وزيري 9 / 320 (فهرست 1: 305)
608 - عدة المسافرين
نسخه:
وزيري 10 / 320 (فهرست 1: 305)
609 - الفرائض
نسخه:
وزيري 1 / 320 (فهرست 1: 303)
610 - إشارات الفقه
284

* زين العابدين بن محمد يوسف حسينى لاريجانى (زنده در 1168)
611 - كشف المطلوب في بطلان الصلاة في المكان المغصوب
نسخه ها:
ملى 4 / 1081 (فهرست 9: 75)
مرعشى 3056 (فهرست 8: 276)
* محمد بن علي بن عبد النبي مقابى بحراني (زنده در 1169)
612 - مجمع الاحكام
نسخه ها:
گلپايگانى 1681 (فهرست 3: 14)
حكيم 9 (نشريه 5: 422)
613 - رسالة في الجهر والاخفات
نسخه:
آستان قدس 5216 (فهرست الفبايى. 796)
* عبد الرشيد بن نور الدين شوشترى (قرن دوازدهم)
614 - المسائل الاخباريه
نسخه:
مجلس 2 / 5944 (فهرست 17: 328 - 329)
285

* محمد بن محمد زمان كاشاني (زنده در 1172)
615 - قبله اثنا عشريه، به فارسي
نسخه ها:
مرعشى 5 / 4319 (فهرست 11: 310)
دانشگاه 2 / 7060 (فهرست 16: 442)
أدبيات 189 ج (فهرست: 376 - 377)
616 - نور الهدى = رسالة في أن الزكاة بعد اخراج المؤونة
نسخه ها:
مرعشى 4 / 4319 مؤلف (فهرست 11: 310)
مجلس 6 / 1966 (فهرست 9: 681)
نور بخش 3 / 108 (فهرست 1: 131)
الهيات مشهد 1 / 503 (فهرست 1: 267)
أمير المؤمنين (ذريعة 24: 386)
617 - الحق الصراح في ما لا بد منه في ايجاب النكاح = القول السديد
نسخه ها:
مرعشى 1675، 6 / 4319 (فهرست 5: 71، 11: 312)
مجلس 3 / 1966 (فهرست 9: 678)
ملى فارس 2 / 555 (فهرست 2: 147)
ملك 1 / 3528، 5 / 3566
نور بخش 5 / 108 (فهرست 1: 131)
286

618 - رسالة في صيغ النكاح
نسخه ها:
مرعشى 7 / 4319 (فهرست 11: 312)
مجلس 1 / 1966 (فهرست 9: 674 - 676)
نور بخش 6 / 108 (فهرست 1: 132)
ملى فارس 3 / 555 (فهرست 2: 147)
* عبد الله بن نور الدين جزائرى (م 1173)
619 - الأنوار الجلية في جوابات المسائل الجبلية الأولى
نسخه ها:
دانشگاه 2 / 691 (فهرست 6: 2144)
غرب 4 / 10076 (فهرست: 433)
حكيم 69 (فهرست 1: 76)
حسينيه شوشتريها 284 (فهرست: 848)
620 - الذخيرة الأبدية في أجوبة المسائل الأحمدية
نسخه ها:
حسينيه شوشتريها (ذريعة 10: 12)
حسينيه كاشف الغطاء 14 (همان مأخذ)
621 - الذخيرة الباقية في أجوبة المسائل الجبلية الثانية
نسخه ها:
دانشگاه 3 / 691 (فهرست 6: 2226)
مطهرى 5 / 4510 (فهرست 4: 550)
حسينيه شوشتريها 3 / 290، 2 / 421 (فهرست: 849، 860)
287

622 - المقاصد العلية في أجوبة المسائل العلوية
نسخه ها:
مطهرى 1 / 4510 (فهرست 5: 631)
حسينيه شوشتريها 1 / 290 (فهرست: 849)
سامراء - مدرسه شيرازي (ذريعة 21: 382)
مرعشى 4382 (فهرست 11: 385)
623 - الذخر الرائع، شرح مفاتيح الشرائع فيض (رك: ذيل مفاتيح، به شماره 438)
624 - التحفة السنية، شرح نخبه فيض (رك: ذيل نخبه، به شمابه 440)
* محمد إسماعيل بن محمد حسين خواجوئى مازندرانى (م 1173)
625 - أجوبة المسائل
نسخه:
مرعشى 4 / 1986 (فهرست 5: 359)
626 - الرسائل، مجموعه بيش از 20 رساله در مسائل مختلفه فقهى وعبادات
نسخه ها:
لوس آنجلس M 95، M 120 (فهرست: 562، 666)
مشهد - أدبيات 25 فياض (فهرست: 210 - 214)
ملك 1606 (فهرست 5: 304 - 307)
آستان قدس 11198 (يادداشت آقاى سيد عبد العزيز طباطبائى)
برخى از اين رساله ها بدين شرح است:
288

627 - رساله في تحديد الكر
نسخه:
دانشگاه 1 / 7103 (فهرست 16: 455)
628 - رسالة في حكم الغسل قبل الاستبراء
نسخه ها:
دانشگاه 4 / 8721 (فهرست 17: 204)
مرعشى 1 / 1986 (فهرست 5: 357)
629 - رسالة في حكم الحدث الأصغر المتخلل أثناء الغسل
نسخه:
مرعشى 5 / 1142، أصل (فهرست 3: 317)
630 - مسألة في وظيفة رجل احتاج إلى الغسل في الأرض الباردة = الغسل مع خوف الضرر
نسخه ها:
ملك 24 / 1606 (فهرست 5: 306)
أدبيات مشهد 22 / 25 فياض (فهرست: 214)
631 - رسالة في عدم جواز التكفين في مالا يجوز الصلاة فيه والجلود
نسخه ها:
أدبيات مشهد 24 / 25 فياض (فهرست: 214)
632 - رسالة في حكم الاسراج عند الميت
نسخه ها:
ملك 10 / 606 (فهرست 5: 305)
أدبيات مشهد 9 / 25 فياض (فهرست: 212)
289

633 - رسالة في اصالة عدم التذكية في الجلود المشترى من الكفار أو من لا يوثق به
نسخه:
ملك 4 / 1606 (فهرست 5: 304)
634 - الحريرية
نسخه:
مرعشى 3 / 2476 (فهرست 7: 68)
635 - الذهبية
نسخه:
دانشگاه 3 / 791 (فهرست 7: 68)
636 - رسالة في اللباس المشكوك
نسخه:
مجلس 1 / 3752 (فهرست 10: 1736)
637 - رسالة في الصلاة في ثوب معه فضلة مالا يؤكل لحمه
نسخه:
دانشگاه 3 / 8721 (فهرست 17: 204)
638 - رسالة في كيفية الاذان والتشهد
نسخه:
أدبيات مشهد 6 / 25 فياض (فهرست: 211 - 212)
639 - رسالة في الصلاة والافطار باذان الجمهور
نسخه ها:
ملك 7 / 1606 (فهرست 5: 305)
290

دانشگاه 5 / 7513 (فهرست 16: 604)
640 - تذكرة الوداد = رسالة في استحباب رفع اليدين في القنوت
نسخه:
پرينستون 1317 سرى جديد (برگ 33 پ - 34 پ)
641 - رسالة في أفضلية التسبيح في الأخيرتين
نسخه ها:
ملك 27 / 1606 (فهرست 5: 306)
أدبيات مشهد 25 / 25 فياض (فهرست: 214)
642 - رسالة في صلاة الجمعة در رد الشهاب الثاقب فيض كاشاني
نسخه ها:
مجلس 2 / 3752 (فهرست 10: 1736 - 1737)
مسجد أعظم 3 / 566 (فهرست: 458)
دانشگاه 2 / 7103 (فهرست 16: 455)
مرعشى 3 / 3032 (فهرست 8: 222)
أصفهان - روضاتى (ذريعة 24: 269)
تبريز - ثقة الاسلام (نشريه 4: 327)
643 - رسالة في استثناء المؤونة من الزكاة
نسخه:
مرعشى 3 / 1986 (فهرست 5: 358)
644 - رسالة في الخمس
نسخه ها:
ملك 1 / 1606 (فهرست 5: 304)
فيضيه 8 / 1186 (فهرست 3: 65)
291

أدبيات مشهد 1 / 26 فياض (فهرست: 211)
645 - مسألة في الحج البلدي
نسخه:
أدبيات مشهد 10 / 25 فياض (فهرست: 211 - 212)
646 - رسالة في أقل ما بين العمرتين
نسخه ها:
ملك 2 / 1606 (فهرست 5: 304)
أدبيات مشهد 2 / 25 فياض (فهرست: 211)
دانشگاه 4 / 7513 (فهرست 16: 604)
647 - رسالة في حقيقة الناصب واحكامه
نسخه ها:
ملك 9 / 1606 (فهرست 5: 305)
أدبيات مشهد 8 / 25 فياض (فهرست: 212)
648 - رسالة في العقد الفضولي
نسخه:
دانشگاه 5 / 8721 (فهرست 17: 204)
649 - رسالة في تحريم الغناء
نسخه ها:
ملك 1 / 591 (فهرست 5: 90)
دانشگاه 2 / 8721 (فهرست 17: 204)
292

650 - رسالة في النظر إلى وجه الأجنبية
نسخه ها:
پرينستون 1317 سرى جديد (برگ 47 پ - 64 ر)
وزيري 4 / 3742 (فهرست 5: 1778)
651 - رسالة في عدم جواز تزويج المؤمنة بالمخالف
نسخه:
مرعشى 3 / 1142، اصلى (فهرست 3: 316)
651 - الرضاعية
نسخه ها:
ملك 3 / 1606 (فهرست 5: 304)
مسجد أعظم 3148 رمضانى (دفتر ثبت)
أدبيات مشهد 3 / 25 فياض (فهرست: 211)
دانشگاه 8 / 7513 (فهرست 16: 605)
652 - رسالة في جواز حمل الزوجة المنقطعة من بلد إلى آخر
نسخه:
أدبيات مشهد 5 / 25 فياض (فهرست: 211 - 212)
653 - فائدة في طلاق الولي
نسخه:
پرينستون 1317 سرى جديد (برگ 45 پ - 46 ر)
654 - رسالة في الفرق بين الطلاق الرجعي والبائن
نسخه ها:
ملك 32 / 1606، 3 / 2523 (فهرست 5: 306)
293

مرعشى 2 / 3112 (فهرست 8: 337)
655 - رسالة في جواز التداوي بالخمر
نسخه:
مرعشى 4 / 1142، أصل (فهرست 3: 316)
656 - الفصول الخمسة في الشفعة
نسخه:
دانشگاه 1 / 791 (فهرست 5: 1961)
657 - رسالة في الحبوة
نسخه ها:
مرعشى 2 / 1142، أصل (فهرست 3: 315)
دانشگاه 4 / 7103 (فهرست 16: 455)
658 - رسالة في ارث الزوجة
نسخه ها:
مرعشى 1 / 1142، أصل (فهرست 3: 315)
دانشگاه 3 / 7103 (فهرست 16: 455)
659 - رسالة في جواز مقاصة المنكر لو حلف
نسخه:
مرعشى 2 / 1987 (فهرست 5: 358)
660 - رسالة في العدالة = عجالة جرحية ورسالة عدليه
نسخه ها:
دانشگاه 1 / 8721 (فهرست 17: 204)
ملك 19 / 1606 (فهرست 5: 306)
294

مرعشى 4142 (فهرست 11: 160)
661 - حاشية مدارك الأحكام (رك: ذيل مدارك، به شماره 318)
* شبر بن محمد موسوى نجفي (زنده در 1179)
662 - رساله في وجوب غسل الجمعة
نسخه:
دانشگاه 1 / 7200 (فهرست 16: 485)
663 - رسالة في القصر والاتمام
نسخه دانشگاه 3978 (فهرست 12: 2973) 664 - رسالة في حكم الارتماس في الصوم
نسخه:
دانشگاه 2 / 7200 (فهرست 16: 485)
* محمد مهدي بن محمد صالح فتونى عاملي (م 1183)
665 - نتائج الاخبار
نسخه:
مرعشى 4421 (فهرت 12: 20)
295

* صاحب حدائق (م 1186)
666 - الحدائق الناضرة، چاپ تبريز - 1315 - 1318، نجف - 1377.
چند نسخه منتخب:
مجلس 5196 (فهرست 16: 26)
دانشگاه 6595 (فهرست 16: 304)
آستان قدس 2730 - 2731، 7592 - 7610 (فهرست ألفبائي: 734)
گوهرشاد 106 (فهرست: 287)
نواب 102 فقه (فهرست: 456)
ملى فارس 681 - 688 (فهرست 2: 267 - 274)
تكملة:
عيون الحقايق الناضرة، از حسين آل عصفور، چاپ تهران - 1318، نجف - 1342
شروح وحواشي:
1) شرح مقدمة الحدائق، از محسن اعرجى
نسخه: بنگال 656 (فهرست 1: 324)
2) - از إبراهيم بن محمد موسوى دزفولى
نسخه: صاحب ذريعة (ذريعة 6: 81)
667 - أجوبة المسائل الفقهية
نسخه ها:
مرعشى 3 / 3450 (فهرست 9: 242)
گلپايگانى 1 / 2248 (فهرست 3: 208)
لوس آنجلس 4 / M 106 (فهرست: 664)
668 - أجوبة المسائل الثلاث
نسخه:
مرعشى 2 / 3450 (فهرست 9: 241)
296

669 - أجوبة المسائل
نسخه:
مطهرى 2 / 7351 (فهرست 3: 275 - 276)
670 - الأنوار الحيرية
نسخه:
آستان قدس 6992 (فهرست 5: 367 - 369)
671 - الدرر النجفية، چاپ تهران - 1307 - 1314.
نسخه ها:
حضرت عبد العظيم 407 (فهرست: 465)
مرعشى 3423 (فهرست 9: 209 - 210)
672 - اللئالي الزواهر
نسخه:
مجلس 1 / 5852 (فهرست 17: 262 - 263)
673 - المسائل البهبهانية = أجوبة مسائل سيد عبد الله بن سيد علوي بلادي
نسخه:
مرعشى 1 / 3450 (فهرست 9: 241)
675 - تدارك المدارك (رك: ذيل مدارك، به شماره 318)
675 - قاطعه القال والقيل في انفعال الماء القليل
نسخه:
مجلس 1 / 633 طباطبائى
297

676 - رسالة في الصلاة، چاپ نجف - 1356 و 1371.
نسخه:
مرعشى 4 / 3450 (فهرست 9: 242)
677 - رسالة أخرى في الصلاة
نسخه:
مرعشى 6 / 3450 (فهرست 9: 243 - 244)
678 - شرح رسالة الصلاة
نسخه ها:
مرعشى 5 / 3450 (فهرست 9: 243)
آستان قدس 6467 (فهرست 5: 434)
نور بخش 1 / 437 (فهرست 2: 132)
امام جمعه زنجان (فهرست: 114)
دانشگاه 1 / 7667 (فهرست 16: 668)
679 - رسالة في صلاة الجمعة
نسخه:
ملى فارس 6 / 703 (فهرست 2: 295)
680 - رسالة في الشركة
نسخه:
ملى فارس 4 / 703 (فهرست 2: 294)
681 - رسالة في حرمة الام بالعقد على البنت
نسخه:
حسينيه شوشتريها (ذريعة 6: 395)
298

682 - الصوارم القاصمة لظهور الجامعين من ولد فاطمة
نسخه ها:
مرعشى 8 / 3450 (فهرست 9: 244)
نور بخش 2 / 437 (فهرست 2: 132 - 133)
683 - كشف القناع، در رد ضوابط الرضاع ميرداماد.
نسخه ها:
دانشگاه 1 / 891 (فهرست 5: 1988)
مجلس 22 / 5434، 2 / 633 طباطبائى (فهرست 16: 339)
مسجد أعظم 2 / 2186 (فهرست: 540)
ملى فارس 1 / 703 (فهرست 2: 292)
لوس آنجلس 2 / 106 م (فهرست: 664)
684 - الرسالة المحمدية
نسخه ها:
حكيم 242 (نوادر مخطوطات مكتبة الحكيم: 43 - 45)
دانشگاه 5 / 7712 (فهرست 16: 682)
مجلس 337 طباطبائى، 2 / 3341 (فهرست 10: 1139 - 1140)
گلپايگانى 2 / 307 (فهرست 1: 267)
مسجد أعظم 16 / 1345، 2429، 1 / 2186 (فهرست: 16 و 510 و 540)
685 - رسالة في العدالة
نسخه:
لوس آنجلس 3 / 106 م (فهرست: 664)
299

* حسين بن أبي القاسم موسوى خوانسارى (م 1191)
686 - شرح عبارة مشكلة في مبحث صلاة الميت (رك: ذيل شماره 237)
687 - شرح عبارة مشكلة في مبحث صلاة الخوف (رك: ذيل همان شماره)
688 - رسالة في تنجس ملاقى المتنجس
نسخه:
مرعشى 6 / 1519 (فهرست 4: 320)
* محمد بن أحمد بحراني (أواخر قرن دوازدهم)
689 - رسالة في وجوب الجهر بالتسبيحات
نسخه:
مجلس 2 / 23 امام جمعه خوئى (فهرست 7: 45)
* وحيد بهبهانى (م 1205)
690 - مصابيح الظلام، شرح مفاتيح الشرايع فيض
نسخه ها:
الهيات 4 - 5 آل آقا (فهرست 1: 784)
دانشگاه 718، 1585، 7713 (فهرست 5: 1942 - 1943، 8: 193، 16: 683)
ملك 2197، 2617، 2741 (فهرست 1: 445)
آستانه 7348 (فهرست: 136)
300

فيضيه 56، 77 (فهرست 1: 251)
مجلس 4449 - 4450، 1 / 4822، 5578، 62 طباطبائى، 82 طباطبائى (فهرست 12:
131 - 132، 13: 233، 17: 40)
ملى 622 عربى (فهرست 8: 102)
مرعشى 1108 (فهرست 3: 280)
گلپايگانى 281 - 283، 1680، 1696، 1724 (فهرست 1: 245 - 246، 3: 13 -
14، 19، 30)
تربيت 237 (فهرست: 54)
دهخدا 209 (فهرست: 423)
حكيم 25 - 26 (نشريه 5: 422)
أصفهان - أدبيات (نشريه 5: 300)
آستان قدس 5 نسخه (فهرست ألفبائي: 887)
غرب 2 نسخه (فهرست: 189)
گوهرشاد 1986 (فهرست: 334)
أمير المؤمنين (ذريعة 14: 75)
مسجد أعظم 195، 8 / 798 (فهرست: 366، 798)
سريزدى 122 (فهرست: 423)
استادى، 2 نسخه (فهرست: 36)
لوس آنجلس M 939 (فهرست: 270)
691 - أجوبة المسائل، به فارسي،، گردآورى محمد حسن بن عبد الوهاب خراساني
نسخه:
دانشگاه 1622 (فهرست 8: 208)
692 - سؤال وجواب، فارسي، گردآورى محمد بن عبد الله حسينى قمى
نسخه:
حقوق 1 / 108 ج (فهرست: 349 - 350)
301

693 - حاشية ذكرى الشيعة (رك: ذيل شماره 115)
694 - حاشية مختصر النافع (رك: ذيل مختصر، به شماره 60)
695 - حاشية مسالك الأفهام شهيد دوم (رك: ذيل مسالك الأفهام، به شماره 235)
696 - حاشية مجمع الفائدة والبرهان (رك: ذيل مجمع الفائدة والبرهان، به شماره 288)
697 - تحقيق في القياس
698 - الجمع بين الاخبار المتعارضة
699 - حواشي مفاتيح الشرايع فيض (رك: ذيل مفاتيح الشرايع، به شماره 438)
700 - شرح ديباچه مفاتيح الشرايع (رك: ذيل مفاتيح الشرايع، به شماره 438)
701 - رسالة في بطلان عبادة الجاهل، چاپ تبريز - بي تاريخ (ذريعة 11: 130)
چند نسخه:
مطهرى 14 / 907 (فهرست 5: 36)
حقوق 3 / 235 ج، 2 / 247 ج (فهرست: 349)
ملى 4 / 1868 عربى (فهرست 10: 457)
مرعشى 14 / 458، 2 / 1470، 10 / 3884 (فهرست 2: 65، 4: 263، 10: 268)
گلپايگانى 15 / 1870 (فهرست 3: 92)
فيضيه 10 / 1189، 5 / 1538، 6 / 1554، 14 / 1565 (فهرست 3: 66، 99، 100،
101)
مسجد أعظم 8 / 592، 9 / 798 (فهرست: 462، 478)
آستان قدس 8154 (فهرست الفبايى: 806)
302

ملك 6 / 2141، 7 / 1454، 22 / 2439 (فهرست 5: 268 و 431)
مجلس 6 / 58 طباطبائى (فهرست 22: 44 - 45)
الهيات مشهد 1578 (فهرست 2: 715)
برلين 5 / PM 511 (فهرست 3: 313)
702 - رسالة في المتعة
نسخه:
مرعشى 26 / 3884 (فهرست 10: 269)
703 - الإفادة الاجمالية في العبادات المكروهة
نسخه:
مجلس 2 / 4097 (فهرست 11: 94)
704 - رسالة في أن الأصل في الأشياء الطهارة
چند نسخه:
ملك 24 / 1142
مجلس 5 / 58 طباطبائى (فهرست 22: 44)
گلپايگانى 13 / 1862 (فهرست 3: 87)
مسجد أعظم 2 / 1938 (فهرست: 531)
705 - رسالة في كيفية وجوب الطهارة
نسخه:
مطهرى 2487 (فهرست 1: 421 و 436)
706 - مسأله في حكم عصيرى التمر والزبيب
نسخه ها:
آستان قدس 7220 (فهرست 5: 442)
گلپايگانى 21 / 1820 (فهرست 3: 92)
303

707 - رسالة في صلاة الجمعة
نسخه ها:
الهيات 7 / 385 د (فهرست 1: 291)
مجلس 572 طباطبائى
708 - رسالة في عدم الاعتداد بالرؤية قبل الزوال
نسخه ها:
آستان قدس 8219 (فهرست 5: 442)
گلپايگانى 10 / 1870 (فهرست 3: 91)
أصفهان - روضاتى (ذريعة 20: 72)
709 - رسالة في أن انكار أصول المذهب لا يوجب الكفر
نسخه:
گلپايگانى 16 / 1870 (فهرست 3: 92)
710 - رسالة في أن الأصل في المعاملات الصحة
چند نسخه منتخب:
ملك 3 / 733، 8 و 9 / 828، 5 / 2141، 5 / 2439 (فهرست 5: 196 و 248 و 431)
دانشگاه 3 / 713 (فهرست 5: 1777)
مرعشى 11 / 3884 (فهرست 10: 268)
حقوق 4 / 247 ج (فهرست: 348)
مسجد أعظم 8 / 592، 10 / 798، 6 و 9 / 825 (فهرست: 462 و 478 و 480)
711 - رسالة في بطلان القرض بشرط معاملة المحاباتيه
نسخه ها:
آستان قدس 7197 (فهرست 5: 431 - 432)
مطهرى 16 / 907 (فهرست 5: 36)
304

ملى 4 / 231 عربى (فهرست 7: 203)
حقوق 4 / 247 ج (فهرست: 351)
الهيات 4 / 385 و (فهرست 1: 291)
مرعشى 4 / 2115، 4 / 1470 (فهرست 4: 264، 6: 127)
گلپايگانى 14 / 1870 (فهرست 3: 92)
فيضيه 2 / 1189 (فهرست 3: 65)
مسجد أعظم 6 / 1345 (فهرست: 510)
پرينستون 11 / 149 سرى جديد
زنجانى 1 / 76 (فهرست: 221)
تبريز - قاضى (نشريه 7: 521)
712 - رسالة في جواز الجمع بين الفاطميتين
نسخه ها:
آستان قدس 8218 (فهرست 5: 431)
أصفهان - روضاتى (ذريعة 20: 72)
713 - رسالة في بطلان العقد على الصغيرة لأجل المحرمية
نسخه ها:
دانشگاه 11 / 5418 (فهرست 16: 5)
گلپايگانى 9 / 1870 (فهرست 3: 91)
زنجانى 2 / 76 (فهرست: 222)
مسجد أعظم 7 / 825 (فهرست: 480)
ملك 14 / 2449
305

* سيد حسين بن محمد إبراهيم حسينى قزوينى (م 1208)
714 - رسالة في حكم النبش
نسخه ها:
آستان قدس 5 / 2595 (فهرست 2: 118)
زنجانى 15 / 76 (فهرست: 220 - 221)
715 - رسالة في حكم الهوام والسوام والحشرات
نسخه ها:
آستان قدس 2 / 2595 (فهرست 2: 118)
زنجانى 2 / 76 (فهرست: 220 - 221)
716 - رسالة في تنجيس المتنجس
نسخه ها:
آستان قدس 3 / 2595 (فهرست 2: 118)
زنجانى 3 / 76 (فهرست: 220 - 221)
717 - رسالة في حكم العبادة في المكان المغصوب
نسخه ها:
آستان قدس 4 / 2595 (فهرست 2: 118)
زنجانى 4 / 76 (فهرست: 220 - 221)
718 - رسالة في حل حديث ورد في الصوت الحسن
نسخه ها:
آستان قدس 6 / 2505 (فهرست 2: 118)
زنجانى 6 / 76 (فهرست: 220 - 221)
306

719 - مختار المذهب في ما يصحبه الانسان من الذهب
نسخه ها:
آستان قدس 1 / 2595 (فهرست 2: 118)
زنجانى 1 / 76 (فهرست: 220 - 221)
720 - غاية الاختيار في احكام مناكحة الكفار
نسخه:
مجلس 3781 (فهرست 10: 1768)
721 - رسالة في حكم النكاح الصغيرة لغرض محرمية أمها
نسخه ها:
آستان قدس 8 / 2595 (فهرست 2: 118)
زنجانى 8 / 76 (فهرست: 220 - 221)
722 - رسالة في حكم موت الولد في بطن أمه
نسخه ها:
آستان قدس 7 / 2595 (فهرست 2: 118)
زنجانى 7 / 76 (فهرست: 220 - 221)
723 - معارج الاحكام (رك: ذيل، به شماره 58)
724 - مستقصى الاجتهاد (رك: ذيل، به شماره 80)
725 - حاشية الروضة البهية (رك: ذيل الروضة البهية، به شماره 237)
307

* محمد مهدي بن أبي ذر نراقى كاشاني (م 1209)
726 - لوامع الاحكام
نسخه ها:
غرب 1106 (فهرست: 178)
مدينة العلم (فهرست: 94)
727 - معتمد الشيعة
نسخه ها:
مرعشى 3137 (فهرست 8: 366
فيضيه 1108 (فهرست 1: 262)
مدينة العلم (فهرست: 117)
* بحر العلوم (م 1212)
728 - الدرة، منظوم، چاپ نجف - 1337 وبعد از آن (ببينيد مشار: 360)
چند نسخه منتخب:
آستان قدس 2404، 6196، 7648 - 7649 (فهرست الفبايى: 750)
مرعشى 10 / 2792 (فهرست 7: 358)
وزيري 1 / 937 (فهرست 2: 765)
دانشگاه 1 / 1623، 1 / 4555 (فهرست 8: 208، 13: 3495)
مطهرى 1 / 6156، 2 / 7147 (فهرست 4: 423)
ملك 4 / 1588 (فهرست 5: 299)
شروح:
1) الفيروزجات الطوسية از محمد بن حسن طوسي مشهدي (م 1257)
308

نسخه ها: ملك 2592، 2990 (فهرست 1: 557)
آستان قدس 6476 (فهرست 5: 456)
مرعشى 2804 (فهرست 8: 6 - 7)
وزيري 2 / 937 (فهرست 2: 765)
مدينة العلم (فهرست: 87 - 88)
مسجد أعظم 1 / 405 (فهرست: 443)
2) الغرة، از محمد علي بن محمد حسين اردكانى (ميانه سده 13)
نسخه:
دانشگاه 6971 (فهرست 16: 416)
3) خزائن الاحكام، از آقا بن عابد بن رمضان در بندى (م 1285)، چاپ تبريز - 1274،
تهران - 1284
نسخه ها:
سليمان خان 64، 126 (فهرست: 10 - 11)
فيضيه 1581، 1140 (فهرست 1: 104)
4) المواهب السنية، از محمود بن علي نقى طباطبائى بروجردي (م 1300)، چاپ
تهران - 1280 - 1288، 1375.
5) الغرة الحنفية، از أبو الحسن بن محمد إبراهيم شهشهانى أصفهاني (زنده در 1266)
نسخه: گلپايگانى 75 (فهرست 1: 82)
6) - از زين العابدين گلپايگانى (م 1289)
نسخه: مرعشى 4616 (فهرست 12: 237)
7) - از أبو تراب ابن محمد حسين قزوينى (م 1292 - 1300)
نسخه: صاحب الذريعة (ذريعة 13: 236)
8) - از جمال الدين بن علي موسوى
نسخه: مرعشى 1 / 2928 (فهرست 8: 120)
9) فصوص فيروزجات خفية، از علي بن محمد جعفر استرآبادي
نسخه:
مرعشى 3091 (فهرست 8: 315)
10) العناية الإلهية، از عنايت الله بن ملك محمد لاريجانى (زنده در 1326)
309

نسخه ها:
ملى 1883 - 1886 عربى (فهرست 10: 1526 - 1529)
11) - نامعلوم
نسخه: ملك 2908 (فهرست 1: 402)
729 - المصابيح = مصابيح الاحكام
نسخه ها
دانشگاه 797، 6797، 7728 (فهرست 5: 2044 - 2045، 16: 362، 685)
مطهرى 294 (فهرست 5: 576)
آستان قدس 6534، 7945 - 7946 (فهرست 5: 505، فهرست الفبايى: 1010)
فيضيه 218، 880، 1288 (فهرست 1: 248 - 249)
گلپايگانى 2 / 1010 و 2 نسخه ديگر (فهرست 2: 169، 220)
بوهار 190 عربى (فهرست: 215)
استادى (فهرست: 36)
زنجان (فهرست: 126)
مسجد أعظم 484 (فهرست: 365)
ملك 3 / 2439
730 - مبلغ النظر في حكم قاصد الأربعة من مسائل السفر، چاپ قاهره - 5 / 1324 (در ضمن
مفتاح الكرامة سيد جواد عاملي 3: 501 - 543)
731 - العجالة الموجزة في فروع الناسك (رك: ذيل شماره 1137)
732 - رسالة في حكم الفرار من الطاعون
نسخه:
تهران - محيط طباطبائى (ذريعة 11: 208)
310

733 - رسالة في تحريم العصير العنبي والزبييى
نسخه:
ملك 4 / 2391
* محمد مهدي بن أبي القاسم موسوى شهرستانى (م 1216)
734 - المصابيح
نسخه:
دانشگاه 6838 (فهرست 16: 377)
* عبد الصمد همداني (م 1216)
735 - رسالة في الغناء
نسخه:
ملى 7 / 3039 فارسي (فهرست 6: 811)
كرمانشاه - نجومى (فهرست: 255)
736 - حاشية مختصر نافع (رك: ذيل مختصر، به شماره 60)
737 - بحر الحقائق، شرح شرايع (رك: ذيل شرايع، به شماره 58)
311

* محمد علي بن محمد باقر بهبهانى كرمانشاهى (م 1216)
738 - الفذالك
نسخه ها:
گوهرشاد 1756 (فهرست: 357)
مرعشى (ذريعة 16: 130)
739 - فتاح المجامع، شرحي برمفاتيح الشرايع فيض
نسخه ها:
مرعشى 3947، أصل 3489 (فهرست 9: 287، 10: 331)
مجلس 4321، 1 / 5474 (فهرست 12: 15، 16: 374)
الهيات 4 / 828 د، 125 آل آقا (فهرست 1: 787، 2: 23)
وزيري 2001 (فهرست 4: 1123)
گوهرشاد 2 / 1453 (فهرست: 365)
كاشان - رضوى 3 / 174 (فهرست: 39)
موسسه إسماعيلي 610 (فهرست 2: 18)
740 - المسائل التي اشتهرت بين المتأخرين على خلاف مقتضى الأدلة القوية استنادا إلى
بعض الأصول اواخبار ضعيفة عامية
نسخه:
ملك 5 / 1023 (فهرست 5: 224)
741 - المقامع الفضل، به فارسي، چاپ تهران - 1275، 1316
چند نسخه منتخب:
دانشگاه 6756 (فهرست 16: 354)
حقوق 108 ج (فهرست: 203 - 204)
312

الهيات 30 ب (فهرست 1: 409)
ملى 2338 فارسي (فهرست 5: 457)
مرعشى 3003، 3165 (فهرست 8: 177 - 178، 394)
مسجد أعظم 1315، 2245 (فهرست: 382)
ملك 1469 (فهرست 4: 775)
742 - حاشية الروضة البهية (رك: ذيل الروضة البهية، به شماره 237)
743 - قطع المقال في نصرة القول بالانفعال
نسخه ها:
مجلس 2 / 5474 (فهرست 16: 374 - 375)
الهيات 98 آل آقا، 1 / 828 د (فهرست 1: 714، 2: 22)
غرب 4813 (فهرست: 169)
مسجد أعظم 1 / 3024 (فهرست: 608)
گلپايگانى 12 / 1862 (فهرست 3: 87)
مرعشى 3 / 4170 (فهرست 11: 182)
744 - رسالة في المؤونة المستثناة من الزكاة
نسخه:
مرعشى 3 / 1986 (فهرست 5: 358)
745 - مصرف رد مظالم، به فارسي
نسخه:
مطهرى 1 / 2442 (فهرست 1: 505)
746 - دليل الناسك
- شرح آن با نام ارشاد السالك از فرزندوى محمود بن محمد على كرمانشاهى (م
1271)
313

نسخه:
مرعشى 1516 (فهرست 4: 317)
747 - كتاب الإجارة
نسخه:
آستان قدس 6640 (فهرست 5: 354)
748 - صيغ النكاح
نسخه:
مجلس 1 / 5321 (فهرست 16: 236)
749 - منع المنع من الجمع بين فاطميتين، در رد رساله الصوارم القاصمة صاحب حدائق
نسخه ها:
الهيات 2 / 98 آل آقا، 2 / 828 د (فهرست 1: 714، 2: 22)
750 - مظهر المختار في حكم النكاح مع الاعسار
نسخه ها:
مجلس 2 / 5325 (فهرست 16: 2347)
الهيات 3 / 98 آل آقا، 3 / 828 د (فهرست 1: 714، 2: 23)
مرعشى 1 / 3934 (فهرست 10: 316)
امام جمعه زنجان (فهرست: 143)
* حسين بن محمد آل عصفور بحراني (م 1216)
751 - سداد العباد ورشاد العباد، ناتمام، چاپ بمبئي - 1339.
نسخه ها:
آستان قدس 7701 (فهرست ألفبائي: 842)
314

تبريز - قاضى (نشريه 7: 515)
752 - رواشح العناية الربانية (رك: ذيل شماره 430)
753 - الأنوار اللامعة (رك: ذيل شماره 438)
754 - السوانح النظرية (رك: ذيل شماره 477)
755 - الفتاوى الحسينية (رك: ذيل شماره 1139)
756 - النفحة القدسية
نسخه ها:
مرعشى 2475 (فهرست 7: 66)
استادى (فهرست: 66)
757 - برهان الاشراف في منع بيع الأوقاف
نسخه:
آستان قدس 6462 (فهرست 5: 373 - 374)
* محمد مهدي بن هدايت الله حسينى مشهدي (م 1218)
758 - رسالة في المواسعة
نسخه أصل:
ملك 4 / 2045 (فهرست 5: 413)
315

759 - رسالة في جواز الحيل الشرعية
نسخه:
مجلس 4 / 1804 (فهرست 9: 318 - 319)
760 - رسالة في ولاية الأب على النكاح
نسخه:
مجلس 6 / 1804 (فهرست 9: 321)
761 - شرح عبارتى در مبحث أواني از منتهى المطلب (رك: ذيل شماره 84)
762 - نبراس الهداية (رك: ذيل كفاية، به شماره 430)
* جواد بن محمد حسينى عاملي (م 1226)
763 - مفتاح الكرامة، به عنوان شرحي بر قواعد الأحكام علامه حلى كه به خصوص از نظر
احتواى برآراء وانظار فقهاى پيشين مورد استفاده ومراجعه دانشمندان اين رشته است.
چاپ قاهره - دمشق - تهران 1323 - 1378.
چند نسخه منتخب:
مرعشى 1435 (فهرست 4: 220 - 221)
آستانه قم (فهرست: 171 - 172، 205)
مسجد أعظم 963 (فهرست: 380)
316

* محسن بن حسن اعرجى كاظمى (م 1227)
764 - الجامع الكبير
نسخه:
لوس آنجلس 9 / M 1091 (فهرست: 711)
765 - وسائل الشيعة، چاپ تبريز - 1321 (جلد أول در طهارت)
نسخه ها:
رضويه 66 (فهرست: 40، 65)
برلين 2 / Pet 576 (فهرست 4: 253)
مدينة العلم (فهرست: 128 - 139)
766 - حاشية كفاية سبزوارى (رك: ذيل كفاية، به شماره 430)
767 - رسالة في صلاة الجمعة
نسخه:
مدينة العلم (فهرست: 135)
768 - شرح مقدمة الحدائق (رك: ذيل شماره 666)
* كاشف الغطاء - جعفر بن خضر نجفي (م 1228)
769 - كشف الغطاء، چاپ تهران - 1271
چند نسخه منتخب:
دانشگاه 11 / 5932، 7708 (فهرست 16: 161، 681)
317

وزيري 132 (فهرست 1: 170)
ترجمه:
به فارسي، از محمد باقر بن محمد لاهيجى نواب (زنده در 1228)
نسخه:
مسجد أعظم 54 (فهرست: 80)
شرح:
از حسن آل كاشف الغطاء
نسخه:
دانشگاه 2022 (فهرست 8: 641)
770 - بغية الطالب (رك: ذيل شماره 1140)
771 - القواعد الشرعية، كه به وسيله نواده أو موسى بن محمد رضا آل كاشف الغطاء تدوين
شده است. چاپ تهران - 1316، همراه كتاب حق المبين أو
772 - رسالة في العبادات المالية ومايلحقها من الوقوف والعتق
نسخه:
حجتيه 4 / 700 (فهرست: 121)
773 - كشف الالتباس بين الحيض والاستحاضة والنفاس
نسخه ها:
لوس آنجلس 1 / 93 م (فهرست: 661)
حجتيه 3 / 700 (فهرست: 121)
774 - احكام الجنائز
نسخه:
گلپايگانى 2 / 1361 (فهرست 2: 254)
318

775 - رسالة في الصيام
نسخه ها:
حجتيه 2 / 700 (فهرست: 121)
لوس آنجلس 4 / 93 م (فهرست: 661)
776 - غاية المراد في احكام الجهاد
نسخه ها:
آستان قدس 2498 (فهرست 2: 89 - 90)
ملى 1806 عربى (فهرست 10: 386)
ملك 3996 (فهرست 1: 519)
مطهرى 8426 (فهرست 5: 348)
777 - شرح القواعد، شرح بخش تجارت از قواعد الأحكام علامه حلى.
نسخه ها:
آستان قدس 7747، 7748 (فهرست الفبايى: 880)
ملك 1106، 2656 (فهرست 1: 431)
مجلس 1308، 4330، 1 / 5147 (فهرست 4: 80 - 81، 12: 22، 15: 217)
فيضيه 911 (فهرست 1: 154)
گوهرشاد 1 / 741 (فهرست: 330)
موزه بغداد 2960 (فهرست 1: 246)
پرينستون 1345 سرى جديد
مسجد أعظم 3681 (فهرست: 257)
نجف - مدرسه سيد (ذريعة 13: 132)
استادى (فهرست: 24)
319

778 - رسالة في المنع من الشهادة بالولاية في الاذان
نسخه:
استادى (فهرست: 55)
* صاحب رياض (م 1231)
779 - صديقة المؤمنين، شرحي بر مختصر النافع محقق حلى
چند نسخه منتخب:
دانشگاه 724، 1512، 7737 (فهرست 5: 1939 - 1940، 8: 149، 16: 686)
حقوق 224 ج، 318 ج (فهرست: 385 - 386)
أدبيات 195 كرمان (فهرست: 94)
مطهرى 2301، 2494 - 2492 (فهرست 1: 462)
ملك 2791، 3386 (فهرست 1: 442)
آستان قدس 2475 - 2477، 7745 (فهرست 2: 82 - 83، الفبايى: 873)
گوهرشاد، 4 نسخه (فهرست: 332)
فيضيه 278، 602، 1055، 1172، 1 / 1198
حجتيه 269 - 270 (فهرست: 66)
گلپايگانى 216، 610 (فهرست 1: 188، 2: 64)
مسجد أعظم 6 نسخه (فهرست: 152 - 153)
وزيري 1903 (فهرست 3: 1090)
غرب 246 (فهرست: 153)
امام جمعه زنجان (فهرست: 115)
320

780 - رياض المسائل، شرح ديگرى بر مختصر نافع محقق حلى، چاپ تهران - 1316 - 1317 وچاپهاى
ديگر (رك: مشار: (501 - 502)
چند نسخه منتخب:
ملك 1822 (فهرست 1: 351)
حقوق 264 ج (فهرست: 360 - 361)
ملى 543 عربى (فهرست 8: 39)
مرعشى 2296 (فهرست 6: 158)
هاروارد (نشريه 9: 354)
شروح وحواشي:
1) المصباح المنير، نامعلوم
نسخه: مرعشى (ذريعة 21: 120)
2) از عبد الكريم ايروانى قزوينى (زنده در 1260)
نسخه: تبريز - قاضى (نشريه 7: 514)
3) أوثق الوسائل، از لطف علي بن أحمد تبريزى (م 1262)
نسخه: حجتيه 457 (فهرست: 38)
4) از محمد جعفر استرآبادي
نسخه ها:
مرعشى 1 / 3082، 2 / 3889 (فهرست 8: 306، 10: 372)
5) أنوار الرياض، از محمد بن عبد الصمد شهشهانى (م 1287)
نسخه ها:
مجلس 3088 - 3092 (فهرست 10: 642 - 645)
حقوق 74 ب (فهرست: 257)
مرعشى 1860، 2621، 3019، 3168 - 3169
(فهرست 5: 244 - 245، 7: 198، 8: 206، 396 - 397)
فيضيه 1245، 1527، 2223، 1083 - 1084
(فهرست 1: 68 - 69)
گلپايگانى 58، 142، 179، 399 (فهرست 1: 69، 132، 164، 329)
حجتيه 509، 133 (فهرست: 37)
321

مسجد أعظم، 5 نسخه (فهرست: 35)
گوهرشاد 1403، 1405 (فهرست: 221)
6) أنوار الرياض، نامعلوم (تحرير 1269)
نسخه:
فيضيه 1 / 800 (فهرست 1: 32، 3: 24)
7) از محمد جواد بن أحمد نراقى (م 1278)
نسخه:
فيضيه 470 (فهرست 1: 124)
8) مفتاح الرياض، از إسماعيل بن نجف حسينى مرندى (زنده در 1293)
نسخه:
حجتيه 463 (فهرست: 89)
9) - از محمد تقي هروى
نسخه:
حقوق 112 ج (فهرست: 319 - 321)
مرعشى 3721 (فهرست 10: 120 - 121)
10) - از على أكبر قزوينى
نسخه:
ملى 9 / 1783 عربى (فهرست 10: 368)
11) زهر الرياض، از محمد صالح بن محمد حسن تهرانى داماد
نسخه ها:
دانشگاه 758، 761 (فهرست 5: 1922)
مرعشى 1429 (فهرست 4: 212 - 213)
12) - از محمود بن محمد خوئى، چاپ تبريز - 1312
13) وثيقة الوسائل، از أحمد بن علي حسينى رشتى (زنده در 1320)، چاپ إيران - 1320
14) طرائق الرياض، از غلام حسين بن علي أصغر در بندى (م. 1323)
نسخه:
مرعشى 2718 (فهرست 7: 284)
15) - از فخر الدين نراقى
322

نسخه:
فيضيه 870 (فهرست 1: 125)
16) - از محمود بن علي مرعشى (م 1338)
نسخه:
مرعشى 2623 (فهرست 7: 199)
17) ايضاح الرياض، از حبيب الله كاشاني
نسخه:
مرعشى 3147 (فهرست 8: 378 - 379)
18) - از محسن بن مهدي طباطبائى حكيم (م. 1391)
نسخه:
حكيم 2279 م
19 - 22) چهار شرح نامعلوم يا نامشخص
الف) نسخه: آستان قدس 8268 (فهرست الفبايى: 719)
ب) تحرير پيش از 1268
نسخه: آستان قدس 2473 (فهرست الفبايى: 882)
ج) نسخه: فيضيه 2 / 800 (فهرست 3: 24)
د) نسخه: ملك 3 / 5782
781 - حاشية مفاتيح الشرايع (رك: ذيل مفاتيح، به شماره 438)
782 - حاشية دروس شهيد (رك: ذيل دروس، به شماره 114)
783 - الجهادية
نسخه:
آستان قدس 1 / 6193 (فهرست 5: 404)
323

* ميرازى قمى (م 1232)
784 - غنائم الأيام، چاپ تهران - 1301، 1319
چند نسخه منتخب:
آستانه قم 8345، 6143 (فهرست: 147)
ملك 2289 (فهرست 1: 528)
الهيات 144 آل آقا (فهرست 1: 787)
785 - مناهج الاحكام، چاپ تهران - 271 (بخش صلاة)
چند نسخه منتخب:
مرعشى 4457 (فهرست 12: 46)
فيضيه 5 / 141، 2 / 1104 (فهرست 3: 5، 55)
ملى 250 عربى (فهرست 7: 218 - 219)
استادى (فهرست: 37)
786 - جامع الشتات فارسي وعربي، چاپ تهران - 1277، 1303، 1324
چند نسخه منتخب:
دانشگاه 1 - 3 / 1827، 1682، 3 / 7637 (فهرست 8: 242، 424، 16: 661)
مطهرى 2350، 2358، 2363 (فهرست 1: 427 - 429)
آستانه قم 6418 (فهرست: 99)
ملى 1 / 2344 فارسي، 2 / 2911 فارسي (فهرست 5: 462، 6: 529)
ترجمه:
عربى، نامعلوم (در 1266 نگاشته شده)
نسخه:
مرعشى 1746 (فهرست 5: 130)
ترتيب مجدد:
324

1) از محمد حسن بن محمد صالح حسينى نور بخش
نسخه ها:
حسينيه شوشتريها (ذريعة 5: 60)
خيرات خان 38 (فهرست: 1729 - 1730)
امام جمعه زنجان (فهرست: 245)
2) از محمد بن محمد على كاشاني ترك آبادي (م 1269)
نسخه:
مدينة العلم (فهرست: 95 - 96)
787 - جوامع الرسائل، مجموعه 20 رساله، گردآورى هدايت بن رضا قمى
چند نسخه منتخب:
حسينيه شوشتريها 426 (فهرست: 861)
فيضيه 818 (فهرست 1: 67 - 68)
مرعشى 960 (فهرست 3: 152)
مسجد أعظم 563 (فهرست: 123)
آستان قدس 7261، 7667 (فهرست الفبايى: 777 - 778)
ملك 2158 (فهرست 5: 438 - 442)
788 - الرسائل، مجموعه ديگرى از 20 رساله كه 11 رساله آن در مجموعه پيشين شامل است،
چاب تهران 1319. (همراه با غنائم الأيام)
789 - معين الخواص (رك: ذيل شماره 1145)
790 - مرشد العوام (رك: ذيل شماره 1146)
791 - التحفة العباسية، به فارسي
نسخه ها:
آستان قدس 2711 (فهرست 5: 381 و 404)
325

سلطنتى 611 (فهرست 2: 92 - 93)
792 - رسالة في دعوى المرأة الخلو عن المانع
نسخه ها:
غرب 22 / 646 (فهرست: 257)
مجلس 4298 (فهرست 11: 313)
نجف - مدرسه بروجردي (ذريعة 11: 184)
793 - رسالة في حكم الطلاق بدعوى الوكالة عن الزوج مع انكاره
نسخه ها:
مرعشى 9 / 1259 (فهرست 4: 63)
امام جمعه زنجان (فهرست: 142)
794 - رسالة في اقرار الرجل بطلاق زوجه
نسخه:
مرعشى 8 / 1259 (فهرست 4: 62)
795 - رسالة في تحقيق ما يعتبر في الشهادة
نسخه:
مرعشى 7 / 1259 (فهرست 4: 62)
* صاحب مقابس (م 1234)
796 - مقابس الأنوار، چاپ تبريز - 1322.
چند نسخه منتخب:
آستان قدس 2845 (فهرست الفبايى: 1092)
دانشگاه 7303 (فهرست 16: 508)
326

فيضيه 2 / 17 (فهرست 3: 1)
گلپايگانى 467 (فهرست 2: 177)
797 - حاشية قواعد الأحكام (رك: ذيل قواعد، به شماره 85)
798 - اللؤلؤ المسجور في معنى لفظ الطهور
نسخه ها:
مجلس 1314 (فهرست 4: 88 - 89)
فيضيه 1 / 17 (فهرست 3: 1)
حكيم 2 / 177 (نشريه 5: 428)
پرنيستون 2 / 737 سرى جديد
799 - منهج التحقيق في التوسعة والتضييق
نسخه ها:
مجلس 400 طباطبائى
آستان قدس 1996 (فهرست 5: 368)
800 - مبلغ النظر ونتيجة الفكر = رساله في اقرار الزوج بطلاق زوجته
نسخه ها:
دانشگاه 2 / 1827 (فهرست 8: 424)
پرينستون 1 / 3737 سرى جديد
فيضيه 3 / 17 (فهرست 3: 1)
نجف - مدرسه بروجردي (ذريعة 19: 57)
327

* سيد محمد مجاهد (م 1242)
801 - كتاب القضاء
نسخه:
گوهرشاد 594 (فهرست: 370)
802 - نهاية المرام (رك: ذيل شماره 438)
803 - جامع الأقوال = جامع العبائر
نسخه:
آستان قدس 7543 (فهرست الفبايى: 678)
مسجد أعظم 485 - 488 (فهرست: 100)
804 - المناهل، بخشي از آن چاپ تهران - 1274، 1315.
چند نسخه منتخب:
حقوق 325 ج (فهرست: 482)
ملك 2951 (فهرست 1: 740 - 741)
دانشگاه 782 - 783، 1741، 7719 (فهرست 5: 2069 - 2070، 16: 683)
مطهرى 2614 - 2618 (فهرست 1: 537 - 538) ملى، عربى 2 / 751، 1688
(فهرست 8: 208، 10: 270)
آستان قدس، 9 نسخه (فهرست 5: 505، 516، 517، فهرست الفبايى: 1038)
وزيري 140، 1795 (فهرست 1: 178، 3: 1056)
فيضيه 1295 (فهرست 1: 248)
حجتيه 103 (فهرست: 85)
مسجد أعظم 81 - 82، 341 - 342 (فهرست 380 - 390)
غرب، 4 نسخه (فهرست: 188)
328

استادى (فهرست: 38)
تبريز - قاضى (نشريه 7: 523)
805 - الجهادية
نسخه ها:
آستان قدس 2347، 2349، 2350 (فهرست 2: 41، فهرست الفبايى، 695)
* عبد الله بن محمد رضا حسينى شبر (م 1242)
806 - مصابيح الظلام (رك: ذيل شماره 438)
807 - المصباح الساطع (رك: ذيل همان شماره)
808 - زبدة الدليل (رك: ذيل شماره 1152)
809 - رسالة في الطهارة (رك: ذيل شماره 1151)
* موسى بن جعفر آل كاشف الغطاء (م 1243)
810 - منية الراغب في شرح بغية الطالب
نسخه ها:
آستان قدس 8024 (فهرست الفبايى: 1049)
مرعشى 3897 (فهرست 10: 278)
مطهرى 2666 - 2667 (فهرست: 549)
مجلس 610 طباطبائى
فيضيه 1635 (فهرست 1: 282)
329

گلپايگانى 77 (فهرست 1: 83)
مدينة العلم (فهرست: 126)
موزه بغداد 2963 (فهرست: 259)
أمير المؤمنين (ذريعة 13: 127)
سامراء - مدرسه شيرازي (ذريعة 23: 202 - 203)
* أحمد بن محمد مهدى نراقى (م 1245)
811 - هداية الشيعة
نسخه ها:
مرعشى 125 (فهرست 1: 147 - 148)
مدينة العلم، 2 نسخه (فهرست: 127 - 128)
قم - روحاني (آشنايى...، 1: 446)
مسجد أعظم 1172 (فهرست: 423)
812 - مستند الشيعة، چاپ تهران، 1273 - 1274، 1325 - 1326.
چند نسخه منتخب:
مطهرى 2330 - 2331 (فهرست 1: 522)
حقوق 79 ب (فهرست: 463)
غرب 1965 (فهرست: 186)
ملك، 3 نسخه (فهرست 1: 672 - 673)
813 - رسائل ومسائل، به فارسي وعربي
نسخه:
گلپايگانى 1682 (فهرست 2: 84، 3: 15)
330

814 - كتاب القضاء والشهادات
نسخه:
مشهد - مدرسه باقريه (ذريعة 17: 140)
815 - عوائد الأيام، چاپ تهران - 1266 و 1321.
چند نسخه ء منتخب:
فيضيه 965، 749، 1 / 996 (فهرست 1: 186 - 187 و 3: 47)
دانشگاه 8688 (فهرست 17: 199)
816 - مناهج الاحكام، چاپ تهران - 1269.
چند نسخه منتخب:
دانشگاه 7640، 2 / 7667، 8709 (فهرست 16: 662، 668، 17: 202)
فيضيه 160، 288 (فهرست 1: 271 - 272)
آستانه قم 5906 (فهرست: 176)
غرب، 4 نسخه (فهرست: 197)
817 - حاشية الروضة البهية (رك: ذيل الروضة البهية، به شماره 237)
* محمد علي بن محمد باقر هزار جريبى أصفهاني (م 1246)
818 - البحر الزاخر
چند نسخه:
مرعشى 4767 - 4769، 2970 - 2971، 4516 (فهرست 8: 151 - 152)
331

819 - قاطع النزاع
نسخه ها:
مرعشى 4406، گويا أصل (فهرست 12: 8)
ملك 2137 (فهرست 1: 337)
820 - مخزن الاسرار الفقهية (رك: ذيل شماره 237)
* محمد تقي بن محمد رحيم أصفهاني نگارنده هداية المسترشدين (م 1248)
821 - كتاب الطهارة
نسخه:
استادى (فهرست: 27)
* أحمد بن صالح بن طوق بحراني (ميانه قرن سيزدهم)
822 - مجموعه رسائل مركب از: رساله في قصد الثواب...، رسالة في وجوب التيمم...، رسالة
في ادراك الركعة في الوقت، رسالة في وجوب الاخفات في غير الأولتين، روح النسيم
في احكام التسليم، احكام العمرة، مسألة في طلاق الحائض، جواب عن مسائل الحبوة،
أجوبة مسائل السيد حسين وأجوبة مسائل الشيخ محمد درازى
نسخه:
مرعشى 2358 (فهرست 6: 333 - 340)
332

* علي بن جعفر آل كاشف الغطاء (م 1253)
823 - التقريرات، گردآورى بعضي از تلامذه
نسخه ها:
ملك 2992 (فهرست 1: 227)
غرب، 3 نسخه (فهرست: 77)
824 - رسالة في الصوم
نسخه:
نجف - مدرسه بروجردي (ذريعة 11: 206)
* خضر بن شلال عفكاوى نجفي (م 1255)
825 - التحفة الغروية (رك: ذيل شماره 117)
826 - جنة الخلد (رك: ذيل شماره 1155)
* حجة الاسلام شفتى (م 1260)
827 - مطالع الأنوار، شرحي بر بخش نماز از كتاب شرايع الاسلام محقق حلى
چند نسخه منتخب:
مرعشى 2799، 1632، 1900، 1906، 1913، 1929، 2980، 3304 (فهرست 5:
35 و 272 - 273 و 277 و 285 و 297، 7: 367، 8: 157، 9: 84)
مجلس 5788 - 5900 (فهرست 17: 221 - 223)
333

دانشگاه 1000 - 1002، 4888 (فهرست 5: 2047 - 2052، 14: 3937 - 3938)
مطهرى 2474 - 2478 (فهرست 1: 459 - 461)
آستان قدس 7971، 7976 - 7980 (فهرست الفبايى: 1016 - 1017)
828 - سؤال وجواب، فارسي، گردآورى محمد إبراهيم بن أبي الحسن موسوى. چاپ أصفهان -
1248 (جلد أول)
چند نسخه منتخب:
مطهرى 2357، 2316 (فهرست 1: 424 - 425)
گوهرشاد 414، 1401 (فهرست: 131)
مرعشى 2542 (فهرست 7: 125)
مسجد أعظم 119، 3675 (فهرست: 230)
گلپايگانى 435، 877 (فهرست 2: 102)
حجتيه 92 - 93، 211 (فهرست: 17)
زنجانى 145 (فهرست: 257)
سريزدى 134 (فهرست: 422)
استادى 2 نسخه (فهرست: 48)
دانشگاه 2 / 7161، 1 / 9969 (فهرست 16: 470، 17: 517)
تلخيص: نا معلوم
نسخه: مطهرى 2371 (فهرست 1: 509)
829 - رسالة في تطهير العجين بتخبيزه وعدمه
نسخه:
نجف - مدرسه بروجردي (ذريعة 11: 149)
830 - رسالة في ما لو أخل بالتسليم في الصلاة
نسخه:
ملك 9 / 2710
334

831 - رسالة في التسليم بالنوافل
نسخه:
ملك 11 / 3557
832 - رساله در اقامه حدود در زمان غيبت امام
نسخه ها:
فيضيه 2 / 138 (فهرست 1: 120، 2: 72)
گلپايگانى 435 (فهرست 2: 103)
استادى (فهرست: 48)
مرعشى 3712 (فهرست: 10: 111)
دانشگاه 2 / 9969 (فهرست 17: 517)
833 - رسالة في عدم لزوم القبض إذا جعل الواقف التولية لنفسه
نسخه ها:
ملك 13 / 3557
فيضيه 3 / 1089، 2 / 1373 (فهرست 3: 54 و 87)
مرعشى 1 / 3192 (فهرست 8: 412 - 413)
834 - رسالة في جواز الاتكال على قول النساء في انتفاء موانع النكاح، مندرج در مجموعه
سوال وجواب أو
835 - رسالة في حرمة أم الموطوء وبنته وأخته على الواطي (در همان مجموعه)
836 - رسالة في طلاق مدعى الوكالة عن الزوج مع انكار الزوج
نسخه ها:
ملك 1 / 3557
فيضيه 5 / 1089 (فهرست 3: 54)
335

837 رسالة في حكم صلح حق الرجوع في الطلاق الرجعي
نسخه:
مرعشى 1 / 3393 (فهرست 9: 179)
838 - كاريزيه، به فارسي
نسخه:
گوهرشاد 1094 (فهرست: 131)
* محمد مهدي بن علي طباطبايى كربلائى، فرزند صاحب رياض (م 1260)
839 - رسالة في هبة الولي مدة الزوجة الصغيرة
نسخه:
مجلس 14 / 131 طباطبائى (فهرست 22: 95)
840 - المصابيح (رك: ذيل شماره 438)
* محمد إبراهيم بن محمد حسن كلباسى أصفهاني (م 1262)
841 - شوارع الهداية (رك: ذيل شماره 430)
842 - منهاج الهداية، چاپ تهران - 1263
چند نسخه منتخب:
دانشگاه 769، 3929 (فهرست 1: 2071 - 2072، 12: 2916 - 2917)
آستان قدس 2635، 8020، 8240 (فهرست 2: 130، فهرست الفبايى: 1047 -
1048)
336

مرعشى 2376 (فهرست 6: 359) ملك 1341
فيضيه، 6 نسخه (فهرست 1: 280 - 281)
برلين Min 248 (فهرست 4: 158)
شرح:
معراج الشريعة، از محمد مهدى كلباسى
نسخه ها:
مجلس 3556 - 3559 (فهرست 10: 1520 - 1522)
دانشگاه 1215 (فهرست 6: 3355)
آستان قدس 7987 - 7992 (فهرست 5: 509)
مرعشى 2307 (فهرست 6: 45)
حضرت عبد العظيم 4 (فهرست: 81)
* إبراهيم بن محمد باقر موسوى قزوينى صاحب ضوابط (م 1262)
843 - دلائل الاحكام (رك: ذيل شماره 58)
* محمد جعفر بن سيف الدين شريعتمدار استرآبادي (م 1263)
844 - شوارع الأنام (رك: ذيل شماره 85)
845 - حاشية رياض المسائل (رك: ذيل شماره 780)
846 - حاشية مدارك الأحكام (رك: ذيل شماره 388)
847 - ينابيع الحكمة (رك: ذيل شماره 117)
337

848 - مجمع الآراء (رك: ذيل شماره 237)
849 - مشكاة الورى (رك: ذيل شماره 118)
850 - المقاليد الجعفرية
نسخه ها:
دانشگاه 2192 (فهرست 9: 876)
مرعشى 3857 - 3858، 3882 - 3883 (فهرست 10: 245 - 246 و 266 - 267)
851 - رسالة في القبلة
نسخه ها:
ملك 5 / 1592، 2 / 4003 (فهرست 5: 300)
مرعشى 2 / 3066، 2 / 3856، 2 / 4023 (فهرست 8: 287، 10: 244، 11: 25)
852 - رسالة في القصر والاتمام
نسخه:
مرعشى 28 / 3884 (فهرست 10: 269)
853 - الكفاف في مسائل الاعتكاف
نسخه:
مرعشى 2 / 1703 (فهرست 5: 97)
854 - صيغ العقود والايقاعات، چاپ تبريز - 1293، تهران - 1333
نسخه ها:
دانشگاه 5 / 4064 (فهرست 13: 3047)
مرعشى 2 / 1541
(فهرست 4: 343)
ملى 1622 عربى (فهرست 10: 175)
338

آستان قدس 5714، 7234 (فهرست شهرستانها 2: 907)
- ترجمه فارسي از محمد تقي بن محمد مقيم استرآبادي ساروى.
نسخه:
گوهرشاد 1 / 1124 (فهرست: 149)
855 - صيغ النكاح
نسخه ها:
دانشگاه 4 / 4064 (فهرست 13: 3047)
مرعشى 1 / 1541، 29 / 3884 (فهرست 4: 343، 10: 269)
حجتيه 8: 703 (فهرست: 122)
گلپايگانى 1 / 1416 (فهرست 2: 258)
ملى 1622 عربى (فهرست 10: 175)
856 - رسالة في ابراء الأب زوجة ابنه الصغيرة المنقطعة من المدة
نسخه أصل:
مرعشى 5 / 3851 (فهرست 10: 239)
857 - رسالة في حكم المرأة المفقود عنها زوجها
نسخه ها:
مرعشى 2 / 3851، 1 / 3889 (فهرست 10: 237 و 272)
858 - سفينة النجاة في حكم الفرار من الوباء والطاعون
نسخه:
مرعشى 2 / 2437 (فهرست 7: 31)
859 - رساله در حدود وقصاص وديات، به فارسي
نسخه:
سنا (مجلس 2) 618 (فهرست 1: 399)
339

* صدر الدين محمد بن صالح عاملي أصفهاني (م 1263)
860 - الأرجوزة الرضاعية
نسخه:
مسجد أعظم 20 / 506 (فهرست: 453)
شرح آن از خود ناظم
نسخه ها:
فيضيه 1105 (فهرست 1: 135)
مجلس 2 / 5459، 642 طباطبايى (فهرست 16: 364)
مرعشى 1 / 3724 (فهرست 10: 122)
861 - رسالة في مسائل ذي الرأسين
نسخه:
مرعشى 2 / 3724 (فهرست 10: 122)
862 - رسالة في الوقف
نسخه:
آستان قدس 13251، أصل
* حسن بن جعفر آل كاشف الغطاء (م 1264)
863 - أنوار الفقاهة
نسخه ها:
مجلس 22، 1 / 23 امام جمعه خوئى، 4469، 4470 (فهرست 7: 20، 12: 142 - 143)
آستانه قم 6368 (فهرست: 79 - 80)
340

فيضيه 6 / 141 (فهرست 3: 5)
حجتيه 336 (فهرست: 38)
مشهد - الهيات 892 (فهرست 2: 58)
آستان قدس 7451 (فهرست الفبايى: 609)
گوهرشاد 441 (فهرست: 221)
مهدوى 1 / 810، 3 / 810 (فهرست: 128)
مشهد - مدرسه باقريه (ذريعة 1: 443)
مسجد أعظم 4 / 2299 (فهرست: 549)
864 - كتاب الغصب
نسخه:
مسجد أعظم 1 / 2213 (فهرست: 544)
865 - السلاح الماضي
نسخه ها:
دانشگاه 1 / 7001 (فهرست 16: 424)
آستان قدس 8218 (فهرست الفبايى: 846)
مسجد أعظم 2213 (فهرست: 544)
أدبيات 1 / 139 امام جمعه كرمان (فهرست: 40)
أصغر مهدوى 2 / 810 (فهرست: 128)
866 - المواريث
نسخه ها:
مسجد أعظم 4 / 2213 (فهرست: 544)
أصغر مهدوى 3 / 810 (فهرست: 128)
مشهد - مدرسه باقريه (ذريعة 1: 443)
341

867 - قواعد المعاملات
نسخه:
دانشگاه 1 / 6906 (فهرست 16: 411)
868 - حاشية كاشف الغطاء (رك: ذيل كشف الغطاء، به شماره 769)
* مير فتاح - عبد الفتاح بن علي حسينى مراغى (م 1266 - 1274)
869 - العناوين، چاپ تهران - 1274 و 1297.
نسخه ها:
مرعشى 4220 (فهرست 11: 223)
أصغر مهدوى 831 (فهرست: 162)
870 - صيغ العقود والايقاعات
نسخه:
مجلس 4368 (فهرست 12: 78)
* محسن خنفر نجفي (م 1270)
871 - كتاب التجارة، كه شاگردش أبو طالب قائنى گردآورده است
نسخه:
مرعشى 1520 (فهرست 4: 322)
- كتاب احياء الموات
نسخه:
مرعشى 1520 (فهرست 4: 322)
342

* صاحب جواهر (م 1266)
872 - جواهر الكلام -، شرحي بر شرايع الاسلام محقق -، كه در مطالعات فقهى مرجع مهمى
گرديده است، چاپ نجف - تهران - قم 1377 - 1401 (در 43 مجلد) و 5 چاپ ديگر.
(رك: مشار 261 - 263)
چند نسخه منتخب:
حكيم 72 - 87 (فهرست 1: 170 - 177)
غرب 1108 - 11026 (فهرست: 78 - 80)
طباطبايى 730 - 739 (فهرست 5: 1849 - 1853)
مجلس 4657 (فهرست 13: 43 - 44)
گوهرشاد 1229 (فهرست: 255)
شروح:
1) الانصاف، از محمد طه بن مهدي نجف تبريزى (م 1323)، چاپ تهران - 1324
2) بحر الجواهر، فارسي از علي بن محمد باقر بروجنى (أوائل سده 14)
نسخه ها: وزيري 250 (فهرست 1: 254)
مسجد أعظم 1128، 1441، 2809، 3299، 3445 (فهرست: 41)
873 - نجات العباد - مجموعه فتاوى. (رك: ذيل شماره 1164)
شروح:
1) وسيلة المعاد، از إسماعيل بن أحمد عقيلى نوري (م 1321)، چاپ تهران - 1324.
2) أدلة الرشاد، از محمد حسين قمشه اى
نسخه ها:
حسينيه شوشتريها 476 - 491، 829 (فهرست: 788)
3) سبل الرشاد، از أبو تراب بن أبي القاسم موسوى خوانسارى (م 1346)، چاپ نجف -
1332.
343

نسخه ها:
حسينيه شوشتريها 1 / 468، 2 / 538 (فهرست: 801، 863، 865)
4) - از ابوالمجد محمد رضا بن محمد حسين مسجد شاهى أصفهاني
نسخه:
أصفهان - روضاتى (ذريعة 14: 101 - 102)
874 - سؤال وجواب
نسخه:
فيضيه 2 / 1082 (فهرست 3: 53)
875 - التقريرات، كه محمد على شفتى گردآورده
نسخه:
مرعشى 4 / 1995 (فهرست 5: 367)
* شيخ انصارى (م 1281)
876 - لوامع النكات، تقريرات أو كه محمود بن جعفر ميثمى عراقي (م 1308) گردآورده
چند نسخه منتخب:
دانشگاه 744 - 749 (فهست 5: 1943 - 200)
آستان قدس 6654 - 6656 (فهرست 5: 487 - 488)
ملك 1419، 2734 (فهرست 1: 624)
غرب، 3 نسخه (فهرست: 178 - 179)
أمير المؤمنين (ذريعة 12: 328، 18: 358)
877 - المكاسب = المتاجر، چاپ تبريز 1375 وجزآن
نسخه أصل:
آستان قدس 11129 (بخش - خيارات)
344

دانشگاه، ميكروفيلم 3642 (فهرست ميكروفيلم ها 2: 208)
شروح وحواشي:
1) حاشية ميرزا حبيب الله رشتى (م 1312)، چاپ تهران - 1317 (همراه غاية الآمال
ميرزا محمد حسن مامقانى)
نسخه:
گلپايگانى 697 (فهرست 2: 62)
2) حاشية رضا بن محمد هادي همداني (م 1322)
نسخه:
سامراء - مدرسه شيرازي (ذريعة 6: 219)
3) غاية الآمال، از محمد حسن بن عبد الله مامقانى (م 323)، چاپ تهران - 1317).
نسخه أصل:
دانشگاه 752 - 754 (فهرست 5: 1948 - 1951)
4) بغية الطالب، از أبو القاسم بن معصوم حسينى اشكورى (م 1324 - 1325)، چاپ
تهران - 1322
5) حاشية محمد علي بن محمد صادق خوانسارى، چاپ تهران - 1324
(در هامش أصل مكاسب)
6) حاشية آخوند ملا محمد كاظم خراساني (م 1329) چاپ تهران - 1319.
7) حاشية سيد محمد كاظم يزدى (م 1337)، چاپ تهران - 1324 و 1378.
8) حاشية ميرزا محمد تقي شيرازي (م 1338)، چاپ تهران - 1323.
9) مقصد الطالب، از زين العابدين حسينى امام جمعه (م 1346). چاپ تهران - 1314
و 1368.
10) نهاية الآمال، از عبد الله بن محمد حسن مامقانى (م 1351). چاپ نجف - 1345.
11) حاشية محمد جواد بن حسن بلاغى (م 1352). چاپ نجف - 1343.
12) حاشية علي بن عبد الحسين ايروانى (م 1353 چاپ) تهران 1365 و 1379.
13) منية الطالب، تقريرات درسى ميرزا محمد حسين نائينى (م 1355)، گردآورده
موسى بن محمد خوانسارى. چاپ نجف - 8 / 1357، تهران - 1373
14) مجموعه ديگرى از تقريرات درسى نائينى پيرامون مكاسب، گردآورده ء محمد تقي
آملي، چاپ تهران - 3 / 1372.
345

15) حاشية شيخ محمد حسين أصفهاني كمپانى (م 1361). چاپ تهران - 1363.
16) بلغة الطالب، از محمد كاظم شيرازي (م 1367). چاپ تهران - 1370.
17) هداية الطالب، از فتاح بن محمد على شهيدى تبريزى (م 1372). چاپ تبريز -
1375.
18) نهج الفقاهة، از محسن بن مهدي طباطبايى حكيم (م 1390). چاپ نجف -
1371.
19) مصباح الفقاهة، تقريرات درسى آيت الله سيد أبو القاسم خوئى، گردآورده
محمد على توحيدي. چاپ نجف - 82 / 1374 20
المحاضرات في الفقه الجعفري، مجموعه ديگرى از تقريرات درسى آيت الله
خوئى، گردآورده على حسينى شاهرودى. چاپ نجف - 84 / 1373.
878 - كتاب البيع والخيارات، تقريرات درسى شيخ انصارى كه وسيله يكى از شاگردانش
گردآورى شده است.
نسخه:
مرعشى 1795 (فهرست 5: 181)
879 - رسالة في العدالة، چاپ تبريز - 1303 (همراه كتاب الطهارة أو) و 1375 (همراه مكاسب
أو).
نسخه ها:
ملك 2 / 6479
دانشگاه 3 / 6956 (فهرست 16: 411)
ملى 8 / 1945 عربى (فهرست 10: 627)
شروح وحواشي:
1) از عبد الله بن محمد حسن مامقانى (م 1351). چاپ نجف - 1345 (در مجموعه
القلائد الثمينة أو)
2) از فتاح بن محمد على شهيدى تبريزى (م 1372). چاپ تبريز - 1375 (همراه
هدايت الطالب أو).
346

880 - كتاب القضاء والشهادات
نسخه ها:
آستان قدس 11127، أصل
بغداد - معهد الدراسات الاسلامية العليا 1352 (فهرست: 116)
فيضيه 1 / 993 (فهرست 3: 47)
مجلس 403 طباطبايى
گوهرشاد 1 / 785 (فهرست: 369)
881 - كتاب القضاء، تقريرات درسى، گردآورده محمد تقي تنكابني
نسخه:
مرعشى 1992 (فهرست 5: 363)
882 - كتاب القضاء، مجموعه ديگرى از تقريرات شيخ، گردآورده حسين بن محمد حسن موسوى
ورب امامي.
نسخه ها:
آستان قدس 2526 (فهرست 2: 98)
مجلس 169 امام جمعه خوئى (فهرست 7: 217)
883 - فائدة في المواريث، چاپ تبريز - 1303 (همراه كتاب الطهارة أو) و 1375 (همراه
مكاسب أو)
884 - كتاب اللقطة
نسخه:
بغداد - معهد الدراسات الاسلامية العليا 1295 (فهرست: 112)
347

885 - كتاب الغصب
نسخه:
حسينيه شوشتريها (ذريعة 16: 57)
886 - رسالة في قاعدة من ملك شيأ ملك الاقرار به. چاپ تبريز - 1303 (همراه كتاب
الطهارة) و 1375 (همراه مكاسب أو)
887 - رسالة في الرضاع
نسخه ها:
آستان قدس 10232، أصل
فيضيه 1 / 993 (فهرست 3: 47)
888 - التحريم بالمصاهرة، به عنوان شرح بر مبحث مربوط از إرشاد الأذهان علامه حلى. چاپ
تهران - 1305 و 1326، تبريز - 1375 در هرسه مورد همراه با مكاسب أو)
889 - رسالة في منجزات المريض
نسخه:
دانشگاه 4 / 6956 (فهرست 16: 411)
890 - كتاب الوصايا، به عنوان شرحي بر مبحث وصايا از كتاب إرشاد الأذهان علامه. چاپ
تهران - 1305 و 1325 (هر دو بار همراه مكاسب أو)
891 - كتاب الوقوف والصدقات
نسخه:
بغداد - معهد الدراسات الاسلامية العليا 1295 (فهرست: 112)
348

892 - كتاب الوقف، تقريرات درسى، گردآورده محمد إبراهيم رشتى.
نسخه:
مرعشى 1066 (فهرست 3: 251)
893 - كتاب الصوم، چاپ تبريز - 1303 (همراه مكاسب أو)
نسخه ها:
فيضيه 1002، 1345 (فهرست 1: 70 و 135)
ملك 6089 (فهرست 1: 550)
894 - كتاب الخمس، چاپ تبريز - 1303 (همراه كتاب طهارت أو).
نسخه ها:
فيضيه 1002، 1345 (فهرست 1: 135 و 170)
ملك 6089 (فهرست 1: 550)
دانشگاه 6956 (فهرست 16: 411)
895 - كتاب الزكاة، چاپ تبريز - 1303 (همراه كتاب طهارت أو)
نسخه ها:
فيضيه 1002، 1345 (فهرست 1: 70 و 135)
ملك 6089 (فهرست 1: 550)
896 - كتاب الزكاة، تقريرات درسى، گردآورده حسنعلى تهرانى مشهدي.
نسخه:
گوهرشاد 5834 (فهرست: 241)
897 - رسالة في صلاة المسافر
نسخه:
دانشگاه 757 (فهرست 5: 1864)
349

898 - رسالة في المواسعة والمضايقة، چاپ تبريز - 1303 (همراه كتاب طهارت أو) و 1375
(همراه كتاب مكاسب أو)
نسخه ها:
ملك 4 / 6479
دانشگاه 2 / 6956 (فهرست 16: 411)
- حواشي براين رساله از عبد الله بن محمد حسن مامقانى (م 1351). چاپ نجف - 1345 (در
مجموعه القلائد الثمينة أو).
899 - رسالة في القضاء عن الميت، چاپ تبريز - 1303 (همراه كتاب طهارت) و 1375 (همراه
كتاب مكاسب).
نسخه ها:
ملك 3 / 6479
دانشگاه 5 / 6956 (فهرست 16: 411)
900 - كتاب الصلاة، چاپ تهران - 1305
نسخه ها:
آستان قدس 11130 (تا خلل صلاة) و 11128 (خلل)، أصل
مرعشى 3925، 4427 (فهرست 10: 306، 12: 25)
901 - التقريرات في الصلاة، تقريرات درسى، گردآورده يكى از شاگردان.
نسخه:
مجلس 44 طباطبايى
902 - كتاب الطهارة، چاپ تبريز - 1309.
903 - التقريرات في الطهارة، چند مجموعه از تقريرات درسى در مبحث طهارت كه وسيله ء
شاگردانش تحرير شده
350

1) تحرير محمد شفيع بن محمد سعيد فومنى گيلانى. نسخه كتابخانه عمومى رشت 70 - 71 ت
(فهرست: 1103).
2) تحرير يعقوب بن مقيم بارفروشى. نسخه مرعشى 2106 (فهرست 6: 120 - 121)
3) ناشناخته نسخه مرعشى 1796 (فهرست 5: 182)
4) ناشناخته. نسخه مجلس 100 طباطبايى
904 - رسالة في قاعدة لا ضرر، چاپ تبريز - 1303 و 1375.
نسخه:
ملك 1 / 6479
- حواشي از عبد الله ما مقانى - چاپ نجف - 1345 (در مجموعه القلائد الثمينة)
905 - رسالة في التقية، چاپ تبريز - 1303 (در پايان كتاب الطهارة أو و 1375 (در پايان مكاسب أو).
حواشي.
1) از عبد الله محمد حسن مامقانى (م 1351). چاپ نجف - 1345 (در مجموعه
القلائد الثمينة).
2) از فتاح بن محمد على شهيدى تبريزى (م 1372). چاپ تبريز - 1375 (همراه
هدايت الطالب أو)
* حسن بن إبراهيم نجم آبادي (در گذشته پيرامون 1284)
906 - كتاب خلل الصلاة
نسخه:
حسينيه شوشتريها (ذريعة 7: 249)
907 - كتاب الصوم
نسخه:
حسينيه شوشتريها (ذريعة 15: 99)
351

908 - كتاب البيع
نسخه ها:
حسينيه شوشتريها (ذريعة 3: 191)
دانشگاه 726 (فهرست 5: 1938)
* عبد الصاحب محمد بن أحمد نراقى كاشاني (م 1297)
909 - مشارق الاحكام، چاپ تهران - 1294.
نسخه:
فيضيه 1107 (فهرست 1: 245)
* علي بن رضا آل بحر العلوم (م 1298)
910 - البرهان القاطع (رك: ذيل شماره 60)
911 - رسالة في القبلة، چاپ تهران - 1291 (همراه البرهان القاطع أو)
نسخه:
مرعشى (ذريعة 23: 176)
912 - رسالة في الحبوة، چاپ تهران - 1291 (همراه البرهان القاطع أو)
352

* محمد تقي بن حسينعلى هروى أصفهاني (م 1299)
913 - رسالة في العرق الجنب من الحرام
نسخه:
دانشگاه 3 / 3713 (فهرست 12: 2713)
914 - رسالة في الشرط ضمن العقد
نسخه:
نور بخش 1 / 559 (فهرست 2: 203)
915 - حاشية على رسالة حكم الطلاق بدعوى الوكالة
916 - رسالة في طلاق الزوجة بعوض منها
نسخه:
دانشگاه 1 / 3713 (فهرست 12: 2712)
917 - رسالة في الإرث، چاپ تهران - 1404.
نسخه:
مرعشى 3 و 12 / 2362، 2 / 3714 (فهرست 6: 344 و 347، 10: 113)
918 - حاشية رياض المسائل (رك: ذيل رياض المسايل، به شماره 780)
محمد حسن بن ميرزا آقاسى قمى (م 1304)
919 - مصباح الفقاهة، چاپ نجف 7 / 1372.
353

* أحمد بن مصطفى حوئينى - ملا آق (م 1307)
920 - مجلى الشريعة في مسألة التضييق والتوسعة
نسخه:
مرعشى 3676 (فهرست 10: 69)
921 - شرح الدرر البهية
نسخه:
مرعشى 2 / 3100 (فهرست 8: 323)
* حبيب الله بن محمد على رشتى (م 1312)
922 - كتاب اللقطة
نسخه ها:
مسجد أعظم 11793 عمومى (دفتر ثبت)
مجلس 37 طباطبايى
923 - كتاب اللقطة تقريرات درسى
نسخه:
ملك 2 / 1451 (فهرست 5: 268)
924 - كتاب القضاء، چاپ قم - 1401.
نسخه ها:
مجلس 3275، 2 / 3352، 5309، 37 طباطبايى، 45 طباطبايى (فهرست 10: 883 -
884 و 1175 - 1176، 16: 225)
354

حضرت عبد العظيم 328 (فهرست: 469)
دانشگاه 2 / 6711 (فهرست 16: 343)
الهيات مشهد 800 (فهرست 1: 221 - 222)
لوس آنجلس 645 م (فهرست: 321)
استادى (فهرست: 29)
مرعشى 4169 (فهرست 11: 180)
925 - كتاب الإرث
نسخه:
دانشگاه 3 / 6711 (فهرست 16: 343)
926 - كتاب احياء الموات
نسخه:
حسينيه شوشتريها 2 / 622 (فهرست: 869)
927 - كتاب الغصب: چاپ تهران - 1322.
نسخه ها:
ملك 2398 (فهرست 1: 527)
مجلس 1 / 3352 (فهرست 10: 1175 - 1176)
حسينيه شوشتريها (ذريعة 13: 319)
مسجد أعظم 510 (فهرست: 299)
928 - كتاب الوصايا
نسخه:
دانشگاه 1 / 6711 (فهرست 16: 343)
355

929 - كتاب الوقف
نسخه ها:
حسينيه شوشتريها 1 / 622 (فهرست: 869)
مجلس 2 / 3275، 4312، 37 طباطبايى (فهرست 10: 883 - 884، 12: 5)
930 - كتاب الوقوف والصدقات، تقريرات درسى.
نسخه:
ملك 1 / 1451 (فهرست 5: 268)
931 - كتاب الإجارة، چاپ تهران - 1298 و 1316
نسخه:
مسجد أعظم 39 (فهرست: 8)
932 - حاشية المكاسب (رك: ذيل مكاسب)، به شماره 877)
933 - كتاب الزكاة
نسخه ها:
مجلس 2838 (فهرست 10: 164)
حسينيه شوشتريها 616 (فهرست: 800)
934 - كتاب الزكاة، تقريرات درسى.
نسخه:
غرب 4527 (فهرست: 77)
935 - صلاة المسافر، تقريرات درسى
نسخه:
غرب 9871 (فهرست: 159)
356

936 - كتاب الطهارة
نسخه:
مسجد أعظم 45 (فهرست: 288)
* حسينقلى بن رمضان همداني (م 1311)
937 - كتاب خلل الصلاة
نسخه:
حسينيه شوشتريها (ذريعة 4: 372، 7: 249)
938 - صلاة المسافر، تقريرات درسى
نسخه:
حسينيه شوشتريها (ذريعة 4: 372، 15: 83)
939 - كتاب الرهن
نسخه:
حسينيه شوشتريها (ذريعة 11: 311)
940 - كتاب القضاء والشهادات، تقريرات درسى
نسخه:
حسينيه شوشتريها (ذريعة 4: 372)
357

* ميرزاى شيرازي - محمد حسن بن إسماعيل حسينى (م 1313)
941 - القواعد الحسنية، تقريرات درسى، گردآورده شاگردش حسين بن إسماعيل رضوى (م
1332):
نسخه:
نجف - مدرسه بروجردي (ذريعة 17: 182)
* محمد بن قاسم طباطبايى فشاركى (م 1316 - 1318)
942 - رسالة في قاعدة لا تعاد، چاپ قم - 1393 (همراه رساله حديث لا تعاد از محمد هادي
معرفت)
* محمد حسن بن جعفر آشتيانى (م 1319)
943 - رسالة في قاعده نفى العسر والحرج، چاپ تهران - 1314.
944 - رساله في حكم أواني الذهب والفضة، چاپ تهران - 1313 (همراه إزاحة الشكوك أو)
945 - إزاحة الشكوك في اللباس المشكوك، چاپ تهران - 1313.
) 946 - رسالة في الجمع بين قصدي القرآن والدعاء، چاپ تهران - 1314 (همراه رساله في قاعدة
نفى العسر والحرج أو)
358

947 - الخلل في الصلاة، به عنوان شرح مبحث خلل از شرايع الاسلام محقق حلى
نسخه ها:
آستان قدس 7741 (فهرست الفبايى: 871)
سامراء - مدرسه شيرازي (ذريعة 7: 249)
948 - كتاب القضاء، چاپ تهران - 1327 وجزآن
نسخه:
فيضيه 1608 (فهرست 1: 203)
* محمد هادي بن محمد امين تهرانى (م 1321)
949 - ودايع النبوة، دو بخش از كتاب چاپ شده، بخش بيع، چاپ نجف - 1320، بخش
صلاة، چاپ تهران - 1342.
نسخ منتخب:
مجلس 2 / 1950، 2717، 2720 - 2721، 2753، 2762، (فهرست 9: 15 - 18، 38
138 - 139، 165، 661 - 662)
آستان قدس، 6 نسخه (فهرست الفبايى: 871)
غرب 8149 (فهرست: 205)
مسجد أعظم 568، 1265 (فهرست: 419)
حسينيه شوشتريها (ذريعة 15: 188)
استادى (فهرست: 26)
مرعشى 4749
950 - أجوبة المسائل
نسخه:
حسينيه شوشتريها 878 (فهرست: 789)
359

951 - رسالة في الإرث
نسخه:
مجلس 1 / 2755 (فهرست 9: 142)
952 - رسالة في الرضاع
نسخه ها:
مجلس 2 / 2714 (فهرست 9: 1920)
حسينيه شوشتريها 2 / 344 (فهرست: 853 - 854)
953 - كتاب الصلح = الرضوان
نسخه ها:
مجلس 1 / 1950، 1 / 2753 (فهرست 9: 138 و 661)
رضويه 33 (فهرست: 28 - 29)
مرعشى 4748
954 - ذخائر النبوة. چاپ تبريز - 1325.
نسخه ها:
دانشگاه 779 (فهرست 5: 1880 - 1882)
مجلس 1 / 2717، 3 / 2753 (فهرست 9: 38 و 139)
955 - رساله في الغيبة
نسخه:
مجلس 2 / 5402 (فهرست 16: 307)
956 - كتاب الزكاة
نسخه ها:
مجلس 2 / 2755 (فهرست 9: 143)
360

حسينيه شوشتريها 1 / 344 (فهرست: 853 - 854)
957 - رسالة في الفرق بين الحق والحكم
نسخه ها:
مسجد أعظم 3 / 2205 (فهرست: 543)
مجلس 3 / 1950، 5 / 2753 (فهرست 9: 139 - 140 و 662)
* رضا بن محمد هادي همداني (م 1322)
958 - مصباح الفقيه، شرحي ناتمام بر شرايع الاسلام محقق حلى، تنها 5 فصل أول عبادات
وفصلى در رهن، چاپ نجف - 1347، تهران - 1353 - 1364.
نسخه ها:
حقوق 141 ج (فهرست: 468)
دانشگاه 3719 (فهرست 12: 2720)
مجلس 5049 - 5050، 5054 - 5055 (فهرست 15: 13 - 14، 16 - 17)
959 - حاشية المكاسب (رك: ذيل مكاسب، به شماره ء 877)
960 - كتاب البيع
نسخه:
مجلس 3 / 403 طباطبايى
* محمد حسن بن عبد الله مامقانى (م 1323)
961 - ذرايع الأحلام، شرحي بر شرايع الاسلام محقق، چاپ تبريز - 1319 - 1321.
نسخه ها:
ملى 1163 عربى (فهرست 9: 150)
361

گلپايگانى 522 (فهرست 2: 81)
962 - غاية الآمال (رك: ذيل شماره 877)
* محمد بن محمد تقي آل بحر العلوم (م 1326)
963 - بلغة الفقيه، مجموعه 16 رساله در موضوعات مختلف فقهى، چاپ تبريز - 1325، تهران -
1329، نجف - 1389.
مركب از رسالة في الفرق بين الحق والحكم
رسالة في الأراضي الخراجية
رسالة في القبض وحقيقته
رسالة في قاعدة ما يضمن بصحيحه يضمن بفاسده
رسالة في قاعدة اليد
رسالة في عقد الفضولي
رسالة في بيع المعاطاة
رسالة في تلف المبيع قبل قبضه
رسالة في الولايات
رسالة في القرض
رسالة في اخذ الأجرة على الواجبات
رسالة في الوصية
رسالة في منجزات المريض
رسالة في الرضاع
رسالة في المواريث
رسالة في ارث الزوجة
ورسالة في احكام الدعاوى
362

* شيخ فضل الله بن عباس نوري (م 1327)
964 - رسالة في قاعدة اليد
نسخه:
آستان قدس 9632، أصل
* محمد كاظم بن حسين خراساني (م 1329)
965 - تكملة التبصرة، چاپ تهران - 1328.
نسخه:
نور بخش 1 / 485 (فهرست 2: 163)
966 - اللمعات النيرة شرح ناتمام اثر سابق الذكر - تنها فصل طهارت وصلاة - چاپ بغداد - 1331.
967 - رسالة في الدماء الثلاثة، چاپ بغداد - 1331 (در مجموعه شذرات أو)
968 - كتاب الخمس، تقريرات درسى، گردآورده محمد على كرمانى (م 1380)
نسخه:
مسجد أعظم 3548 (فهرست: 201)
969 - كتاب الإجارة، تقريرات درسى، گردآورى فرزند أو محمد معروف به آقا زاده.
نسخه:
دانشگاه 2 / 1151 (فهرست 5: 1832)
970 - رسالة في الوقف. چاپ بغداد - 1331 (در مجموعه شذرات أو)
363

971 - رسالة في الرضاع، چاپ بغداد - 1331 (در مجموعه شذرات أو)
- شرح از مهدي بن حسين خالصى (م 1343)، چاپ بغداد 1331 (در مجموعه
الدراري اللامعات أو)
972 - الرضاع، تقريرات درسى، گرد آورده محمد على كرمانى (م 1380)
نسخه:
مسجد أعظم 3549 (فهرست: 201)
973 - مسألة في الاخلال بذكر الاجل في المتعة، چاپ تهران - 1381 (همراه درر الفوائد أو).
974 - مقاله في الطلاق، چاپ بغداد - 1331 (در مجموعه شذرات أو).
975 - كتاب القضاء، تقريرات درسى، گردآورده فرزندش محمد معروف به آقا زاده خراساني.
نسخه ها:
دانشگاه 1 / 1511 (فهرست 5: 1832)
حقوق 273 ج (فهرست: 160)
ملك 6270 (فهرست 1: 161)
آستان قدس 8533 (فهرست الفبايى: 953)
976 - كتاب القضاء، مجموعه ديگرى از تقريرات درسى، گردآورده محمد علي بن محمد حسين
كرمانى أصفهاني (م 1380).
نسخه:
مسجد أعظم 3716 (فهرست: 201)
977 - مقالة في العدالة، چاپ بغداد - 1331 (در مجموعه شذرات أو)
978 - حاشية المكاسب (رك: ذيل مكاسب)
364

* محمد كاظم بن عبد العظيم طباطبايى يزدى (م 1337)
979 - العروة الوثقى، جلد أول، چاپ تهران - 1382 وجز آن. جلد دوم وسوم، تهران - 1378.
980 - حاشية المكاسب (رك: ذيل شماره 877)
981 - رسالة في منجزات المريض، چاپ تهران - 1324 و 1378 (همراه حاشية مكاسب أو)
982 - رسالة في حكم الظن في الصلاة وبيان كيفية صلاة الاحتياط. چاپ تهران - 1378 (همراه
حاشية مكاسب أو)
* ميرزا محمد تقي شيرازي (م 1338)
983 - رسالة في صلاة الجمعة، تقريرات درسى، گردآورده شاگرد أو محمد كاظم شيرازي،
چاپ تهران - 1323 (همراه حاشية مكاسب أو)
984 - احكام الخلل في الصلاة، تقريرات درسى، گردآورده محمد كاظم شيرازي، چاپ تهران -
1322 (همراه حاشية مكاسب أو)
985 - حاشية المكاسب (رك: ذيل شماره 877)
365

* شيخ الشريعة - فتح الله بن محمد جواد نمازى أصفهاني (م 1339)
986 - إفاضة القدير في احكام العصير
نسخه:
مرعشى 1319 (فهرست 4: 105)
987 - رسالة في الخيارات
نسخه:
دانشگاه 2 / 2627 (فهرست 9: 1503)
988 - إبانة المختار في ارث الزوجة من ثمن العقار بعد الاخذ بالخيار. چاپ قم - 1405
نسخه ها:
دانشگاه 1 / 2627 (فهرست 9: 1502)
مجلس 1 / 3255 (فهرست 10: 843 - 844)
989 - صيانة الإبانة عن وصمة الرطانة. چاپ قم - 1405 (همراه إبانة المختار)
نسخه ها:
دانشگاه 3 / 2627 (فهرست 9: 1503)
مجلس 3 / 3255 (فهرست 10: 844 - 845)
* مهدي بن حسين خالصى كاظمى (م 1343)
990 - رسالة في تداخل الأغسال، به عنوان شرح همين مبحث از شرايع الاسلام، چاپ مشهد -
1342.
366

991 - القواعد الفقهية في المعاملات، چاپ مشهد - 1342
992 - شرح شرايع الاسلام (رك: ذيل شرائع، به شماره 58)
* سيد محمد بن محمد باقر حسينى فيروزآبادى (م 1345)
993 - جامع الكلم، چاپ نجف - 1339.
* صادق بن محمد تبريزى (م 1351)
994 - الفوائد في شرح بعض المباحث المشكلة في الفقه، چاپ تبريز - 1351.
* عبد الله بن محمد حسين مامقانى (م 1351)
995 - المسائل البغدادية. چاپ نجف - 1336.
996 - المسائل البصرية، چاپ نجف - 1342.
997 - المسائل الخوئية، چاپ نجف - 1344 (در مجموعه رسائل أو به نام الاثني عشريه)
998 - المسائل الأربعين العاملية، چاپ نجف - 1344. (در مجموعه فوق)
999 - الدر المنضود، چاپ نجف - 1346.
367

1000 - غاية السؤول في انتصاف المهر إذا مات أحد الزوجين قبل الدخول. چاپ نجف - 1344
(در مجموعه الاثني عشريه)
1001 - رسالة في اقرار بعض الورثة بدين وانكار الباقي - چاپ نجف - 1344 (در همان
مجموعه)
1002 - تحفة الصفوة، چاپ تبريز - 1320.
1003 - المحاكمة بين العلمين في فرع عدم ارث الزوجة من الأراضي چاپ نجف - 1344 (در
مجموعه فوق الذكر) وقم 1405 (همراه إبانة المختار)
1004 - كشف الاستار عن وجوب الغسل على الكفار، چاپ نجف - 1344 (در مجموعه الاثني
عشريه).
1005 - إزاحة الوسوسة عن تقبيل الاعتاب المقدسة. چاپ نجف - 1345.
1006 - كشف الريب والسوء في اغناء كل غسل عن الوضوء چاپ نجف - 1344
(در مجموعه اثنى عشريه أو)
1007 - مخزن اللئالي في فروع العلم الاجمالي، چاپ نجف - 1344 (در مجموعه فوق)
1008 - هداية الأنام في حكم أموال الامام، چاپ تبريز - 1321.
1009 - رسالة في حكم المسافرة لمن عليه قضاء رمضان مع ضيق الوقت، چاپ نجف -
1344 (در مجموعه اثنى عشريه أو)
1010 - نهاية الآمال (رك: ذيل شماره 877)
368

1011 - منتهى مقاصد الأنام (رك: ذيل شماره 58)
* محمد جواد بن حسن بلاغى نجفي (م 1352)
1012 - رسالة في تنجيس المتنجس، چاپ نجف - 1343 (همراه حاشية مكاسب أو).
1013 - رسالة في حرمة حلق اللحية، چاپ قم - 1394.
1014 - رسالة في اللباس المشكوك، چاپ نجف - 1352 (همراه حاشية مكاسب أو)
1015 - حاشية المكاسب (رك: ذيل مكاسب، به شماره 877)
1016 - عقد في العلم الاجمالي، چاپ نجف - 1343 (همراه حاشية مكاسب أو)
1017 - عقد في الزام غير الامامي باحكام نحلته، چاپ تهران - 1378.
* علي بن عبد الحسين ايروانى نجفي (م 1353)
1018 - حاشية المكاسب (رك: ذيل مكاسب، به شماره 877)
1019 - الذهب المسبوك، چاپ تهران - 1367.
1020 - عقد اللئالي في فروع العلم الاجمالي، چاپ تهران - 1367.
1021 - جمان السلك في الاعراض عن الملك، چاپ تهران - 1379 (همراه چاپ دوم
369

حاشية مكاسب أو)
* ميرزا محمد حسين نائينى (م 1355)
1022 - رسالة في قاعدة لا ضرر. چاپ نجف - 1358 (در پايان منية الطالب - تقريرات مكاسب
أو).
1023 - كتاب الصلاة، تقريرات درسى، گردآورده محمد تقي آملي. چاپ تهران - 3 / 1372
1024 - رسالة في اللباس المشكوك، چاپ نجف - 1358 (همراه منية الطالب)
1025 - منية الطالب (رك: ذيل شماره 877)
* حاج شيخ عبد الكريم حائري يزدى (م 1355)
1026 - كتاب الصلاة چاپ تهران - 1353.
1027 - كتاب الصلاة، تقريرات درسى، گردآورده محمود آشتيانى. چاپ تهران
90 / 1387.
1028 - كتاب النكاح، تقريرات درسى، گردآورده محمود آشتيانى. چاپ تهران.
* ابوالمجد محمد رضا بن محمد حسين مسجد شاهى أصفهاني (م 1360)
1029 - رسالة في عدم تنجيس المتنجس، چاپ 1337 (همراه وقاية الأذهان أو).
370

1030 - روضة الغناء في تحقيق موضوع الغناء، چاپ قم - 1406 (در نشريه نور علم 16: 123.
130)
نسخه:
زنجانى 112 (فهرست: 239)
* شيخ محمد حسين أصفهاني كمپانى (م 1361)
1031 - حاشية المكاسب (رك: ذيل مكاسب، به شماره 877)
1032 - كتاب الإجارة، چاپ نجف - 1375.
1033 - رسالة في حكم اخذ الأجرة على الواجبات. چاپ تهران - 1363 (همراه
حاشية المكاسب أو)
* آقا ضياء الدين عراقي (م 1361)
1034 - شرح تبصرة المتعلمين، چاپ نجف - 1345.
نسخه:
مرعشى 3102 (فهرست 8: 326)
1035 - رسالة في اللباس المشكوك، چاپ نجف - بي تاريخ، قم - 1394 (هر دو مورد همراه
روائع الأمالي أو).
1036 - روائع الأمالي في فروع العلم الاجمالي، چاپ نجف - بي تاريخ، قم - 1394.
371

1037 - كتاب القضاء، چاپ نجف - 1357 و 1361
1038 - رسالة في تعاقب الايادي، چاپ نجف - 1357 و 1361 (همراه كتاب القضاء أو).
1039 - مقالة في الدعاوى، چاپ نجف - 1345 (همراه شرح تبصرة المتعلمين أو).
* سيد أبو الحسن أصفهاني (م 1365)
1040 - وسيلة النجاة، چاپ نجف - 1359 وجز آن.
* سيد محمد بن علي حجت كوهكمرى (م 1373)
1041 - كتاب البيع، تفريرات درسى، گردآورده أبو طالب تجليل، چاپ قم - 1373.
* محمد حسين آل كاشف الغطاء (م 1373)
1042 - تحرير المجلة، شرح مجلة الاحكام العدليه، چاپ نجف 1359 - 1362.
* حاج آقا حسين بروجردي (م 1380)
1043 - نهاية التقرير، تقريرات درسى، گردآورده محمد موحدي لنگرانى، چاپ قم - 1376.
1044 - البدر الزاهر في صلاة الجمعة والمسافر، تقريرات درسى، گردآورى آية الله حسينعلى
372

منتظرى چاپ قم - 1378.
1045 - زبدة المثال، في خمس النبي والآل، تقريرات درسى، گردآورده عباس ابوترابى
قزوينى چاپ قم - 1380.
* سيد عبد الهادي بن إسماعيل حسينى شيرازي (م 1382)
1046 - القطرة في زكاة الفطرة، تقريرات درسى، گردآورده على محمدي. چاپ نجف - 1380
1047 - الرضاع، تقريرات درسى، گردآوره محمد تقي تبريزى. چاپ نجف - 1372.
* حسين الحلى
1048 - بحوث فقهية، تقريرات درسى، گردآورده عز الدين بحر العلوم، چاپ نجف - 1384.
* سيد محسن حكيم (م 1390)
1049 - مستمسك العروة الوثقى، شرحي بر عروة الوثقى يزدى. چاپ نجف - 1391 چهارده
مجلد) وسه چاپ ديگر.
1050 - دليل الناسك، چاپ نجف - 1377.
1051 - نهج الفقاهة (رك: ذيل شماره 877)
1052 - حاشية رياض المسائل (رك: ذيل رياض، به شماره 780)
373

* محمد تقي آملي (م 1391)
1053 - مصباح الهدى، شرحي ناتمام بر عروة الوثقى، چاپ تهران - 1377.
* سيد محمود بن علي حسينى شاهرودى (م 1394)
1054 - كتاب الحج، تقريرات درسى، گردآورده محمد إبراهيم جناتي. چاپ نجف - 1382 به
بعد.
* حسن بن آقا بزرگ موسوى بجنوردى (م 1395)
1055 - القواعد الفقهية، چاپ نجف - 1389 به بعد.
* محمد هادي بن جعفر حسينى ميلانى (م 1395)
1056 - كتاب الخمس، چاپ مشهد - 1400.
* سيد احمد خوانسارى (م 1404)
1057 - جامع المدارك، شرحي بر مختصر النافع محقق حلى، چاپ تهران.
374

* آيت الله مرتضى بن عبد الكريم حائري طاب ثراه (م 1406)
1058 - ابتغاء الفضيلة، چاپ قم - 1383 (ج 1)
* آيت الله سيد أبو القاسم خوئى
1059 - التنقيح في شرح العروة الوثقى تقريرات درسى، گردآورده ء على غروى تبريزى، چاپ
نجف - 1378 به بعد.
1060 - دروس في فقه الشيعة، تقريرات درسى، تحرير مهدى خلخالى، چاپ نجف وتهران -
1378 به بعد.
1061 - رسالة في اللباس المشكوك، چاپ نجف - 1361.
1062 - الدرر الغوالي في فروع العلم الاجمالي، تقريرات درسى، گردآورده رضا لطفى. چاپ
نجف - 1367.
1063 - مصباح الفقاهة (رك: ذيل شماره 877)
1064 - محاضرات الفقه الجعفري (رك: ذيل همان شماره)
* امام خمينى
1065 - تحرير الوسيلة، چاپ نجف، 1387، 1391.
375

1066 - كتاب البيع، چاپ نجف 97 / 1389 در پنج مجلد.
1067 - المكاسب المحرمة، چاپ تهران - 1381.
1068 - كتاب الطهارة، چاپ قم ونجف 90 / 1382.
1069 - كتاب الخلل في الصلاة، چاپ قم - 1399.
1070 - رسالة في قاعدة لا ضرر، چاپ قم - 1383 در مجموعه الرسائل ج 1).
1071 - رسالة في التقية. چاپ قم - 1384 (در همان مجموعه، ج 2).
376

چند نمونه از رسائل عمليه
* عماد الدين حسن طبري (زنده در 698)
1072 - معتقد الامامية
نسخه ها:
أصفهان - روضاتى (فهرست 1: 33)
غرب 2 / 10836 (فهرست: 450)
*....
1073 - كتاب فقه، به فارسي، از قرن هاى 6 - 7.
نسخه:
مجلس 260 امام جمعه خوئى (فهرست 7: 430)
* عبد الرحيم بن معروف (قرن نهم)
1074 - نيل المرام، به فارسي
نسخه ها:
دانشگاه 764 (فهرست 5: 2099 - 2100)
377

مطهرى 6175 (فهرست 5: 741)
مرعشى 2891، 2712 (فهرست 7: 281، 8: 93)
لوس آنجلس M 349 (فهرست: 92)
فيضيه 846 (فهرست 2: 109)
گلپايگانى 208 (فهرست 1: 184)
وزيري 1587 (فهرست 3: 995)
* ضياء الدين علي بن سديد الدين داود گرگانى (أوايل قرن دهم)
1075 - رساله در فقه = أصول وفروع دين = رساله در علم فريضت وسنت، به فارسي
چند نسخه منتخب:
وزيري 2 / 1123 (فهرست 3: 865)
دانشگاه 3 / 3190 (فهرست 11: 2147)
فيضيه 2 / 1617 (فهرست 3: 109)
سريزدى 5 / 4 (فهرست: 425)
ملك 6 / 5396
1076 - واجبات نماز، به فارسي.
چند نسخه منتخب:
كراچى (فهرست 1: 26 - 27)
غرب 11 / 10836 (فهرست: 451)
ملك 1 / 492 (فهرست 5: 40)
1077 - رساله در مناسك حج، به فارسي.
نسخه:
دانشگاه 4 / 3190 (فهرست 11: 2149)
378

* محقق كركى (م 940)
1078 - رساله احكام، ترجمه فارسي مجموعه فتاوى وى.
نسخه:
وزيري 3 / 3803 (فهرست 5: 1804)
1079 - رساله در صوم، به فارسي.
نسخه:
دانشگاه 5 / 3597 (فهرست 15: 4240)
1080 - أصول الدين وفروعه
نسخه:
دانشگاه 6 / 2888 (فهرست 10: 1733)
* إبراهيم بن سليمان قطيفى (زنده در 945)
1081 - رسالة في الصوم
نسخه ها:
ملى 12 / 1919 عربى (فهرست 10: 585)
آستان قدس 2437 (فهرست 2: 70)
1082 - صوميه، به فارسي، از پيش از 963.
نسخه:
آستان قدس 2491 (فهرست 2: 87)
379

1083 - مناسك الحج، چند رساله از قرن دهم يا پيشتر
نسخه ها:
مرعشى 4 و 6 / 3307 (فهرست 9: 88 و 89)
ملك 22 / 2147 (فهرست 5: 437)
سنا (مجلس 2) 14 / 1229 (فهرست 2: 174)
دانشگاه 12 / 5396 (فهرست 15: 4239)
آستان قدس 2657 (فهرست الفبايى: 1036)
* حسين بن عبد الحق اردبيلى (م 950)
1084 - زبدة = ارشاد = فقه شاهى، به فارسي، چاپ لكهنو - 1311.
نسخه ها:
دانشگاه 771، 1 / 723، 3 / 899، 936، 5744 (فهرست 5: 1766 - 1771، 16:
80 - 81)
پرينستون 2885 يهودا (نشريه 10: 25)
وزيري 795، 33 (فهرست 1: 44، 2: 670)
ملك 2170 (فهرست 2: 581)
مجلس 37، 126 امام جمعه خويى، 4639، 5834 (فهرست 2: 17، 7: 135، 10:
1727، 13: 29 - 30، 17: 246 - 250)
نواب 206 فقه (فهرست: 449)
بنگال 1477 (فهرست 2: 269)
غرب 1400 (فهرست: 26)
380

مقدس اردبيلى (م 993)
1085 - رساله در صلاة وصوم، به فارسي.
نسخه ها:
آستان قدس 2759 (فهرست 5: 439)
دانشگاه 9 / 878 (فهرست 5: 1885 - 1886)
گوهرشاد 2 / 998 (فهرست: 121)
1086 - مناسك حج، به فارسي
نسخه ها:
آستان قدس 2373 (فهرست 2: 49)
گوهرشاد 3 / 998 (فهرست: 107)
دانشگاه 6 / 878 (فهرست 6: 1870 - 1871)
حجتيه 2 / 597 (فهرست: 115)
مرعشى 5 - 4 / 3008 (فهرست 8: 185)
* عبد العلى بن محمود خادم جاپلقى، (أواخر قرن دهم)
1087 - فقه شاهى، به فارسي.
نسخه:
گوهرشاد 2 / 978 (فهرست: 157)
381

* صاحب معالم (م 1011)
1088 - مناسك الحج
نسخه:
مرعشى 1 / 1691 (فهرست 5: 85)
* ملا عبد الله شوشترى (م 1021)
1089 - واجبات نماز، به فارسي
نسخه ها:
گوهرشاد 1623 (فهرست: 122)
دانشگاه 8 / 2711، 3224 (فهرست 10: 1589، 11: 2185)
آستان قدس 2436، 2441 (فهرست 2: 70 - 71)
ملك 671 (فهرست 5: 141)
1090 - رسالة في افعال الحج
نسخه ها:
ملك 15 / 804 (فهرست 5: 184)
دانشگاه 15 / 918 (فهرست 5: 1779)
* بهاء الدين محمد عاملي (م 1030)
1091 - جامع عباسى، به فارسي، در عبادات كه مكررا به چاپ رسيده
چند نسخه منتخب:
مطهرى 2531 (فهرست 1: 15)
382

بادليان 1784 فارسي (فهرست 3: 1031 - 32)
واتيكان 15 فارسي (فهرست فارسي: 41)
ليدن 1283 شولت (فهرست 4: 178)
ترجمه: به عربى، نا معلوم
نسخه: مدينة العلم (فهرست: 56)
تكمله:
1) از نظام الدين محمد بن حسين ساوجى (م 1038)، كه مكررا چاپ شده.
2) از زين العابدين حسينى (أواسط قرن يازدهم) در مزار وميراث
نسخه ها: فيضيه 17 / 847 (فهرست 3: 30)
آستانه قم 6054 (فهرست: 192)
مجلس 45 (فهرست 1: 13)
شروح وحواشي:
1) از علاء برهان تبريزى (زنده در 1054)
نسخه: آصفيه 176 فقه شيعه (فهرست 4: 481)
2) از محمد بن علي بن خاتون عاملي (م 1057)
نسخه ها: ملك 1434، 5878 (فهرست 2: 499)
تبريز - ملى 3076 (فهرست ميكروفيلم هاى دانشگاه 2: 75)
* ميرداماد (م 1040)
1092 - شارع النجاة، به فارسي، در احكام عبادات، چاپ تهران - 1401 (در مجموعه اثنى عشر
رساله للداماد).
چند نسخه منتخب:
فيضيه 2 / 1425 (فهرست 3: 90)
مجلس 5 / 4553 (فهرست 12: 236 - 237)
دانشگاه 7074 (فهرست 16: 445)
383

* سلطان العلماء (م 1064)
1093 - افعال حج، به فارسي.
نسخه:
مجلس 1 / 3749 (فهرست 10: 1734)
* مجلسي أول (م 1070)
1094 - حديقة المتقين، فارسي، در احكام عبادات.
چند نسخه منتخب:
گلپايگانى 717 (فهرست 2: 64)
مطهرى 1863 (فهرست 1: 405)
حجتيه 400 (فهرست: 11)
استادى (فهرست: 46)
كامبريچ 9 / 16. C براون (فهرست: 21)
1095 - مناسك حج، به فارسي.
نسخه:
مرعشى 15 (فهرست 1: 27)
* رفيع الدين محمد بن حيدر حسينى نائينى (م 1082)
1096 - رساله عمليه، به فارسي، در احكام عبادات
نسخه:
دانشگاه 2 / 1707 (فهرست 8: 254)
384

* محقق سبزوارى (م 1090)
1097 - خلافيه، به فارسي، در احكام عبادات.
چند نسخه منتخب:
مرعشى 66، 1 / 528 (فهرست 1: 76 - 77، 2: 133)
فيضيه 330 (فهرست 3: 200)
آستان قدس 2393 (فهرست 2: 56)
مدرسه باقريه (ذريعة 16: 280)
ملك 1 / 1620، 2669 (فهرست 4: 864، 5: 309)
1098 - رساله در معرفت احكام شرعيه، به فارسي.
نسخه ها:
آستان قدس 8 / 7055 (فهرست 5: 489)
گلپايگانى 1190 (فهرست 2: 88)
وزيري 1191 (فهرست 3، 889)
1099 - مسائل متفرقة، به فارسي، در احكام عبادات
نسخه:
آستان قدس 3 / 7055 (فهرست 5: 489)
1100 - رساله عمليه، به فارسي.
نسخه:
آستان قدس 2425 (فهرست 2: 66)
1101 - مناسك حج، به فارسي.
نسخه:
ملى 2198 فارسي (فهرست 5: 283)
385

* فيض (م 1091)
1102 - منهاج النجاة، در أصول عقائد وعبادات.
نسخه:
ملى 1 / 1922 عربى (فهرست 10: 591)
* أبو القاسم بن محمد گلپايگانى (زنده در 1093)
1103 - سليمانيه، به فارسي.
نسخه:
دانشگاه 3334 (فهرست 11: 2318)
1104 - المسالك
نسخه ها:
آستان قدس 5721 (فهرست 5: 500)
* ملا ميرزا شيروانى (م 1098)
1105 - رساله در شكيات، به فاسى.
نسخه ها:
آستان قدس 6651 (فهرست 5: 433)
فيضيه 3 / 1665 (فهرست 3: 113)
أدبيات أصفهان (نشريه 5: 304)
386

1106 - رساله در احكام أموات، به فارسي.
نسخه:
دانشگاه 13 / 7008 (فهرست 16: 426)
* ملا محمد طاهر بن محمد حسين قمى (م 1098)
1107 - رساله در شكيات، به فارسي.
نسخه:
قم - مهدى روحاني (آشنائى با چند نسخه خطى: 448)
1108 - رساله در زكات، به فارسي.
نسخه ها:
دانشگاه 6 / 4108 (فهرست 13: 3088)
فيضيه 4 / 1689 (فهرست 3: 118)
* مجلسي دوم (م 1110)
1109 - آداب الصلاة، به فارسي.
نسخه:
مرعشى 1 / 187 (فهرست 1: 205)
1110 - أوقات نماز، به فارسي.
نسخه ها:
مرعشى 17 / 187، 3 / 3050 (فهرست 1: 211، 8: 269)
مسجد أعظم 12 / 1239 (فهرست: 503)
387

1111 - مناهج المسائل = احكام شك وسهو در نماز، به فارسي.
چند نسخه:
مرعشى 2 / 187، 2 / 1602، 1 / 1683، 5 / 3034 (فهرست 1: 206، 5: 5 و 78، 8:
225)
مسجد أعظم 3 / 2686، 2 / 3426، 2 / 3840 (فهرست: 580، 628، 642)
فيضيه 4 / 1747 (فهرست 3: 128)
دانشگاه 12 / 8879 (فهرست 17: 242)
ملى 3 / 1854 فارسي (فهرست 4: 313)
آستان قدس 6044، 6702 (فهرست الفبايى: 804)
- شرح اين رساله از محمد إسماعيل بن محمد إبراهيم فدايى كزازى (م 1363).
نسخه: مسجد أعظم 2 / 579 (فهرست: 461)
1112 - رساله در زكاة وخمس، به فارسي.
چند نسخه:
مرعشى 3 / 187 (فهرست 1: 206)
گلپايگانى 4 / 1223 (فهرست 2: 236)
1113 - مناسك حج، به فارسي
نسخه ها:
مرعشى 31 / 187 (فهرست 1: 216)
گلپايگانى 1305 (فهرست 2: 63)
ملى 8 / 1854 فارسي (فهرست 4: 316)
1114 - رساله در واجبات حج وعمره، به فارسي.
نسخه:
مرعشى 32 / 187 (فهرست 1: 217)
388

1115 - صواعق اليهود = رساله در احكام جزيه
نسخه ها:
مرعشى 26 / 187 (فهرست 1: 214)
دانشگاه 2 / 5878 (فهرست 16: 119)
فيضيه 15 / 1290 (فهرست 3: 75)
1116 - رساله در حكم مال ناصبي، به فارسي.
نسخه ها:
مرعشى 15 / 187 (فهرست 1: 211)
گلپايگانى 6 / 1223 (فهرست 2: 263)
1117 - رساله در نذر، به فارسي.
نسخه:
گوهرشاد 1169 (فهرست: 192)
1118 - رساله در كفارات، به فارسي.
نسخه ها:
مرعشى 4 / 187، 3 / 1683 (فهرست 1: 206، 5: 78)
گلپايگانى 5 / 1223 (فهرست 2: 236)
مسجد أعظم 3 / 649 (فهرست: 467)
1119 - رساله در حدود وديات، به فارسي، چاپ تهران - 1262.
نسخه ها:
مرعشى 2831، 496، 3 / 2513، 652، 3631 (فهرست 2: 105 و 249، 7: 99، 8:
36، 10: 31)
فيضيه 2 / 210 (فهرست 3: 8)
گلپايگانى، 3 نسخه (فهرست 2: 63)
389

ملى 9 / 1854 فارسي (فهرست 4: 317)
ملك 3 / 2202 (فهرست 5: 445)
مسجد أعظم 2 / 503 (فهرست: 451)
1120 - رضاعيه، به فارسي، چاپ تهران - 1313 (در مجموعه كلمات المحققين)
نسخه ها:
لوس آنجلس 2 / 587 م (فهرست: 682)
مسجد أعظم 2 / 649 (فهرست: 467)
1121 - رساله در صيغ عقود، به فارسي.
نسخه ها:
ملك 26 / 5712، 3 / 5762
1122 - نكاحيه، به فارسي.
چند نسخه:
ملى 2 / 1261 عربى (فهرست 9: 249)
ملك 4 / 2531، 3 / 5681
دانشگاه 7 / 4064 (فهرست 13: 3047 - 3048)
مرعشى 7 / 187، 3 / 602، 2 / 1683 (فهرست 1: 207، 2: 196، 5: 78)
وزيري 3 / 1318 (فهرست 3: 927)
فيضيه 1 / 913 (فهرست 3: 37)
گلپايگانى 1 / 1046، 2 / 1416 (فهرست 2: 224، 258)
آستان قدس 5714 (فهرست الفبايى: 907)
مسجد أعظم 1 / 1501، 4 / 1729 (فهرست: 519 و 524)
390

* محمد طاهر بن رضى الدين محمد حسينى (أوائل قرن دوازدهم)
1123 - تقويم الصلاة، به فارسي. چاپ تهران - 1364.
نسخه ها:
مجلس 2049، 4731 (فهرست 6: 47، 13: 111)
ملى 2 / 2933 فارسي (فهرست 6: 677)
* حسن بن عبد الرزاق لاهيجى (م 1121)
1124 - هدية المسافر، به فارسي.
نسخه ها:
مسجد أعظم 2 / 2754 (فهرست: 586)
ملك 4 / 2252، 1 / 5166 (فهرست 5: 448)
1125 - رساله زكاتيه، به فارسي.
نسخه ها:
ملك 2 / 1739، 3 / 2252 (فهرست 5: 353 و 448)
* محمد قاسم بن محمد رضا هزار جريبى (زنده در 1113)
1126 - مناسك حج، به فارسي.
نسخه:
مرعشى 3053 (فهرست 8: 272)
391

* محمد نصير بن كمال الدين قمى مدرس (زنده در 1113)
1127 - آداب حج، به فارسي.
نسخه:
قم - طبسى حائري 164 (نور علم 14: 105 - 106)
* جمال الدين خوانسارى (م 1125)
1128 - رساله در احكام نماز، به فارسي.
نسخه:
مرعشى 1 / 3697 (فهرست 10: 98)
* عبد الله بن صالح سماهيجى (م 1135)
1129 - نخبة الواجبات = ما يجب على المكلف ولا يسعه جهله
نسخه ها:
مرعشى (ذريعة 24: 100)
حسينيه شوشتريها 2 / 633 (فهرست: 870 / ذريعة 19: 35)
* محمد اشرف بن عبد الحسيب حسينى (م 1145)
1130 - رساله در تدبير عبد، به فارسي.
نسخه:
دانشگاه 4 / 5894 (فهرست 16: 136)
392

* أبو القاسم جعفر بن حسين موسوى خوانسارى (م 1158)
1131 - رساله در احكام مسافر، به فارسي.
نسخه:
دانشگاه 4 / 2603 (فهرست 9: 1458)
1132 - زكاتيه، به فارسي.
نسخه:
فيضيه 1807 (فهرست 2: 67)
* وحيد بهبهانى (م 1205)
1133 - آداب التجارة، در احكام معاملات، با دو تحرير، عربى وفارسى، چاپ تهران - 1290 و
جزآن (نسخه عربى)، تبريز - 1321 وغيره (نسخه فارسي).
1134 - التحفة الحسينية، احكام نماز وروزه.
نسخه ها:
دانشگاه 1615 (فهرست 8: 205)
مطهرى 2 / 6464 (فهرست 3: 359)
فيضيه 1485 (فهرست 1: 40)
ترجمه، به فارسي.
نسخه:
حجتيه 1 / 597 (فهرست: 115)
393

* ملا محمد مهدى نراقى (م 1209)
1135 - أنيس التجار، فارسي، در احكام معاملات، چاپ تهران - 1317 و 1329 و 1349.
نسخه ها:
مطهرى 2546 (فهرست 1: 368 - 369)
حقوق 185 ج (فهرست: 20)
آستان قدس 6184 (فهرست الفبايى: 609)
وزيري 1017 (فهرست 8: 823)
1136 - التحفة الرضوية، به فارسي.
نسخه:
وزيري 1937 (فهرست 3: 1100)
* بحر العلوم (م 1212)
1137 - العجالة الموجزة في فروض الناسك
نسخه:
فيضيه 218 (فهرست 1: 182)
* عبد الصمد همداني (م 1216)
1138 - التحفة الشهيديه، فارسي.
نسخه:
ملى 6 / 3029 فارسي (فهرست 6: 810)
394

* حسين بن محمد آل عصفور بحراني (م 1216):
1139 - الفتاوى الحسينية
نسخه:
مرعشى 2350 (فهرست 6: 325)
* كاشف الغطاء (م 1228):
1140 - بغية الطالب در أصول دين ونماز.
چند نسخه منتخب:
مجلس 4588 (فهرست 12: 286 - 287)
مرعشى 1 / 602، 1539 (فهرست 2: 195، 4: 339)
تربيت 252 (فهرست: 28)
لوس آنجلس 3 / M 93 (فهرست: 661)
هاروارد (نشريه 9: 348)
تكمله:
از حسن آل كاشف الغطاء، در صوم واعتكاف.
نسخه:
مرعشى 5 / 602 (فهرست 2: 196)
ترجمه:
تحفة الراغب، از صاحب مقابس.
نسخه ها:
ملك 2590 (فهرست 2: 58)
آستان قدس 2284 (فهرست الفبايى: 634)
مسجد أعظم 1189 (فهرست: 74)
395

* صاحب رياض (م 1231)
1141 - زهر الرياض، فارسي گردآورده أبو علي محمد بن إسماعيل حائري مازندرانى (م 1216)،
برمبناى رياض المسائل.
چند نسخه منتخب:
دانشگاه 5703، 7163 (فهرست 16: 71، 471)
وزيري 1376، 1454 (فهرست 3: 942، 954)
نجف - مدرسه بروجردي (ذريعة 12: 71)
كرمانشاه - نجومى (فهرست: 274)
مسجد أعظم 1208 (فهرست: 223)
1142 - مختصر رساله عمليه، فارسي، در احكام عبادات، گردآورده إبراهيم بن حسين حسينى.
نسخه:
مرعشى 1956 (فهرست 5: 329)
1143 - مناسك حج
ترجمه فارسي، از محمد علي بن محمد شريف دهدشتى بهبهانى
نسخه:
ملى 2470 فارسي (فهرست 5: 645)
1144 - سؤال وجواب، فارسي
نسخه:
ملى 3 / 2911 فارسي (فهرست 6: 630)
396

* ميرزاى قمى (م 1232)
1145 - معين الخواص، در احكام عبادات.
چند نسخه منتخب:
مرعشى 18، 720 (فهرست 1: 30، 2: 315)
گلپايگانى 1 / 1391 (فهرست 2: 254)
مطهرى (فهرست 1: 426، 524)
حسينيه شوشتريها (ذريعة 21: 284)
دانشگاه 3608 (فهرست 12: 2613)
گوهرشاد 1747 (فهرست: 403)
1146 - مرشد العوام، فارسي، در احكام عبادات.
چند نسخه منتخب:
آستان قدس 2612 - 2613، 7614، 7938 (فهرست الفبايى: 1002)
گلپايگانى 694، 726 (فهرست 2: 165، 206)
فيضيه (فهرست 2: 98)
حقوق 211 ج (فهرست: 191)
مجلس 189، 2902، 4086، 5991 (فهرست 1: 57، 10: 292، 12: 8405، 17:
364 - 365)
ملى 2152 فارسي، 2196 فارسي (فهرست 5: 206، 281 - 282)
1147 - مناسك حج، به فارسي.
نسخه ها:
دانشگاه 1 / 853 (فهرست 5: 1871)
سنا (مجلس 2) 7 / 417 (فهرست 1: 250)
حجتيه 596 (فهرست: 29)
397

* محمد حسين بن عبد الباقي حسينى خاتون آبادي (م 1233)
1148 - مصابيح القلوب
نسخه ها:
مرعشى 420 (فهرست 2: 24)
گلپايگانى 1066، 1557 (فهرست 2: 170)
استادى (فهرست: 55)
* أبو طالب بن أبي الحسن حسينى قمى (ميانه قرن سيزدهم)
1149 - ارشاد الصالحين، به فارسي، در احكام نماز
نسخه:
ملى 1942 فارسي (فهرست 4: 407)
* سيد محمد مجاهد (م 1242)
1150 - اصلاح العمل
چند نسخه منتخب:
مرعشى 4 / 635، 1082 (فهرست 2: 236، 3: 261 - 262)
ترجمه:
به فارسي از حسن بن محمد على حائري يزدى
نسخه ها: فيضيه 906 و 5 نسخه ديگر (فهرست 2: 28 - 29)
حجتيه 403 (فهرست: 7)
الهيات 821 د (فهرست 2: 4)
398

دانشگاه 7230 (فهرست 16: 494)
مسجد أعظم 1085 (فهرست: 497)
تلخيص:
1) مصابيح الطريق، فارسي، از حسن بن محمد على يزدى.
نسخه ها:
ملك 2095 (فهرست 4: 754)
دانشگاه 7160 (فهرست 16: 469)
فيضيه، 3 نسخه (فهرست 2: 100)
مسجد أعظم 611، 3402، 1660 (فهرست: 366 - 367)
2) تحفة المقلدين، فارسي، از حسين بن محمد واعظ تسترى (زنده در 1240)
نسخه: حجتيه 6 / 703 (فهرست: 122)
3) - از كريم بن حسن ايروانى.
نسخه: مرعشى 2591 (فهرست 7: 179)
سؤال وجواب، به فارسي.
نسخه ها:
مرعشى 2 / 715 (فهرست 2: 310)
مسجد أعظم 1 / 2389 (فهرست: 555)
* سيد عبد الله بن محمد رضا حسينى كاظمى شبر (م 1242)
1151 - رسالة في الطهارة والصلاة
آستان قدس 2747 (فهرست 5: 442)
1152 - زبدة الدليل = الوجيزه
نسخه ها:
مرعشى 3397 (فهرست 9: 182 - 183)
399

رشت 2 ر (فهرست: 1132)
* أحمد بن محمد مهدى نراقى (م 1245)
1153 - وسيلة النجاة، فارسي، در احكام عبادات
نسخه ها:
مطهرى 1924 (فهرست 1: 554)
مرعشى 2918 (فهرست 8: 111)
فيضيه 767 (فهرست 2: 110)
دانشگاه 9214 (فهرست 17: 321)
* صاحب فصول - محمد حسين بن محمد رحيم أصفهاني (م 1254)
1154 - رساله عمليه، فارسي.
نسخه:
گوهرشاد 1717 (فهرست: 122)
* خضر بن شلال عفكاوى نجفي (م 1255)
1155 - جنة الخلد، در عبادات.
نسخه ها:
دانشگاه 7147 (فهرست 16: 465)
ملى 18 عربى (فهرست 7: 20)
آستان قدس 2351 (فهرست الفبايى: 684)
حكيم 1650 م (فهرست 1: 163)
400

* حجة الاسلام شفتى (م 1260):
1156 - تحفة الأبرار، فارسي، در نماز.
چند نسخه منتخب:
وزيري 129 (فهرست 1: 168)
فيضيه 769 ودو نسخه ديگر (فهرست 2: 20)
استادى (فهرست: 44)
تلخيص:
1) - از محمد تقي هروى (وى بعدا شرحي بر اين تلخيص نوشت به عنوان كشف الاستار،
نسخه: مشهد - أدبيات 119 فياض (فهرست: 135).
2) الوجيزه، فارسي، از محمد جعفر آباده اى، چاپ إيران - بي تاريخ.
چند نسخه منتخب: مرعشى 3 / 528 (فهرست 2: 134)
حجتيه 273 (فهرست: 30)
مطهرى 2371 (فهرست 1: 508)
مسجد أعظم 665 (فهرست: 418)
3) هداية الأخيار، فارسي، از همان نگارنده
نسخه:
مرعشى 4 / 528 (فهرست 2: 134)
1157 - جواهر المسائل، فارسي، در نماز، گردآورده محمد مهدي بن محمد باقر محلاتى برمبناى
مطالع الأنوار وتحفة الأبرار أو.
نسخه ها:
مرعشى 2541 (فهرست 7: 124 - 125)
ملى فارس 107 (فهرست 1: 92)
401

1158 - مناسك حج، فارسي.
نسخه ها:
گوهرشاد 1765 (فهرست: 107)
ملك 5727، 2 / 6124 (فهرست 4: 781)
ملى 2 / 3029 (فهرست 6: 807)
فيضيه 1918 (فهرست 2: 104)
آستان قدس 8004 (فهرست الفبايى: 1036)
* محمد إبراهيم بن محمد حسن كلباسى أصفهاني (م 1262)
1159 - ارشاد المسترشدين، فارسي.
چند نسخه منتخب:
مرعشى 2 / 528 (فهرست 2: 133)
گلپايگانى 926، 1053 (فهرست 2: 9)
فيضيه 2 نسخه (فهرست 2: 12)
وزيري 241 (فهرست 1: 240)
* محمد تقي بن علي محمد نوري (م 1263)
1160 - رساله صوميه، به فارسي.
نسخه ها:
نجف - مدرسه بروجردي (ذريعة 11: 205)
دانشگاه 1 / 7181 (فهرست 16: 477)
402

1161 - رساله در صيد وذباحه، به فارسي.
نسخه:
حجتيه 612 (فهرست: 25)
1162 - رساله در رضاع، به فارسي.
نسخه ها:
نجف - مدرسه ء بروجردي (ذريعة 11: 190)
مسجد أعظم 3 / 2919 (فهرست: 599)
1163 - رساله در ارث الزوجة
نسخه:
حجتيه 612 (فهرست: 25)
* صاحب جواهر (م 1266)
1164 - نجات العباد، چاپ تهران - 1291 وجزآن.
چند نسخه منتخب:
دانشگاه 1830 (فهرست 8: 428)
ملك 2929 (فهرست 1: 765)
مرعشى 2397 (فهرست 6: 378)
ترجمه:
1) فارسي، از علي بن إبراهيم حسينى ساوجى
نسخه: گلپايگانى 570 (فهرست 2: 86)
2) فارسي، از أبو طالب بن عبد المطلب حسينى همداني (م 1266)، چاپ تهران - 1293
3) از حسن بن علي حسينى أصفهاني
403

نسخه: مسجد أعظم 1964 (فهرست: 532)
1165 - هداية الناسكين، در واجبات حج
نسخه:
ملك 2 / 2678
1166 - رسالة في المواريث
نسخه ها:
ملك 1 / 2678، 4 / 2710
مسجد أعظم 2 / 2299 (فهرست: 549)
1167 - سؤال وجواب
نسخه:
فيضيه 2 / 1082 (فهرست 3: 53)
* شيخ انصارى، (م 1281)
1168 - صراط النجاة، فارسي، گردآورده محمد على يزدى، چاپ تهران - 1319 وجزآن.
چند نسخه منتخب:
حجتيه 619 (فهرست: 19)
گلپايگانى 1588 (فهرست 2: 86)
مسجد أعظم 1 / 2420 (فهرست: 557)
ترجمه: به عربى.
نسخه: أمير المؤمنين (ذريعة 15: 38 - 39)
404

1169 - رساله عمليه، فارسي، گردآورده علي بن محمد تسترى
نسخه:
گوهرشاد 1099 (فهرست: 123)
* محمد بن مهدي مازندرانى - حاجى اشرفى (م 1315)
1170 - شعائر الاسلام = سؤال وجواب، به فارسي، چاپ تهران - 1312.
* محمد حسن بن جعفر آشتيانى (م 1319)
1171 - سؤال وجواب، به فارسي، گردآورده محمد على يوزباشى.
نسخه:
گوهرشاد 990 (فهرست: 130)
* سيد محمد كاظم يزدى (م 1337)
1172 - العروة الوثقى (رك: ذيبل شماره 979)
اين كتاب شايع ترين مجموعه فتوى به زبان عربى درميان فقهاى متأخرتا زمان حاضر است
كه برآن بيشتر آنان حواشي نگاشته وموارد اختلاف نظر خود رابا آراء ياد شده درآن كتاب
ثبت نموده اند.
- ترجمه فارسي: الغاية القصوى، از عباس بن محمد رضا قمى (م 1359). چاپ بغداد و
تهران - 6 / 1330.
1173 - السؤال والجواب، گردآورده على أكبر خوانسارى، چاپ نجف - 1340.
405

* سيد أبو الحسن أصفهاني (م 1365)
1174 - وسيلة النجاة (رك: ذيل شماره 1040)
* حاج آقا حسين بن علي طباطبايى بروجردي (م 1380)
1175 - توضيح المسائل، به فارسي، كه اكنون شايعترين مجموعه فتوى دراين زبان است، و
برآن بيشتر فقهاى أخير ومعاصر شيعه حواشي نگاشته اند، چاپهاى بسيارى از اين كتاب
تاكنون انجام شده كه هريك با اختلافات مختصر منعكس كننده اختلاف انظار فقهاى
شيعي در چهل سال أخير است.
* سيد محسن حكيم (م 1390)
1176 - منهاج الصالحين، چاپ نجف - 1372 وجزآن
* امام خمينى
1177 - تحرير الوسيلة چاپ نجف، 1387، 1391
406

مآخذ كتاب
ومشخصات كتابخانه ها وفهارس
" اين فهرست تنها شامل كتابهايى است كه در بخش دوم كتاب معرفى شده اند "
407

آستان قدس = كتابخانه آستان قدس رضوى - مشهد
فهرست: فهرست كتب كتابخانه مباركه آستان قدس رضوى، مشهد 1305 ش به بعد
فهرست الفبايى: فهرست الفبايى نسخ خطى كتابخانه آستانه مشهد، از تقى بينش، تهران - 1351 ش (در
مجموعه فهرست نسخ خطى كتابخانه هاى شهرستانهاى إيران، ج 2، ص 563 - 1080)
آستانه ء قم = كتابخانه آستانه مقدسه قم
فهرست: فهرست نسخ خطى كتابخانه آستانه ء مقدسه قم، از محمد تقي دانش پژوه قم، 1355 ش.
اشنايى با چند نسخه خطى، از حسين مدرسى طباطبائى ورضا استادى، قم - 1396 ق
آصفيه = كتابخانه آصفيه، حيدر آباد دكن
فهرست: فهرست كتب عربى واردو مخزونه آصفيه، از تصدق حسين الموسوي النيسابوري الكنتوري، حيدر آباد
1345 - 1357 ق.
إبطال العمل بأخبار الآحاد، از شريف مرتضى (م 436)، ميكروفيلم شماره 1162 كتابخانه مركزى دانشگاه
تهران
الاتجاهات الفقهية عند أصحاب الحديث، از عبد المجيد، مجموعه عبد المجيد، قاهره - 1979 م
أجوبة المسائل المهنائية، از علامه حلى وفخر المحققين، نسخه خطى شماره 1474 كتابخانه مركزى دانشگاه
تهران، (برگ 79 پ - 103 پ)
الاحتجاج، از أبو منصور طبرسى (أوائل قرن ششم)، به تصحيح محمد باقر خرسان، نجف - 1966
الاحكام في أصول الاحكام، از ابن حزم (م 456)، به تصحيح احمد محمد شاكر، قاهره - 8 / 1345 ق
إحياء علوم الدين، از غزالى (م 505)، قاهره - 1312 ق
احياء الميت، از جلال الدين سيوطى (م 911)، نجف - بي تاريخ
الاختصاص، از شيخ مفيد (م 413)، نجف - 1971 م
اختلاف أصول المذاهب، از قاضى نعمان مغربى إسماعيلي (م 363)، بيروت - 1973 م
408

اخلاق ناصري، از خواجة نصير الدين طوسي (م 672)، به تصحيح مجتبى مينوى وعليرضا حيدرى، تهران - 1365 ش.
أدبيات = كتابخانه دانشكده أدبيات وعلوم انساني دانشگاه تهران
فهرستها:
فهرست نسخه هاى خطى كتابخانه دانشكده أدبيات، از محمد تقي دانش پژوه، تهران، 1960.
فهرست نسخه هاى خطى كتابخانه دانشكده أدبيات، مجموعه امام جمعه كرمان، از محمد تقي دانش پژوه،
تهران، 1965.
فهرست نسخه هاى خطى كتابخانه دانشكده أدبيات، مجموعه وقفى على أصغر حكمت، تهران، 1341 ش.
أدبيات مشهد = كتابخانه داشنكده أدبيات وعلوم انساني دانشگاه مشهد.
فهرست نسخه هاى خطى كتابخانه دانشكده أدبيات... از م. فاضل، مشهد 1976.
استادى = مجموعه شخصي رضا استادى - قم (اكنون در كتابخانه مرعشى - قم)
فهرست: صد وشصت نسخه خطى از يك كتابخانه شخصي، از رضا استادى، قم، 1354 ش.
الاستبصار، از شيخ طوسي (م 460)، به تصحيح حسن موسوى خراسان، نجف - 6 / 1375 ق
أصغر مهدوى = مجموعه شخصي أصغر مهدوى - تهران
فهرست: فهرست نسخه هاى خطى كتابخانه خصوصي دكتر أصغر مهدوى، از محمد تقي دانش پژوه، در نشريه
كتابخانه مركزى دانشگاه تهران در باره نسخه هاى خطى، 2 (تهران، 1962)، صص 59 - 181.
أصفهان - روضاتى = مجموعه شخصي سيد محمد على روضاتى - أصفهان
فهرست: فهرست كتب خطى كتابخانه هاى أصفهان، از محمد على روضاتى، أصفهان، 1377 ق.
الأصول الأصلية، از فيض كاشاني (م 1091)، به تصحيح محدث ارموى، تهران - 1390 ق
أصول الفقه، از محمد رضا مظفر، نجف - 1967 م
الاعتقادات، از صدوق (م 381)، تهران - 1379 ق (همراه شرح باب حادي عشر فاضل مقداد)
الافصاح في الإمامة، از شيخ مفيد (م 413)، نجف - 1950 م
الاقبال، از سيد رضى الدين بن طاوس (م 664)، تهران - 1320 ق
الاقتصاد في شرح الارشاد از عبد النبي جزائرى (م 1021)، نسخه خطى شماره 2 / 5886 كتابخانه مجلس - تهران
الهيات = كتابخانه دانشكده الهيات ومعارف اسلامى دانشگاه تهران
فهرست: فهرست نسخه هاى خطى كتابخانه دانشكده الهيات ومعارف اسلامى، از محمد تقي دانش پژوه،
ومحمد باقر حجتي، تهران، 1345 - 1348 ش.
الهيات مشهد = كتابخانه دانشكده الهيات ومعارف اسلامى - مشهد
فهرستها:
فهرست: فهرست نسخه هاى خطى كتابخانه دانشكده الهيات... از م. فاضل، مشهد، 1976.
(ميكروفيلمها) فهرست ميكروفيلمهاى كتابخانه دانشكده اليهات...، از م. فاضل در نشريه دانشكده الهيات و
معارف اسلامى مشهد، 12 (1974)، صص 193 - 234، 15 (1975)، صص 157 - 201.
409

امام جمعه زنجان = مجموعه شخصي سيد عز الدين حسينى - زنجان
فرست: مخطوطات مكتبة امام الجمعة از احمد الحسيني در دليل المخطوطات (قم، 1397 ق)، صص 88 - 170
امبروزيانا = كتابخانه امبروزيانا - ميلان ايتاليا
Catalogue of the Arabic Manuscripts in the Biblioteca Ambrosiana
از Lofgren, Renato Traini، ويچنتسه، 1975 - 1981.
أمل الآمل، از حر عاملي (م 1104)، به تصحيح سيد احمد حسينى بغداد - 1965 م
أمير المؤمنين = مكتبة الامام أمير المؤمنين العامة - نجف
فهرست: (چند نسخه خطى از) مكتبة الامام أمير المؤمنين العامة در نجف، از محمد تقي دانش پژوه در نشريه
كتابخانه مركزى دانشگاه تهران در باره نسخه هاى خطى، 5 (تهران، 1968) صص 409 - 419
لانتصار، از شريف مرتضى (م 436)، نجف - 1971 م
انجمن ترقى اردو - كراچى
فهرست: مخطوطات انجمن ترقى اردو، از سيد فراز على رضوى كراچى - 1967 م
الأنوار النعمانية، از سيد نعمت الله جزايرى (م 1112)، به تصحيح قاضى طباطبايى، تبريز - 1382 ق.
أوائل المقالات، از شيخ مفيد (م 413)، تبريز - 1264 ق
ايضاح الاشتباه، از علامه حلى (م 726)، تهران - 1319 ق
بادليان = كتابخانه بادليان - آكسفورد
از uri. J, اكسفورد، 1787. catalogus... Bibliothcae Bodleian codicum Manuscriptorum (I)
catalogi codicum manuscriptorum (II)
pars secund Arabicus complectens, orientalium bibliothecase Bodleianae
از Alexander Nicoll، آكسفورد، 1835.
Hindustani and pushtu Manuscripts in the Bodleian, Turkish, Catulogue of the persian (III)
از Hermann Ethe، بخش أول (نسخه هاى فارسي). آكسفورد، library 1889
بانكيپور = كتابخانه عمومى شرقي - بنگال
فهرست:
نسخ خطى عربى: مفتاح الكنوز الخفية، از مولوى عبد الحميد، پتنا - 22 / 1918 م
نسخ خطى فارسي: مرآت العلوم، از مولوى عبد الخلاق صاحب، پتنا - 1925 م
بحار الأنوار، از علامه مجلسي دوم (م 1110)، تهران 1376 ق
برلين = كتابخانه دولتي
Verzeichniss der Arabischen handschripten der konliglichen Bibliothek zu Berlin
از Ahlwardt. W، برلين، 1887 - 1899
بصائر الدرجات، از محمد بن حسن صفار (م 290)، تبريز - 1381 ق
بصره - عباسيه = المكتبة العباسية
فهرست: مخطوطات المكتبة العباسية في البصرة، از على الخاقاني، در مجلة المجمع العلمي العراق 8 - 10
410

(3 - 1961 م)
بغداد - معهد الدراسات الاسلامية (العليا)
فهرست: المخطوطات العربية في معهد الدراسات الاسلامية العليا، از ص. ا. العلى، بغداد، 1968
بغية الطالبين، از سيد عبد الله شبر (م 1242)، نسخه خطى شماره 4972 كتابخانه مجلس - تهران
بنگال = كتابخانه انجمن سلطنتى آسيايى
فهرست:
Catalogue of the Arabic Manuscripts int the Collections of the royal Asiatic Society of Bengal
، از Ivanow. W وديگران، كلكته، 1939 - 1951.
بوهار = مجموعه بوهار، كتابخانه سلطنتى - كلكته
Catalogue of the Arabic Manuscripts in the Buhar Library
از شمس العلما. م. هدايت حسين خان بهادر، كلكته، 1923.
پاريس = كتابخانه ملى
فهرست:
از Ie Baron de Slane. M پاريس 1883 - 1895
Catalogues des manuscrits Arabes (I) -
Catalogue des manuscrits Arabes des novelles acquisition (II) -
از Blochet. E، پاريس، 1924
تاريخ مشاهير اماميه، از رضى الدين قزوينى
(م 1096)، به اهتمام محمد تقي دانش پژوه، تهران
1345 ش (در مجله دانشكده أدبيات دانشگاه تهران، سال 13: 151 - 155)
تأسيس الشيعة لفنون الاسلام، از سيد حسن صدر (م 1354)، بغداد - 1951.
تبصرة العوام، از جمال الدين محمد بن حسين رازي (قرن ششم) تهران - بي تاريخ
تبصرة المتعلمين، از علامه حلى (7262)، به تصحيح سيد احمد حسينى وهادى يوسفى، قم - بي تاريخ
تحرير الأحكام الشرعية، از علامه حلى (م 726)، تهران - 1314 ق.
تحقيق في القياس از وحيد بهبهانى (م 1205)، نسخه خطى شماره 3 / 458 كتابخانه مرعشى - قم
التذكرة بأصول الفقه، از شيخ مفيد (م 413)، تبريز - 1322 ق (در كنز الفوائد كراجكى، ص 186 - 194)
تربيت = كتابخانه تربيت - تبريز
فهرست:
فهرست كتابخانه دولتي تربيت، از م. نخجونى، تبريز، 1329 ش.
ترجمة الامام علي بن أبي طالب من تاريخ دمشق، از ابن عساكر (م 573)، به تصحيح محمد باقر محمودى
بيروت - 1975 م
ترجمه فارسي شرايع الاسلام، از أبو القاسم أحمد بن حسن يزدى، به تصحيح محمد تقي دانش پژوه، تهران -
53 / 1346 ش.
411

تسع مسائل، از حسين بن عبد الصمد عاملي (م 984)، نسخه خطى شماره 53 / 1805 كتابخانه مجلس - تهران
تصحيح الاعتقاد، از شيخ مفيد (م 413)، تبريز - 1364 ق (همراه أوائل المقالات أو)
تعليقات منهج المقال از وحيد بهبهانى (م 1205)، تهران - 1307 ق (همراه أصل منهج المقال استرآبادي)
تفسير النعماني، از محمد بن إبراهيم كاتب نعمانى (ميانه قرن چهارم)، تهران - 1387 ق (در ضمن بحار الأنوار 93:
1 - 97)
تقريب المعارف، از أبو الصلاح حلبى (م 447)، نسخه خطى شماره 2263 كتابخانه مرعشى - قم
تنزيه القميين من المطاعن، از أبو الحسن شريف فتونى (م 1138)، قم - 1328 ش
التنقيح الرائع، از فاضل مقداد (م 826)، نسخه خطى شماره 1725 كتابخانه مرعشى - قم
تنقيح المقال، از عبد الله مامقانى (م 1351)، نجف - 2 / 1350 ق
التوحيد، از صدوق (م 381)، به تصحيح هاشم حسينى تهرانى، تهران - 1387 ق
تهذيب الأحكام، از شيخ طوسي (م 460)، به تصحيح حسن موسوى خرسان، نجف - 62 / 1958 م
تهذيب الوصول، از علامه حلى (م 726)، تهران - 1308 ق
تهران - مفتاح = مجموعه شخصي حسين مفتاح - تهران
فهرست: فهرست نسخه هاى خطى كتابخانه دكتر حسين مفتاح، از محمد تقي دانش پژوه، در نشريه كتابخانه
مركزى دانشگاه تهران در باره نسخه هاى خطى 7 (تهران، 1353 ش)، صص 95 - 511
جامع أحاديث الشيعة، قم - 1399 ق (ج 1)
جامع الأصول، از مجد الدين ابن الأثير (م 606)، قاهره - 1368 ق
جامع البزنطي، از أحمد بن محمد بن أبي نصر بزنطى (م 221)
بخشي از آن كه در پايان سرائر ابن إدريس (ص 477 - 478 چاپ تهران) درج شده است.
جامع الرواة، از حاجى محمد اردبيلى (م 1101)، تهران - 1331 ش
جامع المقال، از فخر الدين طريحى (م 1085)، تهران - 1374 ق
جوابات المسائل التبانيات، از شريف مرتضى
(م 436)، ميكروفيلم شماره 1255 كتابخانه مركزى دانشگاه تهران
جوابات المسائل الطرابلسيات، از شريف مرتضى (م 436)، ميكروفيلم شماره 1162 كتابخانه مركزى دانشگاه
تهران
جوابات المسائل الموصلية الثانية، از شريف مرتضى (م 436)، ميكروفيلم شماره 1162 كتابخانه مركزى
دانشگاه تهران (برگ 31 - 35)
جوابات المسائل الموصيلة الثانية، از شريف مرتضى (م 436)، ميكروفيلم شماره 1162 كتابخانه مركزى
دانشگاه تهران (برگ 36 - 56)
جواب أهل الحائر في ما سألوا عنه من سهو النبي، از شيخ مفيد (م 413)، قم - 1398 (در الدر المنثور شيخ على سبط
الشهيد، ج 1، ص 111 - 120)
412

جواب مسائل الشيخ حسين الظهيرى العاملي، از محمد امين استرآبادي (م 1036)، نسخه خطى شماره 4 / 1067
كتابخانه مركزى دانشگاه تهران
جواهر الكلام، از شيخ محمد حسن نجفي (م 1266)
نجف وتهران - 1377 ق به بعد
الجواهر النقى في الرد على البيهقي، از علاء الدين على ماردينى (م 750)، حيدر آباد - 6 / 1354 ق (همراه سنن
بيهقى)
چستربيتى = كتابخانه چستربيتى، دوبلين - ايرلند
حاشية الدر المختار، از أحمد بن محمد طحطاوى (م 1231)، قاهره - 1254 ق
حاشية فتح القريب، از إبراهيم باباجورى شافعي (م 1277)، قاهره - 1285 ق
حجتيه = كتابخانه مدرسه حجتيه قم
فهرست: فهرست نسخه هاى خطى كتابخانه مدرسه حجتيه، از رضا استادى قم، 1354 ش.
الحدائق الناهزه، از شيخ يوسف كرانى (م 1186)، نجف - 1377 ق به بعد
حديث الثقلين، از قوام الدين وشنوى، قاهره - 1374 ق
حسينيه شوشتريها = كتابخانه حسينيه شوشتريها - نجف
فهرست نسخه هاى خطى كتابخانه حسينيه شوشتريها از 1. اسماعيليان ورضا استادى، در نشريه كتابخانه مركزى
دانشگاه تهران در باره نسخه هاى خطى، 11 - 12 (تهران، 1362 ش) صص 787 - 879
حضرت عبد العظيم = كتابخانه آستانه حضرت عبد العظيم - رى
فهرست: " فهرست نسخه هاى خطى كتابخانه آستانه امام زاده عبد العظيم حسنى در شهر رى "، از محمد تقي
دانش پژوه، در نشريه كتابخانه مركزى دانشگاه تهران در باره نسخه هاى خطى، جلد سوم، صفحات
61 - 83 و 427 - 480
الحق المبين، از فيض كاشاني (م 1091)، به تصحيح محدث ارموى، تهران - 1390 ق (همراه الأصول الأصيلة
مؤلف)
الحق المبين، از شيخ جعفر كاشف الغطاء (م 1328)، تهران - 1316 ق
حقوق = كتابخانه دانشكده حقوق وعلوم سياسي دانشگاه تهران
فهرست: فهرست نسخه هاى خطى كتابخانه دانشكده حقوق...، از محمد تقي دانش پژوه، تهران، 1961 م
حكيم = كتابخانه عمومى آيت الله حكيم - نجف
1. فهرست مخطوطات مكتبه الإمام الحكيم العامة، از م. م. نجف، نجف، 1969
2. فهرست مخطوطات الشيخ محمد الرشتي المهداة إلى مكتبة الإمام الحكيم العامة، از احمد حسينى، نجف، 1971
3. من نوادر مخطوطات مكتبة آية الله الحكيم العامة، نجف 1962 م
413

حلية العلماء، از سيف الدين قفال
مروزى شافعي (م 507)، بيروت - 1980 م
حيدريه = كتابخانه آستانه مقدسه أمير المؤمنين - نجف
فهرست: فهرست مخطوطات خزانه الروضة الحيدرية از سيد احمد حسينى، نجف - 1971 م
خاندان نوبختى، از عباس اقبال، تهران - 1345 ش
خزائن كتب كربلاء الحاضرة، از سلمان هادي طعمه، نجف - 1977 م
خلاصة الأقوال، از علامه حلى (م 726)، نجف - 1961 م
خيرات خان = كتابخانه مدرسه خيرات خان، مشهد
فهرست: فهرست نسخه هاى خطى مدرسه خيرات خان ازم، فاضل در مجلد سوم - مجموعه فهرست نسخه هاى خطى
كتابخانه هاى شهرستانهاى إيران (تهران 1353 ش) صص 1 - 772.
فهرست: فهرست المخطوطات، از فؤاد سيد، قاهره - 2 / 1961 م
فهرست عمومى: فهرس الكتب العربية، قاهره - 59 / 1924 م
داكا = كتابخانه دانشگاه داكا - هند
Urdu and Arabic Manvscripts in the Dacca Universitv Library, The Persian از Habibullah. M. B. A داكا، 1966 - 1968.
دانشگاه = كتابخانه مركزى دانشگاه تهران
فهرست:
فهرست نسخه هاى خطى كتابخانه مركزى دانشگاه تهران، از محمد تقي دانش پژوه وعلى نقى منزوى، تهران،
1330 - 1357 ش.
ميكروفيلمها: فهرست ميكروفيلمهاى كتابخانه مركزى دانشگاه تهران، از محمد تقي دانش پژوه، تهران،
1348 ش.
دانشگاه أصفهان = كتابخانه مركزى دانشگاه أصفهان
فهرست: فهرست نسخه هاى خطى كتابخانه دانشگاه أصفهان از ايرج افشار ومحمد تقى دانش پژوه، در نشريه
كتابخانه مركزى دانشگاه تهران در باره نسخه هاى خطى، 11 - 12 (تهران، 1362 ش)، صص 880 - 950
دانشنامه شاهى، از محمد امين استرآبادي (م 1036)، نسخه خطى شماره 11 / 4668 كتابخانه مركزى دانشگاه
تهران
الدر المنثور، از علي بن محمد عاملي (م 1103)، قم - 1398 ق
الدراية، از شهيد دوم (م 966)، نجف - بي تاريخ
درر الحكام، از على حيدر، ترجمه از تركى وسيله فهمي الحسيني، بغداد وبيروت - بي تاريخ
الدروس الشرعية، از شهيد أول (م 786) تهران - 1269 ق
دروس في علم الأصول، از سيد محمد باقر صدر، بيروت - 1978 م
414

دهخدا = سازمان لغت نامه دهخدا - تهران
فهرست: فهرست كتابخانه سازمان لغتنامه دهخدا، از محمد تقي دانش پژوه در نشريه كتابخانه مركزى دانشگاه
تهران در باره نسخه هاى خطى، 3 (تهران، 1964)، صص 1 - 59، 387 - 426
ديوان هند - لندن A Catalogue of the Arabic Manuscripts in the library of the India office -
از Loth. O و Levy. R، لندن، 1937.
Catalogue of two Collections of persian and Arabic Manuscripts preserved in the (Ashburner) -
از Ross. D. E و Browne. G. E، لندن، India office Library 1902
الذخيرة الباقية، از سيد عبد الله جزائرى (م 1173)، نسخه خطى شماره 29 / 1916 كتابخانه مجلس - تهران
الذريعة إلى أصول الشريعة، از شريف مرتضى (م 436)، تهران - 8 / 1346 ش
الذريعة إلى تصانيف الشيعة، از شيخ آقا بزرگ تهرانى (م 1389)، تهران ونجف - 98 / 1353 ق
ذكرى الشيعة، از شهيد أول (م 786)، تهران - 1271 ق
رجال كشى = اختيار معرفه الرجال، از محمد بن عمر بن عبد العزيز كشى (أوائل قرن چهارم)، به تصحيح حسن
مصطفوي، مشهد - 1348 ق
رجال النجاشي، از أبو العباس نجاشي (م 450)، تهران - 1337 ش
الرجال، از ابن داود حلى (زنده در 707)، به تصحيح محدث ارموى، تهران - 1342 ش
الرجال از أحمد بن محمد بن خالد برقى (م 274 - 280)، به تصحيح محدث ارموى، تهران - 1342 ش (همراه
رجال بن داوود)
الرد على أصحاب العدد، از شيخ مفيد (م 413)، قم - 1398 ق (در الدر المنثور شيخ على سبط الشهيد 1: 122 -
134)
الرسائل = فوائد الأصول، از شيخ مرتضى انصارى (م 1281)، تهران - 1296 ق
رسالة در اثبات لزوم وجود مجتهد در زمان غيبت امام، از على نقى كمره اى (أواسط قرن يازدهم)، نسخه خصى
شماره 3813 كتابخانه مجلس - تهران
رسالة في الاجتهاد والتقليد، از امام خمينى، قم - 1385 ق (در مجموعه الرسائل ايشان)
رسالة في تحقيق بعض المسائل الفقهية، از حسين بن عبد الصمد عاملي (م 9842)، نسخه خطى شماره 3 / 5960
كتابخانه مجلس - تهران
رسالة في حكم الحصر والبواري، از حسين بن عبد الصمد عاملي (م 984)، نسخه خطى شماره 12 / 1836
كتابخانه مجلس - تهران
رسالة في سهو النبي، از محمد تقي شوشترى، تهران - 1349 ش (همراه جلد يازدهم قاموس الرجال مؤلف)
رسالة في صلاة الجمعة، از عبد الله تونى (م 1071)، نسخه خطى شماره 128 امام جمعه خوئى، كتابخانه مجلس -
تهران
رسالة في الطهارة والصلاة، (از قرن دوازدهم)، نسخه خطى شماره 1 / 307 كتابخانه گلپايگانى - قم
415

رسالة في الفرق بين الأخباريين والأصوليين، از سيد محمد باقر بن مرتضى طباطبايى يزدى (م 1298)، نسخه
خطى شماره 2 / 4082 كتابخانه مرعشى - قم
رسالة في معرفة مشايخ الشيعة، از يحيى بن حسين بحراني (در گذشته پس از 967)، به كوشش محمد تقي
دانش پژوه تبريز - 1345 ش (در مجله دانشكده أدبيات تبريز، سال 19: 306 - 319)
رسالة في وجوب اتباع المجتهد لظنه، از محمد إسماعيل خواجوتى (م 1173)، نسخه خطى شماره 5 / 1317 سرى
جديد كتابخانه دانشگاه پرينستون - آمريكا
رضويه = كتابخانه مدرسه رضويه - قم
فهرست: فهرست نسخه هاى خطى كتابخانه مدرسه رضويه، از حسين مدرس طباطبائى، قم، 1355 ش.
الرواشح السماوية، از ميرداماد (م 1040) تهران - 1311 ق
روضات الجنات، از محمد باقر خوانسارى (م 1312)، تهران وقم - 2 / 139 ق
الروضة البهية، از شهيد دوم (م 966)، نجف 90 / 1386 ق
روضة المتقين، از مجلسي أول (م 1070)، چاپ تهران - 9 / 1393 ق
رياض العلماء، ميرزا عبد الله أفندي أصفهاني (در گذشته پيرامون 1130)، قم - 1041 ق به بعد
ريحانة الأدب، از مدرس تبريزى، تهران - 33 / 1328 ش
زاد المعاد، از مجلسي دوم (م 1110)، أصفهان - 1311 ق
زبدة الأصول، از شيخ بهائى (م 1030)، تهران - 1319 ق
زنجانى = مجموعه شخصي آيت الله سيد احمد زنجانى - قم
فهرست: فهرست نسخه هاى خطى كتابخانه شخصي... زنجانى، از رضا استادى وحسين مدرس طباطبائى در
آشنائى با چند نسخه خطى (قم، 1396 ق) صص 155 - 304.
السرائر، از ابن إدريس (م 598)، تهران - 1270 ق
سريزدى = كتابخانه سريزدى، مدرسه خان - يزد
فهرست: (فهرست نسخه هاى خطى) كتابخانه سريزدى، از محمد تقي دانش پژوه، در نشريه كتابخانه مركزى
دانشگاه تهران در باره نسخه هاى خطى، 4 (تهران، 1966) صص 417 - 432
سفينة البحار، از حاج شيخ عباس قمى (م 1359) چاپ نجف - 5 / 1352 ق
سلطنتى = كتابخانه سلطنتى - تهران
فهرست: فهرست كتب ديني ومذهبي خطى كتابخانه سلطنتى، از بدري آتاباى، تهران، 1352 ش.
سليمان خان = كتابخانه مدرسه سليمان خان - مشهد
فهرست: فهرست نسخه هاى خطى كتابخانه مدرسه سليمان خان از ع. نوراني وكاظم مدير شانه چى، در فهرست
نسخه هاى خطى چهار كتابخانه مشهد، ج 1، مجموعه فهرست نسخه هاى خطى كتابخانه هاى شهرستانهاى
إيران (تهران، 1351 ش) صص 1 - 24
سنا = كتابخانه مجلس سنا (اكنون كتابخانه شماره 2 مجلس شوراى اسلامى) - تهران
416

فهرست: فهرست كتابهاى خطى كتابخانه مجلس سنا، از محمد تقي دانش پژوه، وب. علمي انوارى، تهران،
1356 - 1359 ش.
السنن، از أحمد بن حسين بيهقى (م 458)، حيدر آباد - 6 / 1354 ق
السنن، از محمد بن عيسى ترمذى (م 279)، بيروت - 1394 ق
السنن، از أبو محمد دارمى (م 255)، دمشق - 1349 ق
السنن، از أحمد بن علي بن شعيب نسائي (م 303)، قاهره - 1312 ق
السهام المارقة، از علي بن محمد عاملي (م 1103)
نسخه خطى شماره 1576 كتابخانه مرعشى - قم
سيروسلوك، از مجلسي دوم (1110)، نسخه خطى شماره 880 كتابخانه مرعشى قم (برگ 52 ر - 56 ر)
الشافي، از شريف مرتضى (م 436)، تهران - 1302 ق
شرايع الاسلام، از محقق حلى (م 676)، بيروت - بي تاريخ
شرح جمل العلم والعمل، از قاضى بن براج (م 481)، به تصحيح كاظم مدير شانه چى، مشهد - 1974 م
شرح قطرة البحرين، از قرن يازدهم، نسخه خطى شماره 1843 كتابخانه مرعشى - قم
شرح القواعد، از شيخ جعفر كاشف الغطاء (م 1228)، نسخه خطى مجموعه شخصي رضا استادى - قم (اكنون در
كتابخانه مرعشى آن شهر)
شرح المواقف، از سيد شريف جرجانى (م 816) استانبول - 1286 ق
شراع الهداية، از محمد إبراهيم كلباسى (م 1262)، نسخه خطى شماره 5082 / 174 موقت كتابخانه مرعشى - قم
5082 - 174
صحيح مسلم، از مسلم بن حجاج نيشابورى (م 261)، قاهره - 1290 ق
ضيافة الاخوان، از رضى الدين قزوينى (م 1096)، به تصحيح سيد احمد حسينى، قم - 1397 ق
الطبقات الكبير، از ابن سعد كاتب الواقدي (م 230)، ليدن - 15 / 1904 م
طريق استنباط الاحكام، از محقق كركى (م 940) به تصحيح عبد الهادي فضلى، نجف - 1971 م
طوپقاپو سراى = كتابخانه موزه طوپقاپو سراى - استانبول
فهرست:
از karatay. E. by F, ca yazmalar Katalogu, Arap استانبول 1964
عبقات الأنوار، از مير حامد حسين هندى (م 1306)، ترجمه عربى از على حسينى ميلانى، قم - 1398 ق (ج 1)
عدة الأصول، از شيخ طوسي (م 460)، تهران - 1314 ق
العشرة الكاملة، از شيخ سليمان ماحوزى (م 1121)، نسخه خطى شماره 3866 كتابخانه مجلس - تهران
علل الشرايع، از صدوق (م 381)، قم - 8 / 1377 ق
علم أصول الفقه، از عبد الوهاب خلاف، كويت - 1968 م
عمومى أصفهان = كتابخانه عمومى أصفهان
417

فهرست: فهرست نسخه هاى خطى كتابخانه عمومى أصفهان، از ج. مقصود، تهران، 1349 ش.
عمومى رشت = كتابخانه عمومى - رشت
فهرست: فهرست نسخه هاى خطى كتابخانه جمعيت نشر فرهنگ شهر رشت، از م. روشن، در جلد سوم مجموعه
فهرست نسخه هاى خطى كتابخانه هاى شهرستانهاى إيران (تهران، 1351)، صص 1081 - 1238
غرب = كتابخانه غرب - همدان
فهرست: فهرست نسخه هاى خطى كتابخانه غرب، از ج. مقصود، تهران، 1397 ق
غنية النزوع، از ابن زهره حلبى (م 585)، چاپ تهران - 1276 ق (در مجموعه الجوامع الفقهية، ص 523 - 626)
الغيبة، از شيخ طوسي (م 460)، تبريز - 1323 ق
فاروق الحق، از محمد بن فرج الله قاضى دزفولى (قرن سيزدهم)، تهران - 1316 ق (همراه الحق المبين كاشف
الغطاء)
الفتاوى الواضحة، از سيد باقر صدر، نجف - 1396 ق
فتح القريب المجيب، از شمس الدين محمد غزى شافعي (م 918)، چاپ ليدن - 1894 م
فرهاد معتمد = مجموعه شخصي فرهاد معتمد - تهران
فهرست: فهرست كتابخانه فرهاد معتمد، از محمد تقي دانش پژوه وغ. ر. فرزانه پور در نشريه كتابخانه مركزى
دانشگاه تهران در باره نسخه هاى خطى، 3 (تهران، 1964)، صص 141 - 276.
فرهنگ مشهد = كتابخانه عمومى فرهنگ وهنر - مشهد
فهرست: فهرست كتب خطى كتابخانه ء فرهنگ وهنر، از ر. شاكرى، مشهد، 1348 ش.
الفرق بين الأخباريين والأصوليين، از رضا بن محمد على قزوينى (أواسط قرن سيزدهم)، نسخه خطى
شماره 3720 كتابخانه مرعشى - قم
فصول خطر بالبال حين مطالعه كتاب الطهارة، نسخه خطى شماره 2647 كتابخانه مرعشى - قم
فصول خطر بالبال حين مطالعه كتاب الطهارة، نسخه خطى شماره 2647 كتابخانه مرعشى - قم
الفصول المختارة من العيون والمحاسن، از شيخ مفيد (م 413)، نجف - بي تاريخ
فقه الشيعة، از محمد مهدى خلخالى، تهران - 1393 ق
فقه القرآن، از قطب الدين راوندى (م 573)، قم - 9 / 1397 ق
فلسفة التشريع في الاسلام، از صبحي محمصاني، بيروت - 1961 م
الفوائد الرجالية، از بحر العلوم (م 1212)، نجف - 7 / 1965 م
الفوائد الرضوية، از حاج شيخ عباس قمى، تهران - 1367 ق
الفوائد العتيقة، از وحيد بهبهانى (م 1205)، تهران - 1297 ق (همراه كتاب فصول، ص 431 - 466)
الفوائد المدنية، از محمد امين استرآبادي (م 1036)، تبريز - 1321 ق
الفهرست، از ابن نديم (أواخر قرن چهارم)، به تصحيح رضا تجدد، تهران - 1971 م
الفهرست، از شيخ طوسي (م 460)، نجف - 1937 م
فهرست شهرستانها = مجموعه فهرست نسخه هاى خطى كتابخانه هاى شهرستانهاى إيران، تهران - 3 / 1351 ش
418

فهرست كتابهاى چاپى عربى، از خانبابا مشار، تهران - 1344 ق
فهرس المخطوطات المصورة، از فؤاد سيد، قاهره 1954 به بعد
فيضيه = كتابخانه مدرسه فيضيه - قم
فهرست: فهرست نسخه هاى خطى كتابخانه مدرسه فيضيه، از ر. استادى، قم 1396 ق.
قادريه = كتابخانه قادريه، مسجد شيخ عبد القادر گيلانى - بغداد
فهرست: الآثار الخطية في المكتبة القادرية، از ع. ع. رؤوف، بغداد، 1974 - 1977
قاموس الرجال، از محمد تقي شوشترى، تهران - 90 / 1379 ق
قرب الإسناد، از عبد الله بن جعفر حميرى (قرن سوم)، تهران - بي تاريخ قصص العلماء، ميرزا محمد تنكابني (م
1302)، تهران - بي تاريخ
القواعد والفوائد، از شهيد أول (م 786)، تهران - 1308 ق
كاشان - رضوى = كتابخانه آيت الله رضوى - كاشان
فهرست: نسخه هاى خطى كتابخانه آيت الله رضوى در شهر كاشان، از محمد تقي دانش پژوه، در نشريه كتابخانه
مركزى دانشگاه در باره نسخه هاى خطى، 7 (تهران، 1353 ش)، صص 29 - 94
الكافي، از أبو جعفر محمد بن يعقوب كلينى (م 329)، تهران - 9 / 1377 ق
الكافي، أبو الصلاح حلبى (م 447)، نسخه خطى شماره 1 / 441 كتابخانه مرعشى - قم
كتابخانه بريتانيا - لندن
فهرست ها:
Supplement to the Catalague of the Arabic Manuscripts in the British Museum (Rieu)
از Charles Riew، لندن، 1894.
A Discriptive list of Arabic Manuscripts Acquired by the Trustees of the British Museum (II)
از Elliss. B. A و Edwards. E، لندن، 1912. Since 1895
كتاب درست بن أبي منصور، تهران - 1371 ق
(در مجموعه الأصول الستة عشر، ص 158 - 169)
كربلاء - جعفريه = كتابخانه جعفريه، مدرسه هندى - كربلا
فهرست: (چند نسخه خطى از) كتابخانه جعفريه، از محمد تقي دانش پژوه در نشريه كتابخانه مركزى دانشگاه
تهران در باره نسخه هاى خطى، 5 (تهران، 1968) صص 434 - 437
كربلا - كاشاني = كتابخانه شخصي سيد عباس كاشاني (فعلا مقيم قم)
مخطوطات مكتبه السيد عباس الحسيني الكاشاني في كربلاء، از حميد مجيد هدو، كربلاء -
1966 م
كرمانشاه - نجومى = مجموعه شخصي سيد مرتضى نجومى - كرمانشاه
فهرست: مخطوطات مكتبة السيد مرتضى النجومى، از احمد الحسيني در دليل المخطوطات (قم، 1397 ق)،
صص 214 - 297
419

كشف القناع، از أسد الله شوشترى (م 1234)، تهران - 1317 ق
كشف المحجة، از سيد رضى الدين بن طاووس (م 664)، نجف - 1950 م
الكشكول = أنيس المسافرو جليس الحاضر، از شيخ يوسف بحراني (م 1186)، بمبئي - 2 / 1291 ق
كمبريج = كتابخانه دانشگاه كمبريج - انگلستان
. Browne. B. A Descrip tiveca talogue of the oriental Manuserips belonging to the late E
كمبريج، 1932. از Browne. Edward 6 و Nichalson. Reynold A
كنز العمال، از علامه علاء الدين على متقى هندى (م 975)، حيدر آباد - 75 / 1945 م
كنز الفوائد، از محمد بن عثمان كراجكى (م 449)، تبريز - 1322 ق
كنگره = كتابخانه كنگره - واشنگتن
فهرس المخطوطات العربية في مكتبه الكونغرس، از صلاح الدين المنجد، بيروت - 1969 م
الكنى والألقاب، از حاج شيخ عباس قمى، صيدا - 8 / 1357 ق
گلپايگانى = كتابخانه مدرسه آيت الله گلپايگانى - قم
فهرست:
فهرست نسخه هاى خطى كتابخانه عمومى... گلپايگانى از 1. حسينى ور. استادى، قم 1357 -
1361 ش
گوهرشاد = كتابخانه مسجد گوهرشاد - مشهد
فهرست: فهرست كتابخانه ء جامع گوهرشاد، از ع. نوراني وك. م. شانه چى در فهرست نسخه هاى خطى
چهار كتابخانه مشهد، جلد أول از مجموعه فهرست نسخه هاى خطى كتابخانه هاى شهرستانهاى إيران (تهران.
1351 ش)، صص 57 - 435
لوامع صاحبقرانى، از مجلسي أول (م 1070)، تهران - 1331 ق
لوس آنجلس = كتابخانه دانشگاه
لوس آنجلس - آمريكا
فهرست: فهرست نسخه هاى خطى دانشگاه لوس آنجلس، از محمد تقي دانش پژوه، در نشريه كتابخانه مركزى
دانشگاه تهران در باره نسخه هاى خطى، 11 - 12 (تهران، 1362) صص 1 - 772
لؤلؤ البحرين، از شيخ يوسف بحراني (م 1186)، بمبئي - بي تاريخ
ليدن = كتابخانه دانشگاه ليدن فهرست:
از Dozy. A. P. R وديگران، ليدن 1851 - 1877
Catalogus codicum orientalium
مبادئ الوصول، از علامه حلى (م 726)، نجف - 1970 م
متشابه القرآن، از ابن شهرآشوب (م 588)، به تصحيح حسن مصطفوي، تهران - 1369 ق
مناسب النواصب، از ابن شهرآشوب (م 588)، نسخه خطى كتابخانه ناصريه - لكهنو
مجلس = كتابخانه مجلس - تهران
420

فهرست: فهرست كتابخانه مجلس شوراى ملى، از ع. حائري وديگران، تهران، 1305 - 1357 ش.
مجمع البيان، از فضل بن حسن طبرسى (م 548)، تهران - 82 / 1379 ق
مجمع الرجال، از عنايت الله قهپائى (زنده در 1016)، أصفهان - 1387 ق
مجمع الزوائد، از نور الدين علي بن أبو بكر هيثمى (م 807)، قاهره - 3 / 1352 ق
مجمع الفائدة والبرهان، از مقدس اردبيلى (م 993)، تهران - 1272 ق
مجموعه طباطبائى، در اين مورد از دستنويس فهرست مجموعه مذكور استفاده شده است.
المحاسن، از أحمد بن محمد بن خالد برقى (م 274 - 280) به تصحيح محدث ارموى، تهران - 1370 ق
المحجة البيضاء، از فيض كاشاني (م 1091)، به تصحيح على أكبر غفارى، تهران - 42 / 1339 ش
مختلف الشيعة، از علامه حلى (م 726)، تهران - 1324 ق
المخطوطات العربية في العراق، از حسينعلى محفوظ، در مجله معهد المخطوطات العربية 4: 195 - 258 (قاهره -
1958 م)
مخطوطات كربلا، از سلمان هادي طعمه نجف - 1973 م
مدارك الأحكام، از سيد محمد بن علي موسوى عاملي (م 1009)، تهران - 1322 ق
المدخل الفقهي العام، از مصطفى زرقاء، دمشق - 1959 م
مدينة العلم = كتابخانه مدرسه مدينه العلم كاظميه (عراق)
مخطوطات خزانه جامعه مدينه العلم، از حميد مجيد هدو، بغداد - 1972 م
مرآة العقول، از مجلسي دوم (1110) تهران - 5 / 1321 ق
المراجعات، سيد عبد الحسين شرف الدين، بيروت - بي تاريخ
المراسم، از سلار بن عبد العزيز ديلمى (م 448)، بيروت - 1980
مرعشى = كتابخانه آيت الله مرعشى - قم
فهرست: فهرست نسخه هاى خطى كتابخانه عمومى... مرعشى از احمد حسينى، قم، 1359 ق -
المسائل السروية...، از شيخ مفيد (م 413)، قم
بي تاريخ (در مجموعه عده رسائل للشيخ المفيد: 207 - 232)
المسائل الصاغانية، از شيخ مفيد (م 413)، نجف - بي تاريخ
المسائل العكبرية، از شيخ مفيد (م 413)،
نسخه خطى شماره 2313 كتابخانه مركزى دانشگاه تهران (برگ 58 پ - 69 پ)
مسالك الأفهام، از شهيد دوم (م 966)، تهران - 1273 ق
المستدرك على الصحيحين، از حاكم نيشابورى (م 405)، حيدر آباد - 1340 ق
مستدرك الوسائل، از حاجى ميرزا حسين نوري (م 1320)، تهران - 1382 ق
المستصفى، از غزالى (م 505)، قاهره - 1356 ق
مسجد أعظم = كتابخانه مسجد أعظم - قم
421

فهرست نسخ خطى كتابخانه مسجد أعظم قم، از رضا استادى، ق - 1365 ش
مسجد جامع تهران = كتابخانه مسجد جامع تهران
فهرست: فهرست نسخه هاى خطى كتابخانه مدرسه چهلستون مسجد جامع تهران، از ر. استادى، در آشنايى باچند
نسخه خطى (قم، 1396 ق)، صص 305 - 388
المسند، از أحمد بن حنبل (م 241)، قاهره - 1313 ق
المودة في أصول الفقه، از أبو العباس حراني وديگران، به تصحيح محمد محيي الدين عبد الحميد، چاپ قاهره -
1964 م
مشرق الشمسين، از شيخ بهائى (م 1030)، تهران - 1321 ق (همراه الحبل المتين مؤلف)
مشكاة المصابيح، از خطيب بغدادي (م 463)، دمشق - 1962 م
مشكل الآثار، از أبو جعفر طحاوى (م 331)، حيدر آباد - 1333 ق
مصابيح السنة، از فراء بغوى (م 510)، قاهره - 1318 ق
المطالب العالية، از ابن حجر عسقلانى (م 852)، كويت - 1971 م به بعد
مطهرى - كتابخانه مدرسه شهيد مطهرى - تهران
فهرست: فهرست كتابخانه مدرسه عالي سپهسالار، از ابن يوسف شيرازي وديگران تهران، 1315 - 1356 ش
معارج الأصول، از محقق حلى (م 676)، تهران - 1310 ق
معارف = كتابخانه عمومى معارف (= كتابخانه ملى) تهران
فهرست: فهرست كتب خطى كتابخانه عمومى معارف، از ع. جواهر كلام تهران 1934 - 1935
معالم الدين، از حسن بن زين الدين عاملي (م 1011)، تهران - بي تاريخ معالم العلماء، از ابن شهرآشوب
(م 588)، به تصحيح عباس اقبال، تهران - 1353 ق
المعتبر، از محقق حلى (م 676)، تهران - 1318 ق
المعتمد في أصول الفقه، از أبو الحسين بصرى (م 436)، به تصحيح محمد حميد الله، دمشق - 5 / 1964 م
المعجم الصغير، از سليمان بن أحمد طيرانى (م 360)، مدينه - 1968
معرفة ما يجب لآل البيت النبوي من الحق على من عداهم، از تقى الدين مقريزى (م 845)، قاهره - 1392 ق
مفاتيح الشرايع، از فيض كاشاني (م 1091)، به تصحيح عماد الدين موسوى بحراني، بيروت - 1969 م (ج 1)
مفتاح الكرامة، از سيد جواد عاملي (م 1226)، صيدا / قاهره / تهران - 1324 ق به بعد
مقابس الأنوار، از أسد الله شوشترى (م 1234)، تهران - 1322 ق
مقالة في وجوب الافتاء وبيان الحق على كل من علم به، از حسين بن عبد الصمد عاملي (م 984)، نسخه خطى
شماره 3 / 1686 كتابخانه فيضيه - قم
مقباس الهداية، از عبد الله مامقانى (م 1351)، تهران - 1345 ق
المقتصر من شرح المختصر، از ابن فهد حلى (م 841)، نسخه خطى شماره 2524 كتابخانه مرعشى -
قم
422

المقنع، از صدوق (م 381)، به تصحيح محمد واعظ زاده، تهران - 1377 ق
مكارم الآثار، از معلم حبيب آبادي، أصفهان - 1337 ش
ملخص ابطال القياس، از ابن حزم (م 456)، به تصحيح سعيد الأفغاني، دمشق - 1960 م
ملك - كتابخانه ملى ملك - تهران
فهرست: فهرست كتابهاى خطى كتابخانه ملى ملك از ايرج افشار ومحمد تقى دانش پژوه، تهران، 1352 - 1361
الملل والنحل، از محمد بن عبد الكريم شهرستانى (م 548)، قاهره - 1977 م
ملى = كتابخانه ملى - تهران
فهرست: فهرست نسخ خطى كتابخانه ملى، از ع. أنوار، تهران، 1344 - 1358 ش
ملى تبريز = كتابخانه ملى تبريز
فهرست: فهرست كتابخانه ملى تبريز، از و. سيد يونسي، تبريز، 1345 ش.
ملى فارس = كتابخانه ملى فارس - شيراز
فهرست كتب خطى كتابخانه ملى فارس، از على نقى بهروزى ومحمد صادق فقيرى، شيراز - 1351 ش مناقب
الامام أحمد بن حنبل، از ابن الجوزي (م 597)، قاهره - 1979 م
منبع الحياة في حجية قول المجتهدين من الأموات، از سيد نعمة الله جزايرى (م 1112)، نسخه خطى شماره
4 / 2761 كتابخانه مجلس - تهران
منتهى المطلب، از علامه حلى (م 726)، تهران - 1333 ق
منتهى المقال في علم الرجال از أبو علي مازندرانى حائري (م 1215)، چاپ تهران - 1300 ق
منچستر = كتابخانه دانشگاه منچستر - انگلستان
از Mingana. A، منچستر، 1934. Catalogue of the Arabic Manuscripts in the John Rylands library
من لا يحضره الفقيه، از صدوق (م 381)، به تصحيح حسن موسوى خرسان، نجف - 1377 ق
منية الطالب، تقريرات ميرزا محمد حسين نائينى (م 1355)، تهران - 1373 ق
منية الممارسين، از عبد الله بن صالح سماهيجى (م 1135)، نسخه خطى شماره 27 / 1916 كتابخانه مجلس -
تهران
الموافقات والمفارقات، از أبو إسحاق شاطبى (م 790)، قاهره - 1344 ق
المواهب اللمدنية، از شهاب الدين احمد قسطلانى (م 923)، قاهره - 8 / 1325 ق
موزه = موزه إيران باستان - تهران
فهرست: فهرست نسخه هاى خطى كتابخانه موزه إيران باستان، از محمد تقي دانش پژوه، در نشريه كتابخانه
مركزى دانشگاه تهران در باره نسخه هاى خطى، 2 (تهران، 1962)، صص 199 - 218
موزه بغداد = كتابخانه موزه عراق - بغداد.
فهرست: مخطوطات مكتبة المتحف العراقي، ازا. ن. نقشبندى وع. 1. قسطينى، بغداد، 1975 (ج 1)
423

مؤسسه إسماعيلي = كتابخانه مؤسسه مطالعات إسماعيلي - لندن
المهذب، از قاضى بن براج (م 481)، نسخه خطى شماره 2 / 441 كتابخانه مرعشى - قم
المهذب البارع، از ابن فهد حلى (م 841)، نسخه خطى شماره 275 كتابخانه مرعشى - قم
ميرزا جعفر = كتابخانه مدرسه ميرزا جعفر - مشهد
فهرست: فهرست نسخه هاى خطى كتابخانه مدرسه ميرزا جعفر، ازع. أنوار وك. م. شانه چى، در فهرست
نسخه هاى خطى چهار كتابخانه مشهد، جلد أول مجموعه فهرست نسخه هاى خطى كتابخانه هاى شهرستانهاى
إيران (تهران، 1351 ش)، صص 25 - 43.
نجف - مدرسه بروجردي
مخطوطات مكتبة مدرسه السيد البروجردي، از سيد احمد حسينى، در دليل المخطوطات (قم - 1397):
ص 4 تا 43
نجف - بغدادي = كتابخانه شخصي سيد محمد بغدادي نجف
مخطوطات مكتبه... السيد محمد البغدادي الحسنى، از محمد هادي أميني، نجف 1964 م
نزهة الناظر، از يحيى بن سعيد حلى (م 689)، نجف - 1386 ق
نشريه = نشريه كتابخانه مركزى دانشگاه تهران در باره نسخه هاى خطى، تهران 1340 ش به بعد
نفايس الفنون، از شمس الدين محمد آملي (قرن هشتم)، تهران - 9 / 1377 ق
نفايس المخطوطات العربية في إيران، از حسينعلى محفوظ، در مجله معهد المخطوطات العربية 3: 3 - 78 (قاهره -
1957 م)
النقض، از عبد الجليل رازي قزوينى، به تصحيح جلال الدين محدث ارموى، تهران - 1358 ش
نكت النهاية، از محقق حلى (م 676)، تهران - 1276 ق (در مجموعه الجوامع الفقهية، ص 373 - 470)
نواب = كتابخانه مدرسه نواب - مشهد
فهرست: فهرست نسخه هاى خطى كتابخانه مدرسه نواب، از ع. نوراني وك. م. شانه چى، در فهرست نسخه هاى
خطى دو كتابخانه مشهد، جلد دوم مجموعه فهرست نسخه هاى خطى كتابخانه هاى شهرستانهاى إيران (تهران،
1351 ش)، صص 437 - 562
نوادر الأصول، از حاكم ترمذى (در گذشته پيرامون 320)، بيروت - بي تاريخ
نور بخش = كتابخانه نور بخش، خانقاه نعمه اللهى - تهران
فهرست: فهرست نسخه هاى خطى كتابخانه ء نور بخش...، ازا. ديباچى، تهران، 1970 - 1973
نهاية الوصول، از علامه حلى (م 726)، نسخه خطى شماره 1908 كتابخانه مرعشى - قم
واتيكان = كتابخانه واتيكان - رم
از Levi. G رم، 1935 - 1965.. Elenco munscritt arabi lslamici della Biblioteca Vaticana
الوافي، از فيض كاشاني (م 1091)، تهران - 1323 ق
الوجيزة، از شيخ بهائى (م 1030)، قم - 1396 ق
424

وزيري = كتابخانه وزيري - يزد
فهرست: فهرست نسخه هاى خطى كتابخانه وزيري، از م. شيروانى، تهران، 1350 ش.
وسائل الشيعة، از حر عاملي (م 1104)، تهران - 137689 ق
الوسيد، از وهبة الزحيلى، دمشق - 1969 م
وصول الأخيار إلى أصول الاخبار، از حسين بن عبد الصمد عاملي (م 984)، تهران - 1309 ق
هداية الأبرار، از حسين بن شهاب الدين كركى (م 1076)، نسخه خطى شماره 1 / 3278 كتابخانه مرعشى - قم
هداية الطالبين، از صاحب مدارك (1009)، نسخه خطى شماره 4641 كتابخانه مجلس - تهران
هشام بن الحكم، از سيد احمد صفائى، تهران - 1342 ش
يادنامه شيخ طوسي، به كوشش محمد واعظ زاده، مشهد، 5 / 1342 ش
425